Morgunblaðið - 28.03.1985, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1985
Upplausn ANZUS-
bandalagsins
strangar reglur um kjarnorku-
vopnalaust svæði í nágrenni við
Noreg þyrfti óhjákvæmilega að
gera einhverjar breytingar á
henni. Aftur á móti er ekki til nein
ákveðin forskrift að slíkri stefnu,
því hún hlýtur að mótast af mis-
munandi aðstæðum.
Bandaríkjastjórn hefur augljós-
an hag af því að játa hvorki né
— eftir Arne Olav
Brundtland
Svo sem kunnugt er af fréttum
hefur stjórn Nýja-Sjálands ákveð-
ið að framvegis verði bandarísk-
um herskipum, sem knúin eru með
kjarnorku eða hafa kjarnorku-
vopn innanborðs, neitað um hafn-
araðstöðu þar í landi. Bandaríkja-
menn telja þessa ákvörðun öld-
ungis óviðunandi og er deila rikj-
anna nú komin á það stig að
Anzus-bandalagið, sem Ástralir
eiga aðild aö auk ríkjanna tveggja,
virðist vera að liðast í sundur.
Að ósk Bandaríkjamanna var
fyrirhuguðum fundi utanríkisráð-
herra aðildarríkjanna frestað um
óákveðinn tíma. Bob Hawke, for-
sætisráðherra Ástralíu, telur að í
raun sé samstarfinu lokið. David
Lange, forsætisráðherra Nýja-
Sjálands álítur að finna megi
lausn á deilunni. Auk fundar
utanríkisráðherra ríkjanna hefur
ýmsum aðgerðum á vegum banda-
lagsins, svo sem heræfingum,
þjálfun og eftirliti, verið aflýst. Á
þennan hátt hafa Bandaríkja-
menn brugðist við ákvörðun ríkis-
stjórnar Langes forsætisráðherra,
því þeir telja að með henni hafi
Nýsjálendingar kippt fótunum
undan samstarfi rlkja Anzus-
bandalagsins. Á að giska 40% af
stærri herskipum Bandaríkja-
manna eru kjarnorkuknúin og eru
þau þar með útilokuð frá höfnum
á Nýja-Sjálandi. Það er stefna
bandarískra stjórnvalda að játa
hvorki né neita að skip þeirra beri
kjarnorkuvopn og telja Banda-
ríkjamenn að Nýsjálendingar geti
ekki krafist þess að stjórnin láti af
þeirri stefnu. Ríkisstjórn Reagans
Bandaríkjaforseta álítur að Ný-
sjálendingar geti ekki einhliða
breytt tilhögun samstarfs aðild-
arríkja Anzus-bandalagsins. Þá
óttast Bandaríkjamenn aö
ákvörðun Nýsjálendinga muni
leiða til þess, að fleiri ríki taki upp
samskonar stefnu og er þá einkum
talað um aðildarríki Atlantshafs-
Bandaríska flugraóðurskipiö Forrestal. Upplausnin innan ANZUS-bandalagsins á rætur að rekja til andstöðu Ný-sjá-
lendinga við að fi bandarísk herskip knúin kjarnorku eða með kjarnorkuvopn innan borðs í hafnir sínar.
bandalagsins og Japan.
David Lange og skoðanabræðr-
um hans í Verkamannaflokknum
er mjög umhugað um sérstöðu
Nýja-Sjálands. Þeir vilja að suð-
urhluti Kyrrahafsins verði gerður
að kjarnorkuvopnalausu svæði og
hafa lýst yfir að Nýsjálendingar
muni ekki eiga aðild að áætlunum,
sem varða kjarnorkuvígbúnað því
þeir vilji ekki að varnir landsins
verði tryggðar með slíkum vopn-
um. Þrátt fyrir þessar kröfur eru
Nýsjálendingar ekki að taka upp
einangrunar- eða hlutleysisstefnu.
Lange forsætisráðherra er bitur í
garð Bandaríkjastjórnar. Þykir
honum ómaklegt af Bandaríkja-
mönnum að hafna allri hernaðar-
samvinnu við smáríki eins og
Nýja-Sjáland, sem ætíð hefur ver-
ið dyggur bandamaður þeirra.
Stjórnarandstaðan hefur gagn-
rýnt Lange og hvatt hann til að
fara frá völdum, þar sem stefna
hans ógni öryggi landsins.
Málamiðlun?
Hefðu ríkin tvö getað komið í
veg fyrir deiluna með einhvers
konar samkomulagi? Deilan snýst
augljóslega um grundvallaratriði.
Ekki verður séð, að bann við kom-
um kjarnorkuknúinna skipa teng-
ist beint öryggi landsins eða
kjarnorkuvopnalausu svæði í suð-
urhluta Kyrrahafsins. Kjarnorku-
vopnin eru aftur annað og stærra
vandamál. Ákvörðun Nýsjálend-
inga minnir um margt á stefnu
Norðmanna. Að mati Norðmanna
er óæskilegt, að skip, sem koma til
hafnar í Noregi, beri kjarnorku-
vopn. Norðmenn ganga að því sem
vísu, að þetta sé virt, en yfirvöld
láta ekki skoða skipin. Þessi
stefna tekur t.d. fyrir heimsóknir
kafbáta, sem bera langdrægar
eldflaugar, en gildi hennar felst
ekki síður í þeirri varfærni sem
hún endurspeglar. Hins vegar er
ljóst, aö stefna þessi dregur ekki
skarpa markalínu. Ef settar væru
neita veru kjarnorkuvopna um
borð í bandarískum herskipum.
Þrátt fyrir það hefur stefna þessi
ýmis vandamál í för með sér. Til
lengri tíma litið gæti það þjónað
hagsmunum Bandaríkjamanna ef
þeir slökuðu á þessari stefnu. Þótt
ekki sé vilji fyrir því nú er ekki
þar með sagt að svo skuli vera um
alla fyrirsjáanlega framtíð.
Afstaða Banda-
ríkjamanna
Bandaríkjastjórn telur að Ný-
sjálendingar geti ekki einhliða
tekið ákvarðanir sem snerta sam-
vinnu rikja Anzus-bandalagsins.
Með þessu virðist Bandaríkja-
stjórn áskilja sér rétt til að beita
neitunarvaldi gegn breytingum
sem snerta stefnu hennar.
Vísast getur ekkert þeirra ríkja,
sem eiga varnarsamstarf við
Bandaríkin, neytt fram stefnu-
breytingu hjá Bandaríkjastjórn.
Varðandi Nýja-Sjáland snýst deil-
an ekki eingöngu um flotaheim-
sóknir Bandaríkjamanna þvi
Bandaríkjastjórn hefur afráðið að
stöðva alla hernaðarsamvinnu
ríkjanna. Það þjónar tæpast hags-
munum Bandaríkjamanna að
hætta samvinnu á sviði eftirlits,
sem er nauðsynlegt vegna aukinna
umsvifa flota Sovétmanna á þess-
um slóðum. Ákvörðun ríkisstjórn-
ar Nýja-Sjálands breytir engu um
mikilvægi sameiginlegs eftirlits.
Áhrif deilunnar
Bandaríkjastjórn óttast að deil-
an muni hafa áhrif á stefnu ann-
arra ríkja, sem eru i varnarbanda-
lagi við Bandaríkjamenn. Gildir
þetta bæði um framkvæmdarat-
riði eins og flotaheimsóknir og
þær refsiaðgerðir, sem Banda-
ríkjastjórn ákvað að gripa til í
mótmælaskyni við ákvörðun Ný-
sjálendinga.
Gera má ráð fyrir að einhver
ríki vilji taka upp svipaða stefnu
og Nýsjálendingar. Ef Banda-
ríkjamenn hefðu látið undan
þrýstingi frá Nýsjálendingum
hefðu andstæðingar kjarnorkuvíg-
búnaðar í Japan og Vestur-Evrópu
fengið byr undir báða vængi. í
rauninni er ekkert sjálfgefið um
pólitísk áhrif deilunnar. Þau lönd,
sem gengið hafa til samstarfs við
Bandaríkjamenn, hafa talið það
þjóna hagsmunum sínum. Á þvi
ætti ekki að leika neinn vafi. En ef
grundvöllurinn fyrir slíku sam-
starfi er svo veikur, að atburðir í
allt öðrum heimshluta geta sett
það í hættu, er löngu kominn tími
til að endurskoða gildi þeirrar
samvinnu.
Vert er að benda á að refsiað-
gerðir Bandaríkjastjórnar geta
orðið þess valdandi að aörar þjóðir
fái samúð með Nýsjálendingum og
þyki framkoma Bandaríkjamanna
í garð þessa smáríkis ámælisverð.
Þetta gæti leitt til þess að ríkis-
stjórnir annarra smáríkja taki aö
efast um gildi þess að eiga sam-
vinnu við Bandaríkjastjórn.
Bandaríkjamenn hafa veitt Nýsjá-
lendingum ríkulega efnahags-
hjálp. Þess vegna hefði mátt ætla
að deila ríkjanna takmarkaðist við
flotaheimsóknir Bandaríkja-
manna, en tæki ekki til gjörvallr-
ar samvinnu þeirra innan Anzus-
bandalagsins.
Arne Olar Brundtland er séríræd-
ingur í örjggia- og afvnpnunarmil-
um rið Norsku utanríkisstofnun-
ina. Hann er ritstjóri tímaritsins
Internasjonal Politikk.
Heimilislækna-
skortur í Reykjavík
Stjórn Félags skyndihjilparkennara 1984—1985. Aftari röð f.v.: Thor B. Eggerts-
son, Höröur Óskarsson. Fremri röð f.v.: Oddur Eiríksson, ritari, Örn Egilsson,
formaður, Halldór Pálsson, gjaldkeri.
Aðalfundur Félags skyndihjálparkennara:
Félagsmenn 159 að tölu
— eftir Lúövík
Úlafsson
Vegna ummæla um heimilis-
læknaþjónustu í Reykjavík, fyrst í
Kastljósi 28. febrúar og síðar í at-
hugasemd frá Sérfræðingafélagi
lækna 5. marz sl., er rétt að eftir-
farandi komi fram:
í ársbyrjun 1984 voru nálega
11.500 einstaklingar í Reykjavík
án heimilislæknis. 1 árslok sama
árs var þessi fjöldi orðinn u.þ.b.
17.000. Ástæður þessarar fjölgun-
ar eru í meginatriðum tvíþættar:
f fyrsta lagi undirritaði samn-
inganefnd sérfræðinga utan
sjúkrahúsa samning þann 27.
marz 1984 þar sem segir m.a.:
„Sérfræðingi sem starfar skv.
samningi þessum, er óheimilt að
starfa jafnframt sem almennur
heimilislæknir, nema sérstakt
samþykki Tryggingastofnunar
ríkisins komi til, enda skal samn-
ingur þessi á engan hátt koma f
veg fyrir að því markmiði heil-
brigðisyfirvalda verði náð til að
frumlækningar og heilsuvernd séu
unnin af heimilislæknum og
heilsugæslustöðvum." Jafnframt
þessu felur samningurinn I sér
niðurfellingu á tilvísunum til sér-
fræðinga. Virðist augljóst að báðir
aðilar er að samningi þessum
standa hafi fengið nokkuð fyrir
sinn snúð. Sérfræðingar losnuðu
við tilvísanaskylduna en urðu þess
í stað að afsala sér rétti til þess að
stunda heimilislækningar jafn-
hliða sérfræðistörfum. Með þessu
hafa heilbrigðisyfirvöld stigið
skref í þá átt að markmiði sínu að
frumlækningar og heilsuvernd sé
unnin af heimilislæknum og
heilsugæslustöðvum. Það tryggir
jafnframt betri aðgang að heimil-
islæknum þar sem þeir hafa opna
stofu hvern virkan dag, en sú hef-
ur ekki verið raunin á hjá þeim
sérfræðingum er jafnframt hafa
stundað heimilislækningar. Heim-
ilislæknar áttu enga aðild að þess-
um samningi.
Við gildistöku samnings þessa 1.
maí 1984 misstu u.þ.b. 6.000
manns heimilislækni.
í öðru lagi hafa nokkrir heimil-
islæknar hætt störfum á sfðasta
ári og við það hafa ú.þ.b.f 5.800
misst heimilislækni.
Ef tölur þær er nefndar eru hér
að ofan eru athugaðar, sést að
u.þ.b. helmingur þeirra sem misst
hefur heimilislækni á sl. ári, hafa
fengið sér nýjan lækni.
Tölur þessar segja þó ekki nema
hálfa söguna. Augljóst er, að þeir
30 læknar er hafa heimilislækn-
ingar með höndum í Reykjavík
geta engan veginn sinnt borgar-
búum svo vel sé þar eð hver læknir
þarf að sinna tæplega 3.000 manns
í þessum þætti heilbrigðisþjónust-
unnar. Hæfilegt er talið að hver
heimilislæknir hafi 1.500—2.000
manns á skrá hjá sér.
Fjölgun heimilislækna og bætt-
ur aöbúnaður þeirra er því nú
brýnasta úrlausnarefni í læknis-
þjónustu utan sjúkrahúsa í
Reykjavík.
Nú eru í undirbúningi tvær nýj-
ar heilsugæslustöðvar í Reykjavík,
í Drápuhlfð og við Gerðuberg. Með
tiikomu þeirra mun opnast að-
staða fyrir 9 heimilislækna auk
annars starfsfólks. Mun það bæta
úr brýnni þörf.
Lúðrík Ólafsson er settur borgar-
læknir í Reykjarík.
AÐALFUNDUR Félags skyndihjálp-
arkennara var haldinn þann 27.10. sl.
í kcnnslusal Kauða kross íslands að
Nóatúni 21.
í byrjun síðasta starfsárs voru
félagsmenn 82, en f lok starfsárs
þessarar stjórnar voru þeir orðnir
159, hafði fjölgað um 93%.
Haldnir voru 4 fræðslufundir að
þessu sinni fyrir félagsmenn.
Fyrirlesarar voru þeir Árni
Björnsson læknir sem ræddi um
brunasár, Rögnvaldur Þorleifsson
læknir ræddi um lost, Árni Krist-
insson læknir talaði um hjartahnoð
og örn Egilsson starfsmaður Al-
mannavarna ríkisins ræddi um
uppbyggingu og stöðu Almanna-
varna.
Haldnir voru sex kynningarfund-
ir með þeim aðilum sem láta sig
varða skyndihjálp eða skyndihjálp-
arkennslu í landinu og var félagið
kynnt fyrir þeim og skipst á skoð-
unum um skyndihjálparmál yfir-
leitt.
Til að byggja upp tengsl við fé-
lagsmenn úti á landi reyndum við
tvær aðferðir, en þær eru þvf að
taka félagsfundi upp á myndbönd
og lána síðan myndböndin út, hin
er að fá menn af ýmsum stöðum á
landinu, svokallaða „tengla" til
þess að hafa milligöngu milli
stjórnar og félagsmanna úti á
landsbyggðinni þannig að menn
kynnist og tengsl þeirra á milli
aukist.
(ílr frétU(ilk;nningii)