Morgunblaðið - 03.03.1985, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. MARS 1985
Allt íslenskt efni
á aðeins 199,- kr.
FÁLKINN
Suðurlandsbrnul 8.
S. 84670.
FALKINN
Laugavegi 24.
S. 18670.
FÁLKINN*
Póatkrðfur.
S. 85149.
breski leikarinn John Le Mesuri-
er las konu sinni fyrir dánartil-
kynninguna, sem birtist svo í
dagblaðinu Times f London:
„John Le Mesurier leyfir sér að
tilkynna aö hann hrökk upp af
15. nóv. sl. Hann saknar sárlega
fjölskyldu sinnar og vina.“ Vit-
anlega eru skáldin drýgst í aö
semja viðeigandi andlátsorð,
enda hafa þau æfinguna í með-
ferð orða. Það þótti vel í anaa
írska rithöfundarin8 Brendans
Behan er hann lá á banabeði og
þakkaði nunnunni sem var að
strjúka svitann af enni hans með
orðunum: „Guð blessi þig, systir,
megi allir þínir synir verða bisk-
upar.“ önnur álíka andlátsorð
voru töluð í viðurvist nunnu, sem
var alltaf að þreifa á fótum
Johns Holmes er lá meðvitund-
arlítill á banabeði og tautaði
hughreystandi: „ Úr því fætur
hans eru ekki orðnir kaldir, þá
er hann enn á lífi. Enginn hefur I
nokkru sinni dáið með heita fæt-
ur.“ Að þeim orðum töluðum
kom Holmes nægilega lengi til
meðvitundar til að mótmæla áð-
ur en hann hallaði sér í hinsta
sinni: „Jú, það gerði John Rog- j
ers!“ En John Rogers var enskur
mótmælandi, sem var brenndur
á báli fyrir guðlast um sama
leyti og Jón Arason féll fyrir öx-
inni. Þessari upptalningu á
frægum andiátsorðum, sem rifj-
uðust upp í sambandi við and-
látsfregnir og siði, má ljúka með
orðum Voltaires, sem var sjálf-
um sér líkur fram í andlátið.
Loginn á lampanum við rúmið
hans biossaði upp andartak, og ,
síðustu orö hans urðu: „Hvað? j
Logarnir nú þegar?"
Ekki dugar að láta útlendinga
hafa síðasta orðið og öll fleygu
ummælin um brottförina úr
þssum heimi. Ætli ekki sé við
hæfi að tína til orð hins ágæta
hagyrðings, Bjarna frá Gröf, í
svo hægri sinnuðu blaði:
Þegar lífs er þorrin gangan
og þrýtur líf um allan skrokkinn
ég hlýi aö leggjasl á hægri vangann
því hitt væri sko aö svíkja flokkinn.
bandi við dauðsföll. Fleyg and-
látsorð lifðu og var haldið á lofti
um þekktar persónur. Sjálfsagt
er fjölmennið ekki eina ástæðan
til þess að list andlátsorðanna
virðist nær liðin undir lok.
Kannski ekki síður að banabeð-
urinn er annar, ekkert svið fyrir
reisn eða svigrúm til undirbún-
og ættingja í kring um sig og
bjuggu sig undir að kveðja með
reisn. Mörg andlátsorð lifa enn
eða kannski þar. hafi orðið til
síðar um merkr. menn, sem
hefðu getaö sagt þau. Svo sem
orð Goethes hins þýska skálds
upplýsingaaldar, sem á að hafa
hrópað um leiö og hann gaf upp
ings á andlátsorðum sem lifa.
Oftast deyr fólk nú skyndilega
og fyrirvaralaust eða þá á spít-
ala í tækjum og oft í dái. Hin
áhrifamiklu andlátsorð Haml-
ets: „Á eftir kemur þögnin"
krefjast í rauninni leiksviðs og
áheyrenda. Á sama hátt hefðu
hin fleygu orð Neils Armstrong
er hann steig út í geiminn úr
fyrsta geimfarinu eflaust dottið
niður dauð og ómerk ef heimur-
inn hefði ekki hlustað á hann
segja þessi dramatísku orð, sem
ekkert gefa Shakespears-
textanum eftir: „ Lítið skref
fyrir einn mann, stórt skef fyrir
mannkynið."
Áður fyrr lágu menn gjarnan
lengi heima hjá sér með alla vini
öndina: „Meiri birtu!" Nöpur
andlátsorö Oscars Wilde þykja
hæfa honum vel. Hann hvarf úr
þessum heimi áriö 1900 með orð-
unum: „Annaö hvort fer þetta
andstyggilega veggfóður eða ég
fer sjálfur.“ Raunar er listin að
hverfa úr þessum heimi með
fleyg orð á vörum ekki aldauð.
Ekki er lengra síðan en 1981 að
William Saroyan hringdi til
fréttastofu sinnar, Associated
Press, áður en hann féll frá:
„Eitt sinn skal hver deyja, en
einhvern veginn hélt ég alltaf aö
undantekning yrði gerö um mig.
Hvað nú?“
Til eru þeir sem vilja hafa síð-
asta orðiö sjálfir viö sína eigin
brottför. Var þaö ekki í fyrra að
eftir Elínu Pálmadóttur
„Útgefendur settu nokkrar regl-
ur, sem greinarhöfundum var í
meginatriðum ætlað að
fylgja... þrátt fyrir nokkurt
misræmi í framsetningu telur
útgáfustjórnin að hér komi fram
margháttaður fróðleikur úr ís-
lensku þjóðlífi, fróðleikur, sem
vert er að vita um og varðveita."
Þessi ummæli úr eftirmála ný-
útkominnar Æviminningabókar,
sem Menningar- og minningar-
sjóður kvenna gefur út, er lík-
lega skýringin á því hvers vegna
þessar minningargreinar um 92
konur eru svo læsilegar fyrir
hvern þann sem bókina kaupir.
Veita í raun innsýn í merkilegt
líf allra þessara kvenna. Þetta er
fimmta bókin af þessu tagi og
þvi hæg heimatökin um saman-
burð. Til skýringar má bæta því
við að Menningar- og minning-
arsjóður kvenna á Hallveigar-
stöðum hefur í áratugi veitt kon-
um námsstyrki. Gefa ættingjar
eða félög honum minningargjaf-
ir um ákveðnar konur og minn-
ingu þeirra haldið til haga með
greinum um þær í slíkri bók. Er
þar að finna margar athylgis-
verðar og merkar ævisögur, sem
erindi eiga til fleiri en ættingja
sem þekkja viðkomandi konu.
Því er þetta hér nefnt að að-
haldið sem minningargreinunum
er sett í allri gerð mætti gjarnan
verða til eftirbreytni þegar slík-
ar greinar eru skrifaðar til að
koma fyrir almennings sjónir.
Mælst var til þess við höfunda
að getið yrði uppruna og ættar,
a.m.k. foreldra og barna, ævi-
ágrip rakið, áhugamál nefnd, svo
og bækur og greinar eftir hinn
látna, gjarnan útlitslýsing og
viðmót. Slíkt gefur öðrum, sem
ekki eða lítið þekkja hinn látna,
hugmynd um hver hann var og
hvað hann stóð fyrir. En það
hlýtur að vera markmiðið þegar
skrifað er á opinberum vett-
vangi, kannski í blöð er dreifast
á meira en 40 þúsund staði til
lestrar. Þeir nánustu þekkja til
og koma væntanlega samúð
sinni og minningum um hinn
látna á sorgarstundu sín á milli
með persónulegri hætti. A.m.k.
væri ákaflega dapurlegt ef sam-
band milli nánustu fjölskyldu og
vina væri svo þvingað orðið að
þeir næðu ekki saman í sorg
sinni og hluttekningu með nán-
ari hætti en í gegn um blöðin.
Nema þeir séu þá fjarri. Hin
ágæta Minningabók um þessar
hátt í hundrað íslenskar konur
vekur athygli á hvað hafa þarf í
huga til að gera viðkomandi lát-
inni manneskju verðug skil á
prenti. Er a.m.k til umhugsunar.
Minningargreinar eru nokkur
sérgrein íslendinga. Hvergi í
heiminum eru greinar um látna í
slíkum mæli í blöðum. Það sýnir
á vissan hátt sérkenni okkar
samfélags. Hér búa svo fáir að
fólk nær að þekkja, eða veit
a.m.k. um hvern er að ræða —
þ.e. ef upplýsingar eru í blaða-
greininni. Meðan svo er, er þetta
gott sérkenni. Fráfall einnar sál-
ar telst sem betur fer enn í svo
fámennu samfélagi mikill at-
burður, sem hverfur meira í
fjöldann annars staðar á öld
fjöldamorða, hungursneyða og
stórslysa.
Með breyttum aðstæðum 20.
aldar hafa úti í hinum stóra
heimi horfið fleiri þættir í sam-
Hún Sigrídur gerði
nú aldeilis gód kaup
hjá okkur á útsöl-
unni fyrir helgi.
Nú er komið að þér
að hreppa hnossið.
Vlð viljum vekja sérstaka
athygli á barnaefni sem
pryðir útsöluna okkar,
þær kosta aðeins 199,-
kr., ein stór plata eða
snælda.
UTSALAN
stendur aðeins fram á
FÖSTUDAGINN