Morgunblaðið - 27.07.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLADIÐ, LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ1985
jaörinum ínni í gamla-Haukadal.
Birkilundur sem vaxinn var upp af
fræjum á föðurleifð hans, en Sír-
urður hefur haft mikið yndi af því
ræktunarstarfi öllu sem þar hefur
verið unnið.
Á árunum 1945 til 1948, er ég
dvaldi mest hjá Sigurði, mun
skólastarf hans hafa verið með
hvað mestum blóma. Þá tók hann
í notkun nýtt iþróttahús, sem á
þeim tíma var eitt glæsilegasta
íþróttahús landsins, á þessum ár-
um mun nemendafjöldi líka hafa
orðið hvað mestur, um eða yfir 30
nemendur hvert ár.
Sigurður Greipsson hefur alla
tíð lagt sig fram um og notið þess
að fylgjast með störfum nemenda
sinna, og trú mín er sú að viða sé
að finna merkisbera þessa ágæta
leiðtoga og þar með ávöxt hans
merka skólastarfs.
Þegar við félagarnir nú lítum til
baka yfir vegferð þessa ágæta vin-
ar verður okkur ljóst að hann sem
margur annar hugsaði fyrst og
síðast um framgang þeirrar hug-
sjónar að vinna að ræktun lands
og lýðs og eyddi til þess miklum og
dýrmætum tíma, án þess að krefj-
ast daglauna að kveldi. Útkoman
hefur kannski ekki orðið til þess
að efla fjárhagslega stöðu hans i
lífinu og ekki örgrannt um að slíkt
settist nokkuð að honum undir
lokin, einkum er varðaði aðstöðu
og efnahagslegt öryggi eftirlifandi
skyldmenna.
Þjóðinni greiddi hann ríkulega
með starfi sínu og framgöngu
allri, og þess munu afkomendur
hans vonandi einnig njóta um
langa framtíð.
Þegar skólastarf Sigurðar lagð-
ist af upp úr 1970, og Sigurður tók
að eldast, tók staðurinn að hrörna
með honum, utan myndarlegar
húseignir sona hans við Geysi. í
brunanum í Haukadal brunnu
ýmsar skráðar heimildir og minn-
ingabrot, sem Sigurður hafði verið
að blaðfesta á síðustu árum, og
var það mikill skaði. Eigi að síður
mun sagan geyma marga merka
frásögn um störf þessa mikilhæfa
leiðtoga, og samtíðarmenn hans
og vinir kunna frá mörgu að segja,
sem vert væri að færa í letur fyrr
en síðar.
I dag, þegar Sigurður Greipsson
verður til moldar borinn í Hauka-
dalskirkjugarði, munu Skarphéð-
insmenn og skólasveinar fylkja
liði til þess að þakka honum frá-
bæra leiðsögn og forystu.
Og þótt Sigurður hafi nú verið
lagður um sinn vitum við að hann
mun aftur upp rísa og eiga góða
heimkomu á landi lifenda.
Þar munu foringjar fylkja liði á
ný og þar mun honum ekki verða
liðsvant um alla framtíð.
íþrótta- og ungmennafélags-
hreyfingin í landinu minnist með
þökk hins merka skólastarfs Sig-
urðar Greipssonar og beinnar fé-
lagsmálaforystu, og mun um
langa framtíð ávaxta þá innstæðu
í anda þeirra hugsjóna sem hann
barðist mest fyrir.
Hafsteinn Þorvaldsson
Þann 19. þessa mánaðar lést í
sjúkrahúsinu á Selfossi móður-
bróðir minn, Sigurður Greipsson,
fyrrum skólastjóri og bóndi í
Haukadal. Hann fæddist í Hauka-
dal 22. ágúst 1897, sonur hjónanna
Katrínar Guðmundsdóttur og
Greips Sigurðssonar bónda í
Haukadal. Hér verður ættin ekki
langt rakin, en Sigurður afi hans
var Pálsson bóndi og hreppstjóri í
Haukadal. Kona Sigurðar Páls-
sonar var Þórunn Guðmundsdótt-
ir, Eiríkssonar hins ríka í Hauka-
dal og síðar í Miðdal í Mosfells-
sveit. Kona Guðmundar var Guð-
björg Jónsdóttir Magnússonar frá
Ósabakka á Skeiðum. Móðurafi
Sigurðar var Guðmundur bóndi á
Stóra-Fljóti Jónsson Sveinbjörns-
sonar í Tungufelli. Kona hans var
Jóhanna Jónsdóttir bónda á Kóps-
vatni Einarssonar.
Sigurður var yngstur 9 systkina
en af þeim komust 7 til fullorðins-
ára. Greipur faðir þeirra lést vorið
1910 þegar Sigurður var á þrett-
ánda ári. Faðir minn, Kristján
Loftsson frá Gröf í Hrunamanna-
hreppi, réðst árið 1912 til búsfor-
ráða með ekkjunni og giftist síðan
Guðbjörgu systur Sigurðar. Þau
bjuggu síðan í Haukadal til 1929
er þau fluttu að Felli í sömu sveit.
Á æskuárum Sigurðar var ung-
mennafélagshreyfingin að skjóta
rótum hér á landi. Þá var margt
efnisfólk að vaxa upp í Tungunum,
sem lagði hönd á plóginn. íslandi
allt og heilbrigð sál í hraustum
líkama voru einkunnarorðin. Að
sjálfsögðu hreifst Sigurður af
hugsjónum ungmennafélaganna,
enda átti hann eftir að koma við
sögu. Það kom brátt fram að Sig-
urður var atgervismaður til sálar
og líkama. Hugur hans stóð til
mennta, hann stundaði nám í
Gagnfræðaskólanum í Flensborg
og lauk búfræðinámi frá Hólum
árið 1917. Þá stundaði hann nám í
lýðskólanum í Voss í Noregi árið
1920 og loks í íþróttaskóla Níelsar
Bukks í Ollerup í Danmörku vet-
urinn 1926 til 1927.
Hann stundaði ýmsa vinnu
jafnframt náminu. Var m.a. far-
kennari í Tungunum og ráðsmað-
ur hjá sr. Eiríki á Torfastöðum. Á
þessum árum festi hann kaup á
jörðinni Bryggju, sem var hjálega
í Haukadalstorfunni, og kom þar
upp sauðfjárbúskap.
Með ungmennafélagshreyfing-
unni vaknaði íþróttaáhugi og voru
glíma og sund þar í öndvegi. Átján
ára glimdi Sigurður á héraðsmóti
Skarphéðins og fékk fegurðar-
verðlaun. íslandsglimuna vann
hann svo 1922 og hélt Íslandsbelt-
inu í sex ár. Það þótti mikill frami
á þeim tíma. Sigurður kom oft
heim að Haukadal á þessum árum.
Hann var aufúsugestur, kunni frá
mörgu að segja og komst vel að
orði. Við systkinin kölluðum hann
Sigga frænda. Einhvern tímann
um hávetur kom hann inn úr hríð-
arsortanum og hafði gengið lang-
an veg á skíðum með spjót fyrir
skíðastaf. Við krakkarnir vorum
ekki í vafa um að hann hefði sómt
sér vel meðal fornkappanna. Þá
var hann ekki fyrir að liggja á liði
sínu ef svo bar við. Eitt sumarið
var faðir minn liðfár að hefja
sláttinn. Þá kom Sigurður óvænt,
morguninn eftir voru þeir báðir
komnir í teiginn og skáraði vel
undan þeim. Þeir slógu túnið á
viku, en það voru mikil afköst. Þá
vil ég geta eins atviks frá löngu
liðnum árum. Það var um vetur í
snjó og frosti að kind lenti í svelti
á klapparhólma í Tungufljóti. Jök-
ulvatnið beljaði fram beggja
vegna hólmans í strengjum og
fossaföllum. Þangað var hvorki
vætt né reitt. Sigurður steypti sér
i vatnsflauminn og synti út í
hólmann, kindin bjargaðist og
honum varð ekki meint af volkinu.
Ég hygg að enginn annar en hann
hafi stigið á þennan hólma, hvorki
fyrr né síðar. Mér finnst að þessi
glíma hans við jökulfljótið minni
á að honum var fært það sem fáir
munu eftir leika.
Sigurður ferðaðist um landið á
vegum ungmennafélaganna til
fræðslu um íþrótta- og bindindis-
mál.
Hann var formaður Héraðssam-
bandsins Skarphéðins í 44 ár. Þar
lagði hann fram mikla og fórnfúsa
vinnu, sem bar vott um óbilandi
trú hans á hugsjónum ung-
mennnafélaganna. Þá var hann
um skeið í stjórn Ungmennafélags
íslands og í hreppsnefnd Bisk-
upstungna.
Vorið 1927 ákvað Sigurður að
stofna íþróttaskóla í Haukadal.
Hóf hann byggingu íþróttahúss á
hverasvæðinu við Geysi skammt
frá gamla bænum. Sú framkvæmd
var meira hafin af stálvilja og
hugsjón en á efnahagslegum
grunni. Þrátt fyrir marga erfið-
leika sem þurfti að yfirstíga og
með þrotlausri vinnu tókst að
koma upp skólahúsi og sundlaug
og hefja skólastarfið þá um haust-
ið. Skólann rak Sigurður síðan til
ársins 1969. íþróttaskólinn í
Haukadal var vel metinn og að-
sókn að skólanum var góð. Um
sjálft skólastarfið verð ég ekki
tangorður, því ég hygg að aðrir
nemendur hans geri því máli skil,
því ég veit að margur hlaut þar
gott veganesti. Sigurður rak
greiðasölu í skólahúsnæðinu yfir
sumarmánuðina.
Það er fagurt í Haukadal. All-
mikið skógarbelti sveigist þar um
hlíðarnar og margir bergvatns-
lækir falla niður á láglendið. Mikil
heiðarlönd tóku svo við langleið-
ina innundir Langjökul. Þar var
mikill uppblástur svo að í norðan-
veðrum stóð moldarmökkurinn
suður yfir sveitina. Það var á
verksviði Sandgræðslunnar og
Skógræktar ríkisins að hefta jarð-
eyðinguna. Því varð það að ráði að
Sigurður seldi meginhluta jarðar-
innar framagreindum aðilum.
Landið var friðað, uppblásturinn
að mestu heftur og verulegt átak
gert í skógrækt á svæðinu, þar
sem barrtrén þrífast vel og verða
með tímanaum að nytjaskógi.
Kona Sigurðar var Sigrún
Bjarnadóttir frá Bóli í Biskups-
tungum. Þeim varð sex barna auð-
ið og eru fjórir synir á lífi. Sigrún
var mikil starfskona og stóð fyrir
heimilishaldinu af miklum mynd-
arskap. Fráfall hennar varð Sig-
urði mikið áfall og því fremur að
heilsa hans var farin að bila.
Glíman við sjúkdóm og elli kerl-
ingu varð honum erfið. Svo ör-
geðja og skapríkur sem hann var
gekk honum illa að sætta sig við
að geta ekki fylgt hugðarefnum
sínum eftir þegar þrekið var þrot-
ið. Sigurður var ritfær í besta lagi
svo sem kunnugt er. Hinu bar
minna á að hann var vel skáld-
mæltur ef hann vildi það við hafa.
Ég ætla að enda þessi minn-
ingarorð með einni af þeim vísum,
sem ég náði að skrifa niður þegar
hann heimsótti okkur til Vest-
mannaeyja fyrir um það bil 10 ár-
um.
Vonin lifir veik er trúin,
víst er lífsins geislaskin,
glymur varla Gjallarbrúin,
gleymdum fyrir hófadyn.
Erfiðum er ellilúinn,
annan kysi ég betri vin.
Svo votta ég sonum Sigurðar og
vandamönnum fyllstu samúð og
kveð frænda minn með þakklátum
huga.
Sigurgeir Kristjánsson
Helgina 1. og 2. júlí 1950 var
efnt til héraðsmóts Héraðssam-
bandsins Skarphéðins (HSK) á
Þjórsártúni. Skyldi nýr íþrótta-
völlur tekinn í notkun og minnst
40 ára samtaka ungmennafélaga
Árnes- og Rangárvallasýslna
(HSK), sem um skeið náðu til
Vestur-Skaftafellssýslu, vígslu- og
afmælismót. Höfðu þeir Skarp-
héðinsmenn lagt sig vel fram við
að gera mót þetta fjölþætt og veg-
legt — en sem ávallt um velgengni
Þjórsártúnsmóta var veðrið hinn
óráðni þáttur. Eitt atriði mótsins
var bændaglíma 72 glímumanna
úr báðum sýslum. Þegar vígslu
hins nýja vallar var lokið og
keppni í frjálsíþróttum á honum,
hinn síðari mótsdag, var gengið til
hins merka vallar frá 1911. Rúm-
lega 3 þúsund áhorfendur tóku sér
sæti eða stóðu á grasivöxnum
áhorfendaþrepum gegnt glímu-
pallinum og hinum rismikla ræðu-
stóli úr torfi á miðju svæðinu en
baksviðið var hinn tignarlegi
fjallahringur. Nær gróðursælar
lendur bændabýlanna milli belj-
andi stórfljóta. í ræðustólinn
gamla steig Sigurður Greipsson.
Var hann með skrifaða ræðu, sem
var óvanalegt. Hann vildi vanda
kveðjuávarp til hins merka
íþróttamannvirkis, sem hann og
svo ótal margir áttu bundnar við
lausnir oft erfiðra verkefna en
þeim mætari. Er Sigurður tók að
flytja mál sitt af blekskrifuðum
blöðunum, fór að hellirigna. Stórir
regndropar þvoðu burtu skráð orð
af ræðublöðum Sigurðar og hon-
um tók að fipast í lestrinum. Allt I
einu rétti hann úr sér, leit upp til
regnþrunginna skýja, vöðlaði
saman ræðublöðunum og kastaði
þeim frá sér, um leið heyrðist
hann mæla „Eigi skal rosinn
ráða“. Greip síðan um ræðupúlts-
bríkurnar, hvessti sjónir á
mannhafið, sem beið óráðið frek-
ari viðbragða foringjans. SigurAur
hóf blaðalaust mál sitt lágum
rómi, næstum hvíslandi, varfær-
inn og leitandi, augnaráðið fjar-
rænt, ræðumaður hnarreistur.
Röddin hækkaði. Að baki hinna
framsögðu orða var djúpur undir-
tónn. Eldmóður færðist í tjáning-
una og undirtónninn varð sem
brimsúgur. Á stundum var eins og
hann hlæji við undir flutningi
máls síns. Virtist þetta stafa af
hugsun sem væri á undan fram-
sögninni eða hann sækti í sig veðr-
ið til nýrrar atlögu við efnið. Ég
hygg að fleiri en ég hafi hrifist af
ræðumanninum, efni ræðu hans,
málsniild, tilefninu, staðháttum
og óskiptri athygli mótsgesta. Til-
heyrandi, sem mundi vígslu þessa
vallar 1911 og hlýddi þá af aðdáun
í rigningu á Guðmund Björnsson
þáverandi landlækni flytja vígslu-
ræðu af rnikilli mælsku og fjöri,
kvaðst eigi síður nú hafa orðið
hugfanginn af Sigurði: „Hann hef-
ur oft yljað okkur samherjunum
og tendrað eld áhuga." — Ekki
mun snjöll ræðumennska ein hafa
nægt til þess að halda saman til
einhuga framkvæmda liðsafla
ungmennafélaga um Suðurland í
45 ár. Þó Sigurður hafi við þessi
félagsstörf ávallt notið samvinnu
ötulla og fórnfúsra samstarfs-
manna, þá hafði hann til að bera
þann persónuleika sem sameinaði
til framtaks. Það eitt er stórvirki
að takast með stjórnum HSK og
nefndum að láta aðeins einu sinni
héraðsmót HSK falla niður (1928)
og þá vegna fádæma vatnsveðurs.
Þegar blaðað er í 40 ára minn-
ingarriti HSK, sem liðsmaður Sig-
urðar um árabil, Ingimar Jóhann-
esson skráði, þá er undraverður
fjöldi og margbreytileiki þeirra
verkefna sem héraðsþing HSK
samþykkja og stjórn sambandsins
fæst við að framkvæma. Mörg
þessara mála vörðuðu félagsskap-
inn sjálfan á svæði hans, sum eitt
félag og hreppsfélög, önnur báðar
sýslur eða aðra og þá þau sem
snertu þjóðina alla. Ég tek tvö
mál. Fyrst Alþingishátíðina 1930:
Lögð fram þegnskaparvinna við
Þingvelli, efnt til sýningar á heim-
ilisiðnaði, komið upp á Þingvöllum
stóru samkomutjaldi, þar sem fé-
lagar HSK hittust og nutu veit-
inga, — og þá forstaða bænda-
glímu, 26 glímumanna. Hið síðara:
Endurvakningu landsmóta UMFÍ
1940, sem haldið var í húsakynn-
um og á svæðum við íþróttaskóla
Sigurðar Greipssonar í Haukadal.
Þangað komu 73 íþróttamenn frá
5 sambandsaðilum og kepptu í 11
íþróttagreinum og flokkur leik-
fimimanna sýndi undir stjórn Sig-
urðar. — Sumarið 1984 var 18.
landsmót UMFÍ haldið í Keflavík
og Njarðvík. Keppendur, 1350 tals-
ins, sóttu mótið frá 26 sambands-
aðilum og kepptu í 60 greinum. Er
fyrri heimsstyrjöld lauk var eigi
efnt til landsmóta á vegum UMFÍ
enda má segja að allsherjarmót
ÍSÍ leystu þau af hólmi. Á ára-
tugnum 1930—40 sundrast alls-
herjarmótin af ýmsum landsmót-
um einstakra íþróttagreina, svo að
framtak Sigurðar Greipssonar og
félaga hans í HSK var þarft hinu
dreifða íþróttafólki ungmennafé-
laganna, sem var óframfærið við
keppni í sérgreinamótum. Einnig
kom á daginn að slíkt mótshald
með þriggja ára millibili varð af-
farasælt íslensku íþrótta- og fé-
lagslífi vegna ýmissa aðsteðjandi
vandamála tengdum styrjaldar-
rekstri 1939—45. Ungmennafé-
lagshreyfingin hefur brug'ðist vel
við kalli Sigurðar um að koma
saman, sýna sig og reyna með sér.
Sjálfur komst hann í hópinn f
fyrra og fékk í sfðasta sinn séð
hinn prúða og sæmdarvænlega
fjölda. Eitt siðasta verk hans sem
formanns HSK og félaga innan
Skarphéðins var forstaða eins
hins stórfenglegasta móts á Is-
landi, sem var landsmótið á Laug-
arvatni 1965. Við lausn þess verk-
efnis kom áþreifanlega fram
styrkur og samstaða sunnlenskra
ungmennafélaga. Þessa samstöðu
má rekja til starfrækslu íþrótta-
skóla Sigurðar. Skólastarfið hóf
Sigurður 1927 og tókst að viðhalda
þvf árlega frá 1. nóvember til
fyrstu daga mars í 43 ár. Alls urðu
námssveinar 823 úr flestum sýsl-
um landsins og kaupstöðum, en
flestir af Suðurlandi eða um 60%.
Mörg ungmennafélög styrktu fé-
laga sína til náms hjá Sigurði.
Kennslu önnuðust þeir hjá félög-
um sínum að námi loknu og tóku
að sér félagsstörf. Margir frækn-
ustu íþróttamenn ungmenna-
félaganna höfðu verið nemendur í
Haukadalsskóla, einkum glímu-
menn. Sex nemendanna hafa orðið
glímukappar Islands (13 sinnum
unnið Grettisbeltið) og 13 unnið
Skarphéðinsskjöldinn 19 sinnum.
Skólinn átti mikinn þátt í fjölgun
þeirra sem gátu leiðbeint öðrum
um iðkun íþrótta og segja má með
réttu að hann hafi yngt upp hóp
forystumanna. Sumarið 1926 var
Sigurður í flokki glímumanna,
sem undir stjórn Jóns Þorsteins-
sonar ferðaðist um Danmörku og
sýndi glímu. Niels Bukh, skóla-
stjóri íþróttaskólans í Ollerup á
Fjóni, skipulagði ferðina og ferð-
aðist stundum með flokknum. Jón
hafði verið nemandi hjá Niels
Bukh 1921—22 og hafði tekist með
þeim vinátta. Sigurður hreifst
mjög af Niels Bukh við þessa
kynningu og réðst til náms í Oller-
up þá um haustið ásamt Þorgeiri
Jónssyni í Gufunesi, sem einnig
var í sýningarflokknum. Sigurður
lagði sig fram við nám og vinnu.
Sigurður og Niels Bukh hrifust
hvor af öðrum, þvl að þeir áttu
margt sameiginlegt og höfðu báðir
alist upp við sveitastörf. Hin al-
þýðlega leikfimi og beiting hreyf-
inga Niels Bukh við iðkun hennar
hreif Sigurð. Sveitaæskan sem
sótti skóla Niels Bukh átti margt
sammerkt við jafnaldra á Islandi
og Sigurður sá að samskonar
fræðsla og fór fram í leiðbein-
endadeild skólans átti erindi til ís-
lands, þar sem hann á kennslu-
ferðum sínum hafði kynnst skorti
á einstaklingum sem gætu annast
leiðbeiningar íþróttaiðkana og svo
æskufólk sem þráði að læra íþrótt,
iðka hana og þjálfa líkama sinn.
Hvatningarorð Niels Bukh til
nemenda sinna um leiðbeinenda-
störf í íþróttum innan félaga
sinna leiddu huga Sigurðar að
ástæðum og aðstæðum heima á Is-
landi, en þeim var hann manna
best kunnugur eftir að hafa
kynnst tíðum skrifum Jónasar
Jónssonar frá Hriflu i Skinfaxa,
riti UMFÍ (ritstj. 1911—18), um
nauðsyn íþróttaskóla í sveit og
lærðra leiðbeinenda, umræðum
um sama efni á þingum UMFÍ,
persónuleg kynni á þörfinni og
hug ungmennafélaga frá ferðum
til námskeiðshalds á Suðurlandi,
Vestfjörðum og Norðurlandi 1925
og 1926 á vegum UMFÍ. Einnig
tengdist hann náið viðleitni ung-
mennafélaga að standa fyrir
íþróttanámskeiðum, þegar hann
verður 1924 gjaldkeri I stjórn
UMFÍ til 1930 en frá henni var
fjár að vænta þeim til styrktar. I
grein í Skinfaxa ritar Sigurður
þetta „ ... fyrri hluti vetrarins
notaður til íþróttanámsins og er
það væntanlegt, því víðast hvar er
þá minnstum störfum að sinna, en
þá er vel farið að tómstundirnar
eru notaðar til íþróttaiðkana" —
tekur fram að námskeiðin vari
2—3 vikur en þyrftu að taka 3—4
mánuði, og heldur áfram „ ... ef
þess er gætt að nemandinn á að fá
einhverja þekkingu og leikni í
þeim greinum, sem iðkaðar eru.
Menn vita það að sjálfsögðu að
það getur tekið langan tíma að
breyta urðum og melum í iðgræn
tún, en vart þarf minna til þess að
breyta unglingi, sem ef til vill er
boginn og stirður af vana og striti,
seinfær og daufur, gera hann að
íturvöxnum manni, léttum í lund.
Þá hefi ég nefnt þetta tvennt hið
dýrðlegasta sem okkur ber að
keppa að: ræktun lýðs og lands.
Það á að vera okkar framtíðar-
draumur". — Heim kominn vorið
1927 eftir vetrardvöl hjá Niels
Bukh ræðst Sigurður til atlögu við
að gera drauminn að veruleika,
stofna íþróttaskóla og efna til bú-
rekstrar. Staðurinn fyrir hvort
tveggja er föðurleifð hans, Hauka-
dalur. Til hvorra tveggju þessara
verkefna er hann vel búinn. Gagn-
fræðingur er hann frá Flensborg-
arskólanum í Hafnarfirði 1916,
búfræðingur frá bændaskólanum
á Hólum 1917, við landbúnaðar-
störf og nám í Noregi 1919—20 en