Morgunblaðið - 30.04.1985, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐID, ÞRIÐJUDAGTJR 30. APKÍL1985
44
Minning:
Sigvaldi Hjálmars■
son rithöfundur
Fæddur 6. októbcr 1921
Diinn 17. aprfl 1985
Þegar ég minnist Sigvalda
Hjálmarssonar, rithöfundar, kem-
ur mér strax þrennt í hug, nátengt
lífi hans og starfi: Guðspekiiðkun
hans og forysta fyrir félagsskap
guðspekinga, ferðir hans til Ind-
lands og frásagnir af lífsviðhorf-
um og menningu Hindúa, og loks
blaðamennskuferill hans á Al-
þýðublaðinu í heilan aldarfjórð-
ung.
Þetta þrennt er þó engan veginn
tæmandi lýsing á lífshlaupi Sig-
valda, áhugamálum hans og við-
fangsefnum. í mínum huga var
Sigvaldi fyrst og fremst mikilvirk-
ur rithöfundur, síleitandi og and-
lega vakandi til hinstu stundar.
Aðrir munu vafalaust fjalla um
guðspekiiðkun Sigvalda og rit
hans um þau fræði. Mér er mest í
mun að minnast hins eldheita
jafnaðarmanns, enda hugði ég
gott til glóðarinnar um samstarf
við hann um að kynna ungum Is-
lendingum sögu, kenningu og hug-
sjón jafnaðarstefnunnar, nú þegar
vegur hennar fer ört vaxandi á ný.
»’ Sigvaldi mun ungur hafa hrifist
af mannúðarhugsjón jafnaðar-
stefnunnar, enda starfaöi hann
ótrauður í anda hennar alla sína
ævi. Hann var með þeim fyrstu,
sem hafði samband við undirritað-
an að loknu formannskjöri á sein-
asta flokksþingi Alþýðuflokksins
og bauð fram starfskrafta sína í
því mikla starfi sem framundan
væri. Fyrir fáeinum vikum
hringdi hann aftur, enn fullur af
áhuga og hugmyndum um skipu-
-%■ legt fræðslustarf meða) ungs fólks
um hugsjónagrundvöll jafnaðar-
stefnunnar.
Sigvaldi reifaði þá hugmynd, að
við þyrftum að koma upp bóka-
klúbbi jafnaðarmanna, í líkingu
við hið mikla starf Menningar- og
fræðslusambands alþýðu á stríðs-
árunum. Þá vann að þessu verk-
efni mikið einvalalið, undir for-
ystu manna eins og Finnboga
Rúts, Vilmundar landlæknis,
Magnúsar Ásgeirssonar, Karls ís-
felds — að ógleymdum Steini
Steinarr, skáldi. Bókavarðaremb-
ætti Bókaklúbbs MFA mun reynd-
ar vera eina launaða embættið,
sem skáldið gegndi um dagana.
Ég hafði einmitt bókað hjá mér,
> að þegar um hægðist í vor ætlaði
ég á fund Sigvalda til að leggja
drög að slíkum bókaklúbbi, út-
gáfustarfsemi og námskeiðahaldi
á vegum hans. Nú er það orðið um
seinan. Vonandi koma í leitirnar
menn sem hafa til þess burði og
vilja að framkvæma þessa þörfu
hugmynd hins húnvetnska hug-
sjónamanns, Sigvalda Hjálmars-
sonar.
Sigvaldi var fæddur 6. október
árið 1921 á Skeggstöðum í Svart-
árdal í Bólstaðarhlíðarhreppi í
Austur-Húnavatnssýslu. Foreldr-
ar hans voru Hjálmar Jónsson
bóndi á Fjósum í sömu sveit og
Ólöf Sigvaldadóttir. Afabróðir
Ólafar var Arnljótur prestur
Ólafsson á Bægisá, fyrsti hag-
fræðimenntaði íslendingurinn eða
auðfræðingur, svo stuðzt sé við þá
nafngift, sem hann valdi fræði-
greininni.
Arnljótur var um hríð embætt-
ismaður í danska stjórnarráðinu.
Einhverju sinni fór hann í emb-
ættiserindum til Grænlands og
lenti þá í sjávarháska. Samferða-
menn hans danskir leituðu þá til
prestsins og báðu hann að styðja
þá og styrkja í bæn til almættisins
svo að þeir mættu halda lífi.
1 Prestur sá litla ástæðu til þess og
svaraði stutt og laggott: „Eg hélt
við værum á leið til Grænlands —
en ekki til himnaríkis.“
Föðurætt Sigvalda má rckja til
góðbænda sem kenndir eru við
Flatatungu í Skagafirði. Faðir
Sigvalda og Þorkell Þorkelsson,
fyrsti veðurstofustjóri okkar ís-
lendinga, voru systrasynir.
Sigvaldi á einn bróður, Jón
Hjálmarsson, sem um skeið var
erindreki Alþýðusambands Is-
lands og hefur jafnan látið mikið
að sér kveða í félagsskap okkar
jafnaðarmanna. Þeir bræður
misstu móður sína þegar Sigvaldi
var á þriðja ári. Eftir það ólst
hann upp hjá móðurafa sínum,
Sigvalda Björnssyni, á Skeggstöð-
um.
Sigvaldi lauk gagnfræðaprófi
frá Héraðsskólanum í Reykholti
eftir tveggja vetra nám og kenn-
araprófi frá Kennaraskóla Islands
árið 1943. Að kennaraprófi loknu
kenndi hann í Hveragerði í tvö ár
og var skólastjóri seinna árið. Ár-
ið 1947 réðst hann sem blaðamað-
ur að Alþýöublaðinu, í ritstjóratíð
Stefáns Péturssonar. Við Alþýðu-
blaðið starfaði hann síðan með
nokkrum hléum allt til ársins
1972. Hann var fréttastjóri Al-
þýðublaðsins 1952—1958 og aftur
1962—’63.
Það vakti mikla athygli þegar
Sigvaldi hleypti heimdraganum og
hélt ásamt fjölskyldu sinni til
Indlands, sem hann gerði í tví-
gang: Fyrst árið 1964 um 8 mán-
aða skeið og aftur árið 1968 um
eins árs skeið. Indlandsferðirnar
voru auðvitað rökrétt niðurstaða
af margra ára guöspekiiðkun hans
og útgáfu margra rita um guð-
speki. Áhugi hans á þeim fræðum
vaknaði strax á unga aldri. Hann
var forseti Guðspekifélagsins á
árunum 1956—’67 og aftur
1972—’75. Jafnframt var hann rit-
stjóri tímarits Guðspekifélagsins,
Ganglera.
Auk þess hvíldi Sigvaldi sig á
hinni erilsömu blaðamennsku,
þegar hann gerðist ritstjóri Úr-
vals 1961—’62. Á Alþýðublaðsár-
unum var hann um skeið formað-
ur Blaðamannafélags Islands,
1955—’56. Eftir að hann lét af
störfum hjá Alþýðublaðinu gerð-
ist hann yfirmaður þýðingar-
deildar sjónvarps 1973—’74.
Þegar hér var komið sögu helg-
aði Sigvaldi sig æ meir ritstörfum.
Seinustu 12 árin sem hann lifði
komu frá hans hendi ekki færri en
8 bækur, þar á meðal tvær ljóða-
bækur. Fyrir þá sem fýsir að
kynnast betur guðspekingnum og
rithöfundinum Sigvalda Hjálm-
arssyni fylgir hér skrá yfir helztu
rit hans, í réttri aldursröð:
Fyrsta bókin hans var ritgerða-
safn undir heitinu „Eins og opinn
gluggi" (’68). Næsta bók kom út
árið 1973 undir heitinu „Eins kon-
ar þögn — ábendingar um hug-
rækt.“ Sama árið kom út safn
blaðagreina: „Að horfa og hugsa."
1974 gaf hann út ferðaþætti undir
heitinu „Tunglsskin í trjánum."
„Haf í dropa," þættir um yoga og
austræna hugsun, kom út árið
1976. Sama árið sendi hann frá sér
fyrstu Ijóðabókina: „Vatnaskil."
Arin 1979 og 1982 komu út tvö rit
um trúarleg og andleg viðfangs-
efni: „Að sjá öðruvísi" (’79) og
„Stefnumót við alheiminn" (’82).
Seinasta bók Sigvalda kom út á sl.
ári, en það var ljóðabók undir
heitinu „Víðáttur".
Það vita fáir aðrir en þeir sem
reynt hafa hversu erfitt og slít-
andi starf blaðamennska er —
ekki sízt íslenzk blaðamennska á
fátækum flokksblöðum, þar sem
kröfur um afköst og fjölhæfni eru
í öfugu hlutfalli við þau laun, sem
í boði eru. Sigvaldi er einn þeirra
ódrepandi iðjumanna, sem aldrei
létu brauðstritið buga sig. Þrátt
fyrir mikið vinnuálag í daglegu
starfi sinnti hann áhugamálum
sínum og hugðarefnum ótrauður.
Það segir sig sjálft, að hann hefur
jafnan átt langan vinnudag. Og
hann var svo giftusamur að halda
andlegu þreki sínu til hinztu
stundar.
Fyrir hönd okkar íslenzkra
jafnaðarmanna flyt ég Sigvalda
þakkir okkar fyrir fórnfúst starf í
þágu mannúðarstefnu. Eftirlif-
andi konu hans, Bjarneyju Hall-
dóru Alexandersdóttur, afkom-
endum þeirra og öðrum vanda-
mönnum, flyt ég dýpstu samúð-
arkveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson
formaður Alþýðuflokksins
Hann Sigvaldi er dáinn. Það
kom mér kannski ekki svo á óvart
heldur staðfesti það sem hann
sjálfur hafði sagt. Hann vissi að
hann átti ekki langt eftir.
Ég kynntist þessum góðviljaða
og hægláta manni er ég fór í hug-
ræktarnám í skóla sem hann rak.
Ég sá fljótlega hvesu miklum
þroska og gáfum hann var gædd-
ur. Hann kenndi okkur nemendum
sínum margt merkilegt, sem var
honum svo eðlilegt en alveg ný og
mögnuð upplifun fyrir okkur. Sig-
valdi hafði mkil áhrif á mig. Eg
vildi helst vera nálægt honum
daglega því að í návist hans leið
mér svo vel, eins og allt innra með
mér fylltist friði. Hann var mér
meira en kennari, hann var vinur.
Ég gat hringt í hann eða komið í
heimsókn hvenær sem var og allt-
af var mér tekið með jafnmikilli
hlýju.
Sigvaldi var giftur yndislegri
konu, Baddý, eins og hún er kölluð.
Hún er jafnróleg og yfirveguð og
hann var og alltaf tekur hún á
móti opnum örmum, brosandi og
geislandi af hlýju og kærleik. Þau
áttu það sameiginlegt að vera
gædd sérlega jákvæðu hugarfari,
rólyndi og óeigingirni. Ég kem til
með að sakna samverustundanna
með Sigvalda, stundanna sem
voru mér meira virði en ég á orð
til að lýsa. Sigvaldi fræddi mig um
margt, sagði mér sögur úr lífi sínu
og gaf mér ráðleggingar hvenær
sem var. Hann hjálpaði mér einn-
ig, hann var alltaf gefandinn.
Með þessum fáu orðum kveð ég
Sigvalda og ég er sannfærð um að
hann er kominn á stað þar sem
hann getur kannað allt það sem
hann átti ókannað hér á jörð.
Ég bið Guð að blessa þig, elsku
Baddý mín, svo og Elfu dóttur
ykkar, maka hennar og börn.
Anna Ingólfsdóttir
Hér uppi á íslandi hafa á und-
anförnum árum orðið nokkur
tímamót fyrir mystíska nema og
ég hygg að eigi eftir að koma bet-
ur í ljós er frá líður hvaða þýðingu
þau hafa. Hingað hefur verð flutt
heil esóterísk hefð frá Indlandi,
sem þar er af þeim er til þekkja
talin fela í sér sjálfan kjarna hins
indverska esóterisma. Þetta er
skóli eða iðkun Anada-nathanna,
og sá sem flutti hann hingað er
Sigvaldi Hjálmarsson, nú nýlát-
inn.
Þetta er svo mikilvægt og ein-
stakt og Sigvaldi þarf að skipa
þann sess sem honum ber í sög-
unni. Við þurfum að gera okkur
grein fyrir starfi hans á sviði
mystískrar og esóterískrar við-
leitni ef við viljum skilja esóter-
ismann í heild, en hann er sér-
stakur þáttur í heimsmenning-
unni þótt sumt af honum fari
hljóðlega. Þetta er skrifað út frá
sjónarmiði þeirra, sem hafa að
minnsta kosti grun um hvað þarf
að gera til að koma sér áfram á
þessum leiðum: Þegar um er að
ræða að flytja há-esóteríska hefð
milli menningarsvæða, þá er það
ekkert smámál. Það skilja senni-
lega engir nema esóteristar. Hefð-
in má ekki glata sínum háu ein-
kennum. Hún má ekki verða að
neins konar sértrúarstefnu utan
um hugmyndir eins manns, eða
útibú frá indverskri menningu,
sem yrði lítið annað en framandi
kynjagróður hér sem deyr á næsta
hausti, ellegar falla niður í það að
vera fræðigrúsk. Til þess að svo
færi ekki þurfti mann, sem í
fyrsta lagi var esóteristi sem
skildi hvað hann var með í hönd-
unum. I öðru lagi þurfti hann að
vera Vesturlandamaður með vest-
ræna hugargerð, sem gat jafn-
framt sett sig inn í og hugsað út
frá lífsskyni Indverja, hvaðan
hefðin er flutt. Þetta er spurning
um að túlka esóteríska þekkingu
milli ólíkra menningarheilda,
ólíkra hugargerða, þekkingu sem
ekki er aðeins orð á blaði, fræði-
grein, heldur fyrst og fremst
munnleg geymd, sem felur í sér
djúpa þekkingu á innra eðli
mannsins og þeim möguleikum
sem þar finnast. Svona maður var
Sigvaldi Hjálmarsson, og þeim,
sem hafa kynnt sér þessi mál, þyk-
ir einsýnt að sú þekking sem hann
flutti inn í okkar menningu sé ein-
stök og ómetanleg fyrir andlega
nema í framtfðinni á Vesturlönd-
um, þar sem esóterisk hefð af svo
hárri gráðu sem hér um ræðir er
með öllu óþekkt. (Rétt er að skjóta
því hér inn að bók hans, Stefnu-
mót við alheiminn, er skrifuð út
frá reynslu hans og annarra af
iðkunum Ananda-nathanna).
Þetta er vissulega afrek sem
gerir þennan mann að einni af
stóru vörðunum á veginum í esót-
erískri sögu mannkynsins. Myst-
ískir nemar, sem sumir hverjir
hafa rekið sig á það að mystísk
iðkun, hugrækt, bænalíf og venju-
legt yoga, hefur sín takmörk, sjá
gildi þessa þáttar í andlegri við-
leitni og við erum Sigvalda þakk-
látari en orð fá lýst.
Geir Agústsson
Veðrabreytingar valda hvörfum
í þjóðvegum. Það myndast einnig
hvörf á lífsleið okkar. Við erum
nefnilega ekki nógu góðir vega-
gerðarmenn. Þó eru leiðbeinendur
alltaf hendi nærri. En við hlustum
illa, skiljum lítið, göngum ekki
nægilega ákveðin og einbeitt til
starfa. Treystum máske um of á
handleiðslu. Það er óumræðilega
gott að vita af vini, einlægum
bróður, sem er reiðubúinn að ræða
vandamálin og veita leiðsögn, ef
unnt er.
Sigvaldi frá Skeggsstöðum í
Svartárdal nyrðra var einn sá
samferðamaður, sem mátti
treysta. Lífsskoðun hans var mót-
uð. Undirstaðan var trú á framtíð
mannsins, ef hann vildi þekkja
sjálfan sig, og leita sannleikans á
þann veg undanbragðalaust. Hver
var grundvöllurinn, afstaðan til
iðkunar andlegs þroska? Sigvaldi
orðaði það svo á einum stað:
„Tæpitungulaust er afstaðan
kærleikur, kærleikur sem eigi er
kennd (emotion) heldur samfelld
undanbragðalaus samkennd með
öllu sem lifir ... “ Og ein af þrem-
ur aðalreglum, sem hann vakti at-
hygli á, var: Að gefa allt sem þú
gerir, þ.e. hin þögla, hljóða þjón-
usta. Regla þessi var um iðkun í
daglegu lífi. Hinar tvær voru: „Að
vera hrein athygli í öllu sem þú
gerir“, og að „muna eftir guðdóm-
inum alltaf og ævinlega".
Þessar daglegu iðkanir eru ekki
ræktar, og þá myndast óþægileg
hvörf á vegi lífsins.
Fregnin um brotthvarf Sigvalda
af þessu lífssviði olli mörgum
saknaðar. Eigi varð lengur notið
munnlegrar leiðsagnar hans. Ekki
mundi hann rita fleiri bækur til
fróðleiks um andlega iðkun og
dulspekilegar. Sjálfselskulegur
söknuður?
Þverstæða í kristnum hugar-
heimi, mannlegur veikleiki, veik-
leiki sem þó er tengdur vináttu og
kærleikstilfinningum okkar.
Sleppt verður í þessum orðum
að rekja ætt og störf Figvalda. En
það er einn þáttur í ævistarfi
hans, sem mér er einkum hugleik-
inn. Þáttur sem margir samferða-
menn hans kannast við og þekkja,
hver með sínum hætti.
Þegar Sigvaldi fluttist úr Svart-
árdalnum til syðri byggða, til þess
að sækja sér þekkingu og undir-
búa lífsstarf, þá kynntist hann
starfi Guðspekifélagsins og helstu
frömuðum íslensku deildarinnar,
þeim Grétari Fells og Jakob Krist-
inssyni. Áhrif samskipta við þessa
öðlingsmenn, einlæga sannleiks-
leitendur og einstæða fræðara,
opnuðu víðari sýn. Vísuðu leið að
innsta eðli mannsins, blésu burtu
þokuslæðingi hversdagsleikans,
sem hamlar frjálsri hugsun okkar
flestra, og heftir jafnvel alla ævi.
Sigvaldi var ekki ónæmur fyrir
fornri visku, og hann bar í brjósti
ríka réttlætiskennd, sterka frels-
isþrá og listræna æð, sem braust
fram í viðhorfum hans, ræðu og
ritum.
„En mundu það samt, að á mildinnar vegi,
ef mörgu er lyft þar á kærleiks arma,
er þörf á mannvitsins mikla degi
með máttuga sól yfir gleði og harma.
Og þá er vel, ef þinn viljastyrkur,
þitt vit og kærleikur saman blandast,
því ekki er til svo mikið myrkur,
að mega það samræmisljósið standast... “
Hvort mun ekki það viðhorf,
sem speglast í þessum orðum vin-
ar hans, Grétars Fells, hafa treyst
undirstöðuna að því musteri göf-
ugrar visku og fræðslu, sem Sig-
valdi helgaði líf sitt.
Mannbótastarf Sigvalda að
loknu námi í Kennaraskólanum,
hófst við barnafræðslu. Sjálfsnám
hans var sleitulaust, lestur rita
um dulspekileg og heimspekileg
efni, hugleiðing í kyrrð, þrotlaus
leit að sannleikanum. Samhliða
því var sjálfsögð köllun að fræða
aðra, miðla samferðafólkinu af
fróðleik sínum og lífsreynslu.
Ferðir Sigvalda til Indlands
voru ekki farnar til að fá brúnan
lit á hörundið. Þær voru fórn á
altari sannleikans, leit að upp-
sprettu lífsviskunnar, sem veitt
hafði líf þeirri menningu, sem
varð jarðvegur kristinnar kenn-
ingar, grískrar heimspeki og því
frjómagn gildandi lífsskoðana
vestrænna íbúa jarðar.
Trúr innri köllun lét Sigvaldi
ekki ljós sitt undir mæliker heldur
gerði sér far um að láta félaga
sína njóta af nægtabrunni þeirra
fræða, sem hann hafði setið við.
Innri vegvísir er áttvís sé hann
ekki truflaður.
íslensk fjalla- og öræfakyrrð
var Sigvalda hugstæð, þar var
heimur íhugunar og þagnar órof-
inn af hávaðasömum hræringum
daglegs lífs. Víst er að vinur okkar
Sigvaldi hefði þegið fleiri tækifæri
á þeim slóðum, trúr sinni köllun
og lífsþrá bætti hann sér upp með
hljóðum huga í hvíldarstöðu innan
heimilis síns.
„Lát mannvit þitt sameinast
miskunnsemi og mildina reka alla
grimmd á flótta." Háttsemi Sig-
valda gagnvart börnum öllum ein-
kenndist af mildi og frelsisdýrkun.
Honum fannst eldri kynslóðin
ofgjörn á að segja börnum fyrir
um hegðun alla og hugsanaferil.
Eins og að líkum lætur var
heimilislíf Sigvalda með ágætum.
Til marks um það má t.d. benda á
að í eina af Indlandsferðum hans
fóru meö honum kona hans og
dóttir.
Eftirlifandi kona hans er Bjarn-
ey Alexandersdóttir, og einkadótt-
ir þeirra er Ólöf Elfa, gift Jóni
Agli Unndórssyni, rafmagnsverk-
fræðingi. Hjónaband Bjarneyjar
og Sigvalda var farsælt og ríkti
þar einlægni og gagnkvæmur
skilningur. Kærleikurinn er mest-
ur í heimi. Honum fylgir svo sem
allir vita umburðarlyndi og góð-
vilji.
Ásamt einlægu þakklæti fyrir
ágæta kynningu sendum við hjón-
in innilega samúðarkveðju fjöl-
skyldu Sigvalda og biðjum þeim
blessunar og styrks frá höfundi
lífsins.
í söknuði minnumst við orða
Kahlil Gibran í þýðingu Gunnars
Dal: „... hvað er að hætta að
draga andann annað en að frelsa
hann frá friðlausum öldum lífsins,
svo að hann geti risið upp í mætti
sínum og ófjötraður leitað á fund
guðs síns.“
Þessi skilningur dregur sviðann
úr sárinu, sem óhjákvæmilega