Morgunblaðið - 14.11.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR14. NÓVEMBER1985
Ort fyrir sinn tíma
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
:>étur Beinteinsson:
IIN EILÍFA LEIT
18 blaðsíður
Hörpuútgálan, Akranesi, 1985
Hér er ekki á ferðinni heildarút-
íáfa á kvæðum Péturs Beinteins-
,onar heldur úrval eða sýnishorn
amanber orð Sveinbjörns Bein-
einssonar í formála: »í þessu
cveri er aðeins lítill hluti af því,
,em til er eftir Pétur í bundnu
náli.« Pétur varð skammlífur, lést
i Vífilsstöðum 1942, aðeins 36 ára,
itti auk þess við vanheilsu að
ítríða síðustu árin. Þessi ljóð veita
jví litla forsögn um hvað honum
nefði auðnast að senda frá sér ef
honum hefði enst líf og heilsa. En
jegar á þrítugsaldri varð Pétur
icunnur fyrir kveðskap sinn sem
,'éll vel að þeirrar tíðar skáldskap-
arsmekk.
Naumast þarf að taka fram að
Pétur fylgdi hinu hefðbundna ljóð-
formi eins og langflestir um hans
daga. Sérstaða hans fólst í því að
hann orti helst löng kvæði, þrung-
in mælsku og íhugun. Gamansemi
Péturs og nærtæk skírskotun til
daglegra umræðuefna mun þó ekki
hvað síst hafa glatt lesendur og —
eftir á að hyggja útvarpshlustend-
ur sem sulgu í sig hvert orð sem
þeim barst á öldum ljósvakans, svo
líkt sé eftir orðalagi þessara tíma.
Annars var Pétur alvörumaður.
En einnig í þeim efnum mun hann
hafa snortið streng sem samtíð
hans vildi hlýða á.
Pétur orti dálítið um sveitasælu.
Þess háttar féll í góðan jarðveg
meðal þeirra sem alist höfðu upp
við rómantík nítjándu aldar, ætt-
jarðarljóðin frá sjálfstæðisbarátt-
unni og ungmennafélagshreyfing-
una. Raddir dalsins heitir t.d. lang-
ur ljóðaflokkur í þessari bók.
Að hætti hagyrðinga síns tíma
skemmti Pétur sér líka við að ýra
dálitlum húmor saman við rímið.
En hann átti einnig til að bregða
fyrir sig revíustíl og yrkja um
heldur óskáldlegar athafnir eins
og að »drekka „landa" við grammó-
fón«. Landinn hafði þá tæpast
unnið sér þegnrétt í alvarlegum
skáldskap, og enn síður grammó-
fónninn. Björn Blöndal var á þess-
um árum landsins frægasta per-
sóna. Á fjórða áratugnum þurfti
því enginn að fara í grafgötur um
hvað Pétur var að fara með orðun-
um að fylgja »Blöndal í landaleit-
ir«. Sá, sem les þetta nú og þekkir
ekki forsendur, kann að hugsa sem
svo að Blöndal þessi hafi verið
landkönnuður. En starf hans var
raunar að leita uppi landabrugg-
ara. Engu nýrómantísku skáldi
hefði dottið í hug að nefna í kvæði
»bófaflokka í Sígagó*. Þess háttar
orðalag gat á hinn bóginn dompað
upp í hvaða revíu sem var á milli
stríða. En þessar tilvitnanir eru
allar teknar upp úr kvæði Péturs,
Meyvant, sem birtist fyrst í Lög-
réttu og Vilhjálmur Þ. Gíslason las
upp í útvarpi skömmu síðar. Það
hefst á þessum ljóðlínum:
Ég erfdi í gær og er orAinn rikur
og á nú fallega jörð og bú.
Ég ríd því suóur til Reykjavfkur
og reyni að velja mér efni í frú.
Meyvant er, eins og fleiri kvæði
Péturs, langt og efnismikið og víða
komið við. Sem heild endurspeglar
kvæðið hugleiðingar ungs manns
sem virðir fyrir sér hina gagngeru
þjóðlífsbyltingu með spurn á vör.
Um þetta leyti var sveitalífið enn
með sínu gamla sniði, þrátt fyrir
Pétur Beinteinsson
nokkrar framfarir í landbúnaði.
Reykvíkingar reyndu hins vegar
að tileinka sér útlit og lífshætti
borgarbúa í öðrum löndum.
»Reykjavíkurstúlkan«, sem mikið
var skrifað um á þessum árum, og
líka ort, var í augum sveitamanna
furðufyrirbæri sem erfitt var að
átta sig á. Og á dansleikjum í
Reykjavík var sungið um fjósa-
mann »sem átti frí og ætlaði sér
á ball«. Ekki fór það vel. Lyktin
kom upp um hann. »Hugsandi
mönnum«, sem þá var kallað, dám-
aði þó ekki lífið í Reykjavík. Þeir
töldu víst að bókartitill eins og
»Eftir miðnætti á Hótel Borg«
hlyti að gefa vísbending um grun-
samlegt innihald.
Allt þetta verður að hafa hug-
fast þegar vegið er og metið hvers
vegna fólk hafði gaman af kvæðinu
Meyvant. Enginn þurfti að fara í
grafgötur um hvað Pétur meinti
með þessum orðum svo dæmi sé
tekið:
l'að læra karlmcnn aö „kokettera*4
og kaupa „prívat“ á Hótel Borg.
Munum að þetta voru tímar
strangrar málvöndunarstefnu og
menn leyfðu sér ekki að nota er-
lendar slettur nema innan gæsa-
lappa.
»Pétur var vafalaust vaxandi
maður í skáldskap sínum,« segir
Sveinbjörn í inngangi. Það mun
vera orð að sönnu. Pétur hefur
goldið þess að hann kom fram
þegar ríkti millibilsástand í ís-
lenskri ljóðlist; hefðbundinn kveð-
skapur ofurseldur stöðnun og þrá-
hyggju án þess að skáld væru að
nokkru marki tekin að koma auga
á nýjar leiðir. Sýnilega hefur Pétur
Beinteinsson haft tilhneigingu til
að fara inn á nýjar brautir — án
þess að ganga á nokkurn hátt á
svig við viðurkenndar bragreglur.
Þetta tókst honum að vissu leyti.
Og sú mundi verið meginskýringin
á því hversu eldri sem yngri tóku
kvæðum hans vel.
Útgáfa þessi er í alla staði við
hæfi. Gamlar ljósmyndir —
eflaust teknar á kassavélar af því
taginu sem forframað fólk sport-
aði sig með á fjórða áratugnum —
setja svip á bókina, einnig kápu-
mynd Bjarna Þórs Bjarnasonar
sem gefur rétta hugmynd um
innihald.
Hreistraðir
svefngenglar
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sumar á Flambards
ísak Maðkland/
Vígnir Oyoyo:
SLÝ
Náttbók fyrir draumfærslur.
Data 1985.
ísak Maðkland, öðru nafni ísak
Harðarson, er höfundur texta sem
Vígnir Oyoyo hefur myndskreytt
og þeir síðan gefið út í kveri. Ut-
gefandi sagður Data. Um kverið
er það að segja að útlitið er nýstár-
legt, texti og mynd renna saman
í eitt, skreytingarnar í fremur
stórskornum stíl og bera nokkurri
hugkvæmni vitni. Það er svo annað
mál að textinn græðir ekki mikið
á þessari útfærslu. En hann tapar
varla á henni heldur. Kverið er
tilraun.
fsak Maðkland er á slóðum
hryllings í texta sínum. Dauðinn
heldur sig í hornunum og undir
rúminu er djöfullinn. Lesandanum
birtast „hrúgöld af hvötum/tóftir
af þrám/innfallnir draumar/og
yfir öllu/BRENNANDI HIMINN
AF LOSTA“. Síðan koma í röð
hreistraðir svefngenglar „á leið í
Helkaup". En ekki er öll von úti:
Ó að þú gætir
aðeins fæðst að nýju
gengirðu í fóstbræðralag
við ljósið
ísak Maðkland, öðru nafni ísak
Harðarson
Slíka von á þrátt fyrir allt
„síamstvíburi einmanaleikans".
Og talan á teningnum ræður einn-
ig nokkru.
Sú draugalega stemmning sem
þeir félagar vekja upp í kverinu
hræðir varla nokkurn mann, hryll-
ingurinn verður allt að bví geð-
þekkur.
Um framtíð ísaks Maðklands á
skáldaþingi segir kverið ekki mik-
ið. Betur kann ég við nafna hans
Harðarson, minnugur ljóða sem
hann flutti nýlega úti í Vatnsmýri.
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
K.M. Peyton
Sumar á Flambards
Silja Aðalsteinsdóttir þýddi
Kápa: Sigurður Valur
Mál og menning 1985
Sögur K.M. Peyton sem komið
hafa út á íslensku eru eitt hið
skemmtilegasta lesefni sem ungl-
ingar eiga völ á, það hafa þeir svo
margir sagt mér, að ég hef það
fyrir satt.
Höfundurinn hefur mikið innsæi
í mannlífið í blíðu og stríðu og
veigrar sér hvergi við að vera sjálf-
um sér trúr, þótt leiðsögupersónu
hans sé oft þyrnum stráð á mis-
kunnarlausum tímum stríðs og
þeirra þjóðfélagshörmunga er það
leiðir yfir heiminn.
Þessi Flambardssaga er sú
þriðja í röðinni.
Hér eru flestar persónur, sem
komu fyrir í fyrri bókunum, kall-
aðir til. Af næmum skilningi á
vanda hvers og eins sýnir höfundur
K.M, PIVION
Fíambards setríð 3
lesendum inn í hugarheim þeirra.
Lætur þá lúta óblíðum örlögum í
samræmi við þjóðfélagsstöðu,
manndóm þeirra og hugrekki til
að fást við örðugleika líðandi
stundar. Glöggt kemur fram hve
peningar eru í raun ráðandi kraft-
ur þess að bogna ekki í miklum
erfiðleikum og með þá í höndum
er hægt að sjá leið út úr ógöngum
og fara hana.
Og þeir sem ekkert eiga nema
líf sitt og óvissu eru ótvírætt
bundnir hinum á leið sinni til
mannsæmandi lífs. í þessum stóra
heimi getur sár fátækt samfara
hörmungum stríðs leitt til ör-
þrifaráða eins og þegar Fjóla selur
drenginn sinn, þótt í góðar hendur
sé.
Vilhjálmur er dáinn og Kristína
snýr aftur heim á Flambards, þar
sem allt er í ömurlegri niðurníðslu
í höndum tveggja gamalmenna,
áður dyggra þjóna á búgarðinum.
Eftir erfiða ákvörðun hefst
Kristína handa við að koma lífi í
umhverfið og byggja það upp. Vera
hennar þar á unga aldri, minning-
arnar, hestarnir — allt er óaðskilj-
anlegur hluti af henni sjálfri. Úr-
bætur hennar liggja um ærið krók-
óttar leiðir og minningarnar frá
liðinni tíð leiða ýmsar sögupersón-
ur fyrir sjónir lesanda. Hann
kynnist nánar lífi þeirra og hvern-
ig örlög þeirra fléttast saman á
ný. Stundum fyrir tilstilli Kristín-
ar en stundum óvænt.
Tvö börn eru mætt til leiks.
Tómas sex ára, ávöxtur af stuttum
kynnum umkomulausu vinnu-
stúlkunnar Fjólu og Marks Russel.
Og stúlkubarnið ísabella, sem
Kristína ber undir belti þegar hún
kemur aftur á Flambards. Viljandi
segi ég ekki meira frá efni sögunn-
ar. Þar gerast margir spennandi
atburðir, sem eiga það flestir
sameiginlegt að vera innan ramma
hins raunverulega mannlífs með
gleði sína og sorgir.
Þýðing sögunnar er góð, en ég
get ekki fellt mig við að þýðandi
láti Tómas litla segja: „Mér langar
... Mér vantar."
Flambardssögurnar eru að mín-
um dómi vandaðar unglingasögur.
Þótt þær séu sprottnar úr okkur
óþekktum jarðvegi felst í þeim
lífsbarátta sem er rauður þráður
í lífi hverrar þjóðar og að því leyti
höfða þær einnig til okkar.
Frágangur á bókinni er góður.
Nýi miðbærinn
Af sérstökum ástæðum er til sölu falleg 4ra herb. íb. á
efstu hæð með bílskúr. íb. er tilb. undir trév. en bílskúr
fokheldur aö innan, frág. utan. Allt fullfrág. aö utan og
sameign inni. Til afh. nú þegar.
Fasteignasalan Hátún,
Nóatúni 17 • Sími 21870 og 20889.
BúsfaAir
fasteignasala, sími 28911.
Laugarás — Sérhæð
Glæsileg neðri sérhæð með bílskúrsrétti. Hæðin er
um 110 fm, að auki eru svalir og sameign í kjallara.
Ákv. sala.
35300
35301
Faxatún - Einbýlishús
Vorum að fá í sölu 130 fm einb.hús einnar hæðar.
Skiptist í 3 svefnherb., stóra stofu, skála, eldhús og
bað. Mikiö endurnýjað m.a. ný eldhúsinnr. í eldhúsi.
Bílskúrsréttur. Failega ræktuö lóö m.a. heitur pottur
áverönd. Laust fljótlega.
nn FASTEIGNA
LuJhöllin
FASTEIGNAVIÐSKIPTI
MIÐBÆR - HÁALEmSBRALTr 58-60
SÍMAR 35300435301
Agnar Ólafsson,
Arnar Sigurðsson