Morgunblaðið - 21.04.1985, Síða 14

14 B
MOKGUNBLAÐID, SUNNUDAGUR 21. APRÍL 1985
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
Sumardagurinn
Sumardagurinn fyrsti er fyrsti fimmtudagur á bilinu 19.—25. apríl.
Hann mun vera séríslenskt fyrirbrigði. Lengi var þá mesta hátíð
hér á landi næst jólunum, og er engin furða þótt menn fagni sumri
í þessu harðbýla landi. Fyrrum var messað á sumardaginn fyrsta, en í
íslenskum þjóðháttum segir „að það hafi verið aftekið með tilskipun 29.
maí 1744, 23. gr.“, en þó hafi verið venja að fólk ætti frí þann dag. í mínu
minni hefur alltaf verið messað á sumardaginn fyrsta (skátamessa í
Reykjavík hin síðari ár) og enn þann dag í dag er gefið frí á sumardaginn
fyrsta. Áður var skammtað ríflega á þessum hátíðisdegi, góður íslenskur
matur og pottkökur, svokallaðar sunnudagskökur, „stórar sem hálf-
tunnubotn og 2—3 þuml. þykkar. Oftast voru þær prýddar á aðra hlið
með ýmsum rósum, sem kvenfólkið gerði með spónskafti eða einhverju
slíku, eða þær voru mótaðar á brauðmóti. Það var kringlótt fjöl af sömu
stærð og kakan átti að vera, voru skornar rósir í mótið og stafir og
setningar, t.d. „Gef oss í dag vort daglegt brauð", Maður lifir ekki á
einsömlu brauði“ ofl. Þessar rósir urðu svo upphækkaðár á kökunni."
Þetta pottbrauð var oftar bakað en á sumardaginn fyrsta, en ætíð þegar
meira var haft við. Sumardagskökur voru gefnar í sumargjöf og þóttu
kostagjafir á þeim árum, þegar lítið var um brauð hér á landi. I mínu
ungdæmi voru börnum aðallega gefnir boltar eða sippubönd í sumargjöf.
Ég hefi haldið þeim sið að gefa fjölskyldu minni sumargjafir. Eru þær
gjafir fremur smáar í sniðum, en þeim er pakkað inn í blómapappír og
þær skreyttar mislitum borðum. Ég legg þess-
ar sumargjafir við hvern disk á morgunverð-
arborðið sem er skreytt blómum til að minna
á komu sumarsins. Kl. 10 að morgni sest öll
fjölskyldan til borðs. Á borðum er heitt kakó
með þeyttum rjóma, nýbakaðar kleinur og
lummur. Kveikt er á útvarpinu og hlustað á
íslensk sumarlög ásamt vorsónötu Beethov-
ens, leikinni á fiðlu.
í þessum þætti er gömul uppskrift af rúg-
brauði, sem hugsanlega er í líkingu við gömlu
góðu sumardagskökurnar. Auk hennar eru uppskriftirnar af kleinum og
lummum.
Þessi uppskrift er úr bók frá árinu 1858, „Ný matreiðslubók ásamt
ávísun um litun, þvott o.fl.“, eftir Þóru Andreu Nikólinu Jónsdóttur.
fyrsti
Rúgbrauð
Til 32 pd af vel þurru rúgmjöli skal
taka frá 6 til 8 potta af sjóðheitu vatni,
eina lúku af salti og svo mikið af súr-
deigi, sem nemi barnshnefa að stærð. Sje
kúmen til, má taka eina lúku af þvf.
Súrdeigið má ekki vera of margra daga
gamalt, og aldrei eldra en 8 daga. Vatnið
má ekki vera heitara en að maður þoli að
halda höndunum í, og súrdeigið, sem
brjóta skal i smá stykki, skal ekki láta i
fyrr en búið er að hnoða deigið nokkuð,
svo að hitinn í vatninu er við það farinn
að rjena. Deigið skal elta óaflátanlega,
þangað til það er orðið fullþétt og seigt,
því brauðgæðin fara mjög svo eptir þvi,
hvernig deigið er elt, bæði þegar það er
lagt niður og tekið upp. Þegar búið er að
gagnhnoða það vandlega, skal strá mjöli
yfir það, byrgja siðan, og láta standa í yl
8 eða 9 klukkustundir. Þá skal elta það
aptur vel með dálitlu af mjöli, slá þvi upp
á fjöl, sem mjöli er stráð á, og láta það
standa stundarkorn hjá heitum ofninum,
svo það bljóti sig. Að því búnu skal
leggja brauðin á til þess gjörða trjegrind
með skapti á, en hún verður þá að hafa
legið í vatni frá því kvöldinu áður, svo að
síður kvikni í henni, þegar brúka skal. Á
hana skal strá mjöli og væta hliðarnar
með vatni og leggja svo brauðin á upp i
lopt. Það, sem niður veit á brauðunum og
nú snýr upp, skal væta með vatni og
halda svo grindinni með brauðunum á
inni i ofninum, en þá þarf að vera búið að
raka glóðunum til beggja hliða, svo
miðbikið sje autt, og leggja spítur ofan á
glæðurnar, svo að vel logi, þá skal lypta
grindinni upp og niður bangað til brauð-
in fara að skorpna, en það má ekki verða
meira en svo, að á þau komi ljósbrúnir
dílar en ekki svartar blöðrur. Þá skal
taka brauðin út, snúa þeim við, grinda
þau aptur, eins og áður er sagt, og setja
síðan við yl, svo að þau lypti sjer, á með-
an verið er að raka eldinum út úr ofnin-
um og hreinsa hann að fullu. Siðan skal
bera á brauðin nýbæru mjólk eða egg,
sem mjólk er hrærð saman við, láta þau
undir eins í ofninn og baka eina klukku-
stund.“
Flestir steikja kleinur úr jurtafeiti,
sem er mjög dýr auk þess að vera óholl
feiti þar sem hún er mjög hörð. Hægt er
að blanda matarolíu saman við hana með
ágætum árangri. Áður voru kleinur
steiktar f tólg, en tólgarbragðið finnst
okkur ekki gott, þó má drýgja aðra feiti
með tólg. Svínafeiti er ágætt að nota
saman við jurtafeitina eða olíuna. Farið
varlega með alla feiti, hún getur ofhitnað
og kviknað i henni. Hafið alltaf hlemm
við hendina til að kæfa eldinn, ef hann
kviknar. Hellið aldrei vatni á heita feiti.
Látið börn ekki vera nálægt þegar steikt
er í feiti. Hafið ekki mjög litinn pott og
fyllið hann ekki nema til hálfs. Fletjið
deigið út fremur þykkt, u.þ.b. 'Æ sm,
skerið það siðan i ræmur með kleinuhjóli
og síðan skálínu á hinn veginn. Skerið
rauf í kleinurnar og snúið upp á. Gott er
að nota reglustiku, svo að kleinurnar
verði jafnar.
Kleinur frá árinu 1913 (Útfærslan er ný)
1 pund (500 g) hveiti
10 kv (50 g) smjör
30 kv (150 g) sykur
V< peli mjólk
2 tsk lyftiduft
sodapulver á hnifsoddi
1 egg
Vi tsk kardimommur eða 10 vanillu—
eða sítrónudropar.
1. Blandið þurrefnum í skál, myljið
8mjörið út í. Vætið í með egginu og
mjólkinni. Hnoðið saman þar til þetta er
sprungulaust.
2. Fletjið út með kökukefli og skerið
kleinur með kleinuhjóli. Snúið upp á,
leggið á fat, breiðið þurrku yfir.
3. Hitið feitina. Prófið hitann með því að
steikja eina kleinu. Kleinurnar eiga að
byrja að brúnast um leið og þær koma í
feitina.
4. Setjið 5—7 kleinur í pottinn í einu,
snúið við þegar þær eru hæfilega brúnar.
Leggið á eldhúspappír.
Síðari tíma kleinur
4 bollar hveiti
1 bolli sykur
4 tsk lyftiduft
50 g smjör eða smjörlíki
xk tsk kardimommudropar
1 ferna kaffirjómi eða samsvarandi
magn mjólk
2 egg
1. Setjið hveiti, sykur og lyftiduft í skál,
myljið smjörið út í.
2. Hrærið kaffirjómann, eggin og kardi-
mommudropana út í.
3. Farið eins að og i uppskriftinni hér að
framan.
Lummur (Klattar)
2 egg
1 msk sykur
Vi dl appelsínuþykkni
2 dl mjólk
1 bolli hveiti
1 msk matarolía
1. Þeytið eggjahvíturnar
2. Hrærið saman eggjarauður og sykur.
3. Setjið appelsínuþykkni, mjólk og
hveiti út í. Hrærið vel saman. Hrærið
matarolíu saman við.
4. Setjið eggjahvitumar út í með sleikju.
5. Hitið pönnu, hafið fremur vægan hita.
Setjið lummurnar með stórri skeið á
pönnuna. Rúmlega matskeið í hverri
lummu. Látið bakast þar til deigið er
farið að þorna örlítið að ofan. Snúið þá
við og bakið í 1—2 minútur á siðari hlið-
inni.
Meðlæti: Sykur, sulta eða þeyttur rjómi
og sulta.
Athugið: Ágætt er að setja rúsínur út í
deigið.
sigur á Dönum í landskeppni í matreiðslu
íslenskur
ÍSLENSKIR matreiAslumeistarar
unnu frækinn sigur i Dönum í
landskeppni landanna í matreiðslu-
listinni í Kaupmannahöfn nú í vik-
unni. Fóru leikar þannig að íslensku
kokkarnir hirtu öll verðlaunin, og
sögðust þar með hafa hefnt 14—2
ósigursins forðum.
Haukur Hjaltason matreiðslu-
meistari, félagi í Klúbbi mat-
reiðslumeistara, fylgdist með
keppninni i Kaupmannahöfn og
upplýsti hann blm. Mbl. nánar um
þessa keppni. „Þetta var lands-
keppni á milli Dana og íslendinga
í matreiðslu og köldum útstilling-
um og frammistaða íslensku
matreiðslumeistaranna var i einu
orði sagt frábær."
Haukur sagði að Danirnir hefðu
borið slíkt lof á verk matreiðslu-
meistaranna að þeir mættu vera
stoltir af. Hefðu þeir fengið sér-
stök verðlaun fyrir frumleika. öll
stykkin hefðu þótt frábærlega vel
unnin og sýna mikla hugkvæmni.
Þeir sem kepptu fyrir íslands
hönd voru þeir Einar Árnason,
matreiðslumeistari hjá Júmbó,
Þórarinn Guðmundsson hjá
Meistaranum og Gísli Thoroddsen
yfirmatreiðslumaður í Brauðbæ.
Þeim til fulltingis voru þeir
Kristján Sæmundsson, mat-
reiðslumeistari hjá Sjónvarpinu
og Brynjar Eymundsson hjá
Gullna hananum.
Dómnefnd var skipuð fjórum
Dönum og Kristjáni Sæmunds-
syni, og var dómnefndin mjög ein-
huga í dóm sínum, að sögn Hauks.