Morgunblaðið - 03.09.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIDJUDAGUR 3. SEPTEMBER 1985
HELGAR OG VIKUFERÐIR FLUG OG GISTING
London
Verð frá kr.: 19.456A/ikuf. 13.376/helgarf.3nt. 14.217/helgarf.4nt
Hótel: GRANLEY GDNS. Verð pr. mann ítvíbýli.
13.376.-
FLUG OG GISTING HELGAR OG VIKUFERÐIR
Luxemborg
Verð frá kr.: 16.962/vikuf. 13.563/helgarf.4nt.
Hótel: HÓTEL iTALlA. Verð pr. mann í tvíbýli.
13.563.-
FLUG OG GISTING HELGAR OG VIKUFERÐIR
Osló
Verð frá kr.: 21.209/vikuf. 14.261/helgarf.3nt.
Hótel: HÓTEL MUNK. Verð pr. mann í tvíbýli.
14.261.-
FLUG OG GISTING HELGAR OG VIKUFERÐIR
Kaupm.h
Verð frá kr.: 23.194/vikuf. 15.603/helgarf.3nt. 16.738/helgarf.4nt.
Hótel: COSMOPOLE. Verð pr. mann í tvíbýli.
15.603-
HELGAR OG VIKUFERÐIR FLUG OG GISTING
Glasgow
Verð frá kr.: 18.121/vikuf. 12.126/helgarf.3nt. 13.950/helgarf.5nt.
Hótel: HOSPITALITY INN. Verð pr. mann í tvíbýli.
12.126.-
HELGAR OG VIKUFEROIR FLUG OG GISTING
Stockholm
Verð frá kr.: 26.049/vikuf. 17.761/helgarf.3nt.
Hótel: HÓTEL CITY. Verð pr. mann í tvíbýli.
17.761.-
HELGAR OG VIKUFERÐIR FLUG OG GISTING
París
Verð frá kr.: 22.073/vikuf. 18.397/helgarf.4nt.
Hótel: GRAND MODERNE Verð pr. mann I tvíbýli.
18.397-
=j FEBOA
Í!l MIDSTODIIM
AÐALSTRÆTI 9 S. 28133
Þrjú hundruð ár — eða
Stylus virum arquit
— eftir Jóhannes
Helga
Jóhann Hjálmarsaon fjallar í
Morgunblaðinu 13. ágúst um Stríð
á stríð ofan, Fra krig til krig, eftir
Henning Poulsen, 13. bindi bóka-
flokksins Saga mannkyns (Asch-
enhougs Verdenshistorie, Osló
1982). Munu þá tvö bindi ritraðar
Aschenhoug vera komin út á ís-
lensku. Gunnar Stefánsson ís-
lenskaði Stríð á stríð ofan, svo
sem Jóhann kemst að orði í um-
sögn sinni. Gagnrýnandinn birtir
síðan nokkrar orðréttar tilvitnan-
ir í þýðinguna til að leggja út af
þeim „sagnfræðilega". Við lestur
tilvitnananna, sem virðast sóttar
hingað og þangað í íslenska text-
ann og tæpast af verri endanum,
leitar strax á hugann sú krafa sem
sómakær verkamaður í víngarði
tungunnar getur aldrei undan vik-
ist og Staksteinar Morgunblaðsins
hafa nýverið áréttað með tilvitnun
í grein Sigurðar Líndals prófess-
ors í síðasta tölublaði Orators,
efnislega á þessa lund: krafa um
hnitmiðaða framsetningu er jafn-
framt krafa um hnitmiðaða hugsun.
Án hnitmiðaðs stfls verði setningin
ekki einvörðungu lengri en vera
þyrfti, hugsunin verði öll slappari,
óskýr, þokukennd.
Stylus virum arquit, er elsta út-
gáfa setningar sem enn er í fullu
gildi, eignuð Longinus helga: Stfll-
inn birtir manninn eða Af stílnum
skal manninn kenna, oftast tilfærð
stutt og laggott á franska vísu Le
style, c’est l’homme: Stíllinn er
maðurinn. Mikill sannleikur.
II
Saga mannkyns er stórvirki án
hliðstæðu í bókaútgáfu Norð-
manna, ellefu bindi þegar komin
út, víðfræg langt út fyrir landa-
mæri Norðurlanda. Myndavalið
eitt sér er með þeim snilldarbrag
að sambærileg dæmi munu ekki
finnast. Amerískur bókmennta-
prófessor, sem var gestur minn í
vikunni, var heillaður af framtaki
Norðmanna, og svo er um fleiri.
Og þá er að kanna hvernig
Gunnar Stefánsson hefur orðið við
kröfunni um hnitmiðaða fram-
setningu.
Ég hef ekki undir höndum
frumtexta bókarinnar, en það
skiptir ekki máli í þessu viðfangi, í
fyrsta lagi vegna þess að það þarf
enginn að segja mér að svo virt
forlag sem Aschenhoug tefli stór-
virki sínu í tvísýnu með því að fela
ritun einstakra binda mönnum
sem ekki hafa vald á hnitmiðaðri
hugsun. í öðru lagi er þýðanda
sem tekur starf sitt alvarlega
skylt að fjarlægja hnökra sem
finnast kunna í texta; og vand-
fundin mun raunar bók án ein-
hverra lýta.
Að íslenska er óumdeilanlega að
umorða, jafnvel umbylta, og þess
gerist oft þörft. Ef svo væri ekki
þyrfti mannsheilinn hvergi nærri
að koma; tölvur gætu þá unnið
verkið með milljónföldum hraða. 1
fréttapistli frá Róm fyrir skömmu
dáðist Jónas Kristjánsson í Árna-
stofnun að því hvernig forn-
menntamennirnir gömlu og liðnu
umbyltu latneskum textum sem
þeir snöruðu, þannig að textinn
virtist hugsaður á íslensku.
Þeir íslenskuðu.
III
Gunnar Stefánsson hefur til að
bera öll ytri skilyrði til að skila
lýtalausu verki, hann er magister í
íslenskum fræðum frá Háskóla ís-
lands, bókmenntaráðunautur
stærsta forlags landsins um ára-
bil, bókmenntagagnrýnandi Tím-
ans langa hríð og var þá manna
dómharðastur, lektor í bókmennt-
um við Háskóla íslands um skeið,
lektor í Lundi í Svíþjóð einhver ár
það ég best veit; hann er þaul-
kunnugur ýmsu því sem best hefur
verið hugsað og ritað á íslensku og
hefur flutt margt af því í útvarp
og raunar gert það svo vel að til er
tekið; hann gegnir nú stöðu dag-
Samuel John-
son og Boswell
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
('hristopher Hibbert: The Personal
History of Samuel Johnson.
Penguin Books 1984.
Samuel Johnson: A Journey of the
Western Islands of Scotland.
James Boswell: The Journal of a
Tour of the Hebrides.
Edited, with an Introduction and
Notes by Peter Levi.
Penguin books 1984.
1984 var ár Orwells, en það var
einnig 200 ára dánarafmæli þess
ágæta dr. Johnsons. Penguin-
útgáfan gaf út ofanskráð rit til
minningar um hann.
Ævisga Johnsons eftir Christ-
opher Hibbert er ítarleg og styðst
við allar samtímaheimildir og auk
þess þær sem uppgötvuðust ekki
fyrr en á þessari öld, þ.e. dagbæk-
ur Boswells. Hibbert hefur ritað
fjölda bóka og er eitt einkenni
þeirra, að þær eru allar mjög læsi-
legar. Þessi bók er af mörgum tal-
in meðai þeirra skemmtilegustu,
enda er viðfangsefnið ákaflega
skemmtilegt og fjölskrúðugt, sem
er Johnson.
Sé Boswell’s Life of Johnson
meðal skemmtilegustu bóka
heimsbókmenntanna þá er þessi
bók Hibberts næst skemmtileg-
asta ævisaga Johnsons.
„Siðla dags 1764 fór ungur mál-
ari ásamt kunningja sínum í
heimsókn til frægasta höfundar
Englendinga. Hann kom inn í
íbúð, sem var heldur sóðaleg. f
innsta herberginu sat Samuel
Johnson og var að snæða morgun-
verð. Orias Humphry, svo hét mál-
arinn, var mjög undrandi að sjá
hinn fræga orðabókahöfund að
mat sínum, sem var te og brauð og
smjör. Aðgangurinn og innlifunin
í að borða var með slíkum ósköp-
um að Humphry áleit í fyrstu að
maðurinn væri brjálaður. Hann
tróð upp í sig brauðinu, slafraði f
sig teið og kjamsaði. Klæðnaður
hans var heldur einkennilegur og
fötin óhrein, hárkollan var gömul
og allur útgangurinn hinn herfi-
legasti. En svo fór hann að tala og
þá varð gesturinn altekinn hinum
töfrandi persónuleika. „Allt sem
hann sagði var líkast því að hann
væri að lesa upp bók. Allt var al-
gjörlega kórrétt og hrífandi, eins
rétt eins og önnur útgáfa."
Johnson var ekkert augnayndi
við fyrstu sýn, hann var luralegur
og beinastór, andlitið allt í örum
og vörtum. En allir sem kynntust
honum töfruðust af orðsnilld hans
og orðhnyttni. Johnson fæddist í
Lichfield í Staffordskíri 18. sept-
ember, klukkustund eftir nón.
Hann var frumburður móður
sinnar, sem var komin á fimmtugs
aldui-. Fæðingin var erfið og barn-
inu vart hugað líf í fyrstu, hröð
handtök voru því höfð við að skíra
hann.
Barnið var mjög veikburða,
bólgið og með útbrot. Farið var
með Johnson til London til þess að
Anna drottning gæti snert hann,
en því var trúað að konungleg
snerting gæti læknað meinsemdir.
Johnson stundaði nám við
menntaskólann f Lichfield og um
tíma í Oxford. Síðan hófst lífsbar-
áttan og gekk misjafnlega. Hann
skrifaöi fyrir ýmis tfmarit, gaf út
rit og kvæði og vann í fjölda ára
að Orðabókinni, sem hann er eink-
um kunnur fyrir. Mesta unun hans
var að ræða við vini sína, tala og
útlista. Frægð hans er einkum
bundin Boswell’s Life of Johnson,
sem er eins og áður segir einhver
skemmtilegasta og liflegasta
ævisaga sem skrifuð hefur verið.
Johnson var mjög fhaldssamur f
skoðunum, var Toryi, hollur kon-
ungi og ensku biskupakirkjunni og
hafði hina mestu skömm á Whigg-
um, öllu frjálslyndisbrðlti sem ær-
ið oft er aðeins yfirskin. Johnson
var glöggur mannþekkjari og sá í
gegn um alla sýndarmennsku.
Hibbert nær því að lýsa hinu
iðandi mannlífi Lundúna á síðari
hluta 18. aldar og þeim mönnum
sem snjallastir voru í heimi bók-
mennta og lista á sama tímabili.
Hibbert fjallar um samband
Johnsons og Thrale-fjölskyldunn-
ar og viðskipta hans við Chester-
field lávarð, sem hann gaf ekki
sérstaklega skemmtilega einkunn,
„að hann iðkaði framkomu dans-
kennara og siðgæði hórunnar."
Hann hafði mjög gaman af því að
halda fram skoðunum, sem erfitt
var að rökstyðja, og í góðum fé-
lagsskap talaði hann stundum
þvert um hug sér, en vinir hans
vissu alltaf hvað klukkan sló.
Síðari árin naut hann nokkurs
fjárstuðnings, svo hann gat iðkað
þá list sem hann unni mest með
vinum sínum, að tala og tala,
skýra og einkenna málefni og ein-
staklinga.
Þekking hans á enskum og
klassiskum bókmenntum var ein-
stök, latína var honum jafntöm og
enska og talið er að síðustu orðin
sem hann mælti á banasænginni
hafi verið „Jam mortiturus".
Hann dó síðari hluta dags 13.
desember 1784 og var jarðsettur í
Westminster Abbey þann 20. des-
ember.
Johnson hafði gaman af því að
stríða vini sínum Boswell á Skot-
um, en hann var af skoskum ætt-
um, sbr.: „Skotar borða hafra, en
Englendingar gefa þá hrossum
sínum.“ Áhugi Johnsons á mann-
lífi og kjörum manna og háttum
varð til þess að hann tók sér fyrir
hendur að ferðast til skosku eyj-
anna. „Ég hafði mikla löngun til
þess að ferðast til Hebrides-eyja,
eða vestureyja Skotlands. Ég man
ekki hvenær þessi löngun kviknaði
með mér. Það varð ekki fyrr en
1773 um haustið að ég ákvað að
takast þessa ferð á hendur ásamt
Mr. Boswell...“
Johnson var 63ja ára og Boswell
32ja þetta ár og höfðu þekkst í 10
ár. Tilgangur Johnsons með ferð-
inni var að komast í snertingu við
frumstætt samfélag og óspillta
náttúru. Johnson skrifaði: „Ég nýt
nú þeirrar ánægju að ferðast þar,
sem enginn ferðast og kynnast þvf
sem enginn kynnist."
Áhugi á ferðum um afskekkta
staði byggða fremur frumstæðum
þjóðum var vaxandi á Englandi á
18. öld. Thomas Pennant hafði
gefið út ferðasögu sína um Skot-
land 1771, en sú bók var m.a.
kveikjan að auknum áhuga John-
sons á Skotlandi og e.t.v. að ferð-
inni þangað ásamt þörf hans að
rannsaka og skilja fyrirbæri og
útlista þau nákvæmar, sem var
tengd starfi hans sem orðabókar-
höfundar.
Annarlegir þjóðhættir og sér-