Morgunblaðið - 14.11.1985, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR14. NÓVEMBER1985
MORGUNBLADIÐ, FIMMTUDAGUR14. NÓVEMBER1985
31

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. j lausasölu 35 kr. eintakiö.
Fjárlög
ríkisbúskapur
verðlagsþróun
Frumvarp til fjárlaga 1986, sem
kom til fyrstu umræðu á Al-
þingi í fyrradag, og þær breytingar
á því, sem stjórnarflokkanir hafa
kunngjört, standa tvímælalaust til
aðhalds og bóta í ríkisbúskapnum.
Þorsteinn Pálsson fjármálaráð-
herra tíundaði meginatriði fjár-
lagastefnunnar í ræðu sinni. í
fyrsta lagi felur frumvarpið í sér
jöfnuð gjalda og tekna ríkissjóðs
á komandi ári. I annan stað hafa
ráðgerð ríkisútgjöld, samkvæmt
frumvarpinu, verið skorin niður
um 574 m.kr. og ráðgerðar erlend-
ar lántökur um 800 m.kr. Samtals
er því samdráttur í umsvifum og
erlendum lántökum 1,2 milljarðar
króna. í þriðja lagi er fallið frá
áður ákveðinni viðbótarskatt-
heimtu. Skattbyrði einstaklinga
af beinum sköttum er áformuð
3,8% 1986, miðað við tekjur
greiðsluárs, en hún var 5,5% 1981-
1983.
Fjárlagaræðu hins nýja fjár-
málaráðherra var beðið með mik-
illi eftirvæntingu. Hún var stefnu-
markandi um útgjaldaaðhald í
ríkisbúskapnum, án þess að rýra
kaupmátt eða velferð, sem og um
hófsamari skattheimtu. Sá mikli
vandi, sem ríkisbúskapur okkar
hefur við að glíma og tengist stöðu
efnahagsmála og þjóðarbúskapar-
ins í heild, verður hinsvegar ekki
leystur á fáum vikum, og það er
löngu orðið ljóst, að í ríkisbú-
skapnum verða engin kraftaverk
unnin.
Þorvaldur Gylfason, prófessor í
þjóðhagfræði, fjallar um „fjár-
lagafrumvarpið og verðbólguna"
hér í blaðinu í gær. Hann víkur
að þeirri forsendu fjárlagafrum-
varpsins, að nýjar erlendar lántök-
ur verði ekki meiri en sem nemur
afborgunum af eldri lánum og
bendir á, að samkvæmt frum-
varpinu eins og það var lagt fram
muni erlendar skuldir opinberra
aðila aukast um 2,4 milljarða eða
2% af þjóðarframleiðslu, þegar
fjármál opinberra aðila eru skoðuð
í heild. Þá telur Þorvaldur Gylfa-
son einnig, að forsenda frumvarps-
ins um jöfnuð í opinberum rekstri
standist ekki, þar sem 10 milljarða
halli verði á rekstri hins opinbera
en að vísu muni aðeins 1,1 millj-
arður af þeirri upphæð fara út í
efnahagslífið og verða verðbólgu-
hvetjandi. Loks segir Þorvaldur
Gylfason, að fjármálastefna ríkis-
stjórnarinnar muni stuðla að vax-
andi verðbólgu á næsta ári verði
ekki tekið í taumana.
Eins og skýrt kemur fram í grein
Þorvalds Gylfasonar, byggist hún
á því frumvarpi til fjárlaga sem
lagt var fram í þingbyrjun. í ræðu
Þorsteins Pálssonar kom einmitt
fram, að þær breytingar á fjár-
lagafrumvarpinu, sem hann hefur
beitt sér fyrir, þýða samdrátt í
umsvifum og erlendum lántökum,
sem spannar 1,2 milljarða króna.
Af þessari fjárhæð eru 800 millj-
ónir króna niðurskurður á erlend-
um lántökum og standa þá 1600
milljónir króna eftir í auknum
erlendum lántökum. Hvernig
samræmist þetta stefnunni um
bann við aukningu erlendra lána?
Þá á eftir að koma í ljós, hvort
stjórnarflokkarnir hafi þrek og
þor til að standa við þennan sam-
drátt í framkvæmd. Eftir er um-
fjöllun þingsins á fjárlagafrum-
varpinu, sem oftar en ekki hefur
leitt til hækkunar. Eftir er fjár-
lagaárið 1986. Útgjöld opinberra
aðila hafa iðulega og alltof oft
farið langt út fyrir fjárlaga-
ramma. Frá þessum aðhalds-
ákvörðunum má ekki hvika.
Það er ómaksins virði að bera
saman málefnalega og vel rök-
studda gagnrýni Þorvalds Gylfa-
sonar, prófessors í þjóðhagfræði,
á fjárlagafrumvarpið, og gegnsæ
glamuryrði stjórnarandstöðunnar
í fjárlagaumræðunni. Stjórnar-
andstaðan talaði út og suður, án
marktækrar gagnrýni og án trú-
verðugra ábendinga um betri leiðir
eða kosti. Svavar Gestsson vék til
dæmis ekki einu orði að dagskrár-
efninu. Hugur hans og mál var
alfjötrað áflogum landsfundar,
sem hann var nýkominn af, kalinn
á hjarta. Svo mikil var þráhyggja
flokksformannsins í að tala um
innri mál Alþýðubandalagsins í
útvarpsumræðu um fjárlagafrum-
varp, að Geir Gunnarsson, helzti
talsmaður flokksins í ríkisfjármál-
um, fékk aðeins inni í umræðunni
með örfá orð.
Enginn vafi er á því að stefnu-
mörkun, sem felst í fjárlaga-
ákvörðunum Þorsteins Pálssonar,
horfir til réttrar áttar, ef staðið
verður fast á aðhaldsáformum.
Það er og rétt hjá Þorvaldi Gylfa-
syni þjóðhagfræðingi að horfa
verður á ríkisbúskapinn í heild,
ríkissjóð, ríkisstofnanir og sjóða-
kerfið, í stefnumörkun og ákvarð-
anatöku í ríkisfjármálum. „Þannig
er ástæðulaust," eins og hann
segir, „að einskorða umræður um
aðhald í opinberum fjármálum við
A-hluta ríkissjóðs. Þvert á móti
virðist ekki síður vænlegt til
árangurs að leita sparnaðarleiða í
hinum hlutum opinbera geirans,
einkum C-hlutanum,“ sem hann
kallar svo.
Málflutningur stjórnarandstöð-
unnar í fjárlagaumræðunni færði
þjóðinni hinsvegar heim sanninn
um, það sem raunar var vitað
fyrir, að þar fer hinn verri kostur
í íslenzkum þjóðmálum. Það verða
engar rósir tíndar þar sem engar
rósir vaxa.
Hugleiðingar um AIDS
— eftirHrefnu
Magnúsdóttur
Maðurinn þekkir sjaldnast aftur
þá djöfla, sem hann hefur sjálfur
skapað, sagði Albert Schweitzer.
Það skyldi þó ekki vera að
AIDS-sjúkdómurinn, sem allir ótt-
ast svo mjög í dag, sé einmitt
djöfull sem maðurinn hefur skap-
að, en vill ekki kannast við.
Árið 1965 gaf AB út bók sem
bar heitið Raddir vorsins þagna,
eftir Rachel Carson. Sú bók fjallar
um eiturefnaiðnaðinn. 1 inngangs-
orðum bókarinnar, sem Níels
Dungal skrifar, segir m.a.:
1874 fann þýskur efnafræðingur
upp efnið DDT, en enginn vissi að
það var voldugt skordýraeitur fyrr
en 1939, er svissneskur efnafræð-
ingur Paul Muller rannsakaði
efnið ítarlega og benti á að það
mætti nota til þess að halda ökrun-
um hreinum fyrir áður ólæknandi
sjúkdómum. Hann hlaut Nóbels-
verðlaun og sá heiður, sem þeim
fylgdi hjálpaði til að flytja hina
nýju þekkingu um DDT ört í kring-
um allan hnöttinn.
Á þeim 46 árum sem liðin eru
síðan, hefur eiturefnum í margvís-
legum myndum verið úðað yfir
alla jörðina í stórum stíl, og hvert
heimili á sína eiturbrúsa til að
útrýma skordýrum úr húsum sín-
um.
En hvað hefur gerst, skordýrin
öðlast ónæmi fyrir eiturefnunum
svo alltaf verður að finna upp
sterkara eitur til að vinna á þeim
og ekki bara skordýrin, einnig
sýklar og veirur mynda ónæmi
gegn öllum kemiskum efnum, sem
fundin eru upp. En hvað um
manninn? Það er ekki aðeins skor-
dýraeitrið sem við þurfum að verj-
ast, þar má bæta við t.d. rotvarn-
arefnum, litarefnum, allskonar
gerviefnum og lyfjum.
Það er staðreynd að þrátt fyrir
að mannkynið sé búið að losa sig
við flesta gömlu sjúkdómana eins
og bólusótt, berkla, barnaveiki,
holdsveiki o.fl., þá eru aðrir sjúk-
dómar komnir í staðinn, sem eru
í rauninni illskeyttari, vegna þess
að vísindamenn virðast ekki vita
hvað það er sem veldur þeim, eða
hvaðan þeir koma. Þar er krabba-
meinið efst á blaði, síðan koma
hjartasjúkdómar, ofnæmissjúk-
dómar, hrörnunarsjúkdómar og nú
síðast AIDS og þá fer hringurinn
að lokast.
Skordýrin mynda ónæmi gegn
eiturefnum, en ónæmi mannsins
brotnar smám saman niður af öllu
því eitri sem notað er á jörðinni.
Það eru nokkrir áratugir síðan
að okkur var sagt að botnlanginn
væri óþarft líffæri sem best væri
„Það er staðreynd að
þrátt fyrir að mannkynið
sé búið að losa sig við
flesta gömlu sjúkdóm-
ana eins og bólusótt,
berkla, barnaveiki,
holdsveiki, o.fl., þá eru
aðrir sjúkdómar komnir
í staðinn, sem eru í
rauninni illskeyttari,
vegna þess að vísinda-
menn virðast ekki vita
hvað það er sem veldur
þeim, eða hvaðan þeir
koma.“
að losna við, síðan bættust háls-
og nefkirtlarnir í hópinn og nú er
komið að gallblöðru og milta, sem
við getum víst vel verið án.
En hvað er það sem veldur því
að þessi líffæri fara að skemmast?
Ég hef enga trú á því að í manns-
líkamanum sé eitthvað líffæri sem
er óþarft, til þess er hann of vel
gerður. Éf við ætlum að halda
fullri heilsu þurfum við að hafa
öll líffærin í lagi svo hringrásin
rofni ekki, en því miður er þróunin
sú þrátt fyrir öll lyfin og aukna
heilsugæslu, að heilsuleysi eykst
hröðum skrefum.
Það er hræðilegt að verða að
viðurkenna það, að þau örlög sem
ætluð voru skordýrunum skuli
snúast gegn manninum.
Við lestur bókar Rachel Carson,
fer um mann ónotahrollur, þó
tekur hún nær eingöngu fyrir
skordýraeitrið, en síðan er mikið
vatn runnið til sjávar. Lyfin hafa
flætt yfir okkur í óhugnanlegu
magni og fyrst nú er farið að tala
um að reyna að stemma stigu við
ofnotkun þeirra og eftir að lyfja-
handbókin kom út, þá les maður
hvernig lyfin geta leikið þau líf-
færi sem sjá um að halda líkaman-
um hreinum af utanaðkomandi
eiturefnum og þar eru lifur, nýru
og magi ofarlega á blaði. Þá má
ekki gleyma fæðunni, sem að miklu
leyti er rotvarin, gerilsneydd og
lituð.
Tilvitnun í bókina Raddir vors-
ins þagna, bls. 20:
„Áuk hættunnar á tortímingu
mannkyns í kjarnorkustyrjöld er
megin vandamál vorra tíma meng-
un alls umhverfis mannsins eitur-
efnum, sem búa yfir ótrúlegum
eyðileggingar mætti, efnum sem
safnast í vefi jurta og dýra og
smjúga jafnvel inn í kynfrumurn-
ar þar sem þau sundra eða breyta
sjálfum erfðavísunum, sem ráða
öllu um framtíð tegundarinnar."
Á blsíðu 135 segir:
„Einhverjar alvarlegustu verk-
anir skordýralyfja af flokki kol-
vatnsefna, eru áhrif þeirra á lifr-
ina. Lifrin eru furðulegust af öllum
líffærum líkamans. Ekkert annað
líffæri gegnir jafnmörgum og
nauðsynlegum hlutverkum. Hún
stjórnar svo margri starfsemi í
líkamanum, að jafnvel hinn
minnsti skaði sem hún verður fyrir
getur haft hinar alvarlegustu af-
leiðingar. Hún framleiðir ekki
aðeins gall til að melta fituna,
heldur er hún þannig sett í lík-
amanum og hefur þannig blóðrás-
arkerfi, að hún fær blóð beint frá
meltingarfærunum, auk þess sem
hún á mikilvægan þátt í efnaskipt-
um allra helstu næringarefnanna.
Hún safnar sykri í formi glykogens
og gefur hann frá sér í formi glú-
kósa í nákvæmlega mældum
skömmtum til þess að halda blóð-
sykrinum á hæfilegu stigi. Hún
býr til eggjahvítu, þ.á m. mikil-
vægan hluta blóðvökvans, sem
ræður storknun blóðsins. Hún
heldur kólesterólmagninu í blóð-
inu á hæfilegu stigi og gerir karl-
og kvenkynshormónana óvirka,
þegar þeir verða óhóflega miklir.
Hún geymir ýmis vítamín, sem að
sínu leyti sá um að hún starfi
eðlilega.
Hrefna Magnúsdóttir
Ef lifrin starfar ekki eðlilega,
er líkaminn afvopnaður, varnar-
laus gegn þeim fjölmörgu eiturefn-
um, sem sífellt þrengja sér inn í
hann. Sum þessara eiturefna eru
úrgangsefni, sem myndast við
efnaskiptin í líkamanum og sem
lifrin gerir óskaðleg með því að
ræna þau þegar í stað köfnunar-
efninu. En lifrin gerir einnig
óbkaðleg utanaðkomandi eiturefni.
Hin „skaðlausu" skordýralyf mala-
thion og methoxyklór eru ekki eins
eitruð og önnur þeim skyld efni
af því að gerhvati í lifrinni breytir
sameindum þeirra þannig, að
skaðsemi þeirra minnkar. Á svip-
aðan hátt bregst lifrin við öðrum
eiturefnum, sem líkaminn verður
fyrir.
Vörn vor gegn utanaðkomandi
eiturefnum eða eiturefnum í sjálf-
um líkamanum er nú að bila. Lifur,
sem skordýraeitur hefur valdið
tjóni á, er ekki einungis ófær um
að vernda oss gegn eiturefnum,
heldur getur öll starfsemi hennar
farið úr skorðum. Afleiðingar þess
eru ekki aðeins víðtækar, heldur
eru einkennin svo margvísleg og
geta komið svo seint, að erfitt
getur verið að koma auga á hina
réttu orsök.“
Við það að lesa þessa kafla í
bókinni virðist mér koma skýring
á því hvers vegna AIDS leggst
fyrst á þá hópa sem taldir hafa
verið upp (homma, eiturlyfjaneyt-
endur og blæðara), því lifrin virð-
ist ekki gegna hlutverki sínu hjá
þeim, þeir eru sem sagt varnar-
lausari fyrir utanaðkomandi eitur-
efnum.
Það eru 20 ár síðan Rachel
Carson sagði að vörn okkar gegn
eiturefnum væri að bila, gæti ekki
verið að eftir aðeins 10—20 ár
værum við endanlega búin að
eyðileggja starfsemi lifrarinnar,
með sama áframhaldi og þá yrði
AIDS orðinn faraldur.
En nú er ég komin að kjarna
málsins, eftir að hafa fylgst með
umræðum í fjölmiðlum undan-
farnar vikur, þá er í mér sami
ónotahrollur og eftir lestur bókar-
innar.
Segjum svo að AIDS sé ekki
kynsjúkdómur.
Segjum svo að AIDS sé ekki
smitandi.
Segjum svo að AIDS sé gröfin
sem við ætluðum skordýrunum.
Væri þá ekki hræðilegt að ráðast
á þetta veslings fólk, sem er veik-
ara fyrir og tekur sjúkdóminn
fyrst, setja það 'i einangrun og
sennilega eyðileggja líf þess, því
það er þegar komið í ljós að t.d.
hommum er meinaður aðgangur
að almennum stofnunum vegna
ótta við AIDS, þetta minnir á
meðferð holdsveikra áður fyrr.
Á blaðsíðu 25 segir Rachel Car-
son:
„Vér lifum á öld sérfræðing-
anna, sem einblína hver um sig á
vandamál sinnar greinar án þess
að gera sér grein fyrir eða skeyta
um samband þeirra við heildina,
sem þau eru hluti af. Jafnframt
er iðnaðurinn alls ráðandi og í ríki
hans er sjaldan véfengdur réttur
til þess að græða peninga, hvað
sem það kann að kosta. Þegar fram
koma augljósar sannanir um tjón
af völdum skordýraeitrunar og
almenningur rís upp til andmæla,
er hann róaður með skýringum
sem eru hálfur sannleikur þegar
best lætur. Það er kominn tími til
þess að endi sé bundinn á þessar
fölsku fullyrðingar, hjúpun þess-
ara óþægilegu staðreynda."
Svo sannarlega eiga þessi orð
við í dag, öll þau eiturefnaslys sem
orðið hafa á undanförnum árum
eru þöguð í hel og sem minnst talað
um þær hörmungar sem fólkið
þarf að þola, sem býr í námunda
við verksmiðjurnar sem spúa eitr-
inu.
Það er kominn tími til að snúa
þessari óheillavænlegu þróun við,
eða viljum við láta orð Albert
Schweitzer rætast, er hann sagði:
Maðurinn hefur glatað hæfileik-
anum til að sjá fyrir afleiðingar
gerða sinna. Að lokum mun hann
tortímajörðinni.
Höíundur er húsmóóir í Mosíells-
sveit.
Opið bréf til menntamálaráðherra:
Fyrirspurnir varðandi námslán
— eftir Láru
Magnúsdóttur
Hæstvirtur menntamálaráð-
herra.
f Reykjavík er til húsa stofnun
sem Lánasjóður íslenskra náms-
manna heitir og er ætlun mín að
gera hana að umræðuefni í þessu
bréfi.
Hingað til hefur mér skilist að
hlutverk sjóðsins sé að veita fólki
lán til náms, sé námið lánshæft
eins og það er kallað. Lánshafi
greiðir síðan lánið, sem safnast
hefur upp á námsárum hans, eftir
að námi lýkur með verðtryggingu
og vöxtum. Framfærslukostnaður
námsmanns er reiknaður út sam-
kvæmt aðstæðum hans og lán veitt
í samræmi við þær og ætti að
veitast reglulega, oftast á mánað-
arfresti, 15. hvers mánaðar.
Lánið er því námsmanninum
það sama og laun eru launþegan-
um, þ.e. heimilið er rekið á því og
á því lifir námsmaðurinn og fjöl-
skylda hans. Heimilisreksturinn
er skipulagður í samræmi við
upphæðir lánsins og útborgunar-
daga eins og á öðrum heimilum.
Eg kann ekki betri leið til að
skýra mál mitt svo að þér vitið við
hváð ég á þegar ég kem að fyrir-
spurninni en þá að segja yður upp
og'ofan af sögu fjölskyldu minnar
í haust. Ég geri það ekki vegna
þess að ég haldi að yður finnist
mín saga endilega svo athyglis-
verð, svona ein og sér, heldur
vegna þes að ég veit að það má
líta á hana sem dæmisögu. Þótt
ótrúlegt megi virðast er saga
flestra, eða öllu heldur allflestra,
sem ég hef talað við, og viðskipti
hafa átt við Lánasjóðinn, lík minni
sögu.
Við hjónin erum bæði í lánshæfu
námi við Háskóla íslands á öðru
ári, ég í heimspekideild, hann í
raunvísindadeild. Kennsla í raun-
vísindadeildinni hófst í byrjun
septembermánaðar, sem þýðir að
1. greiðsla láns frá Lánasjóði skuli
koma um miðjan mánuðinn, 15.
september nánar tiltekið.
Hjá heimspekideildinni byrjaði
kennslan hinsvegar 23. september,
sem þýðir að lánið á að koma 15.
október. Við gerðum nákvæma
fjárhagsáætlun fram að útborgun,
en ég var tekjulaus húsmóðir og
maðurinn minn þáði síðustu laun
1. ágúst.
En lánið kom ekki á tilskildum
tíma og ekki nóg með það, kom
ekki fyrr en heilum mánuði seinna,
eða 14. október. Á þessum mánuði
höfðum við oft samband við Lána-
sjóðinn. f fyrstu tilraun kom í ljós
að umsóknin var týnd, en hún kom
sem betur fer fljótt í leitirnar.
Trúið þér því, að ég þekki fleiri
dæmi þess að umsóknir týnist?
Við bentum starfsfólki sjóðsins
á ört vaxandi reikningabunka,
yfirdráttartilkynningahauga og
dráttarvexti. Allt hafði þetta
komið til vegna barnalegs trausts
okkar á Lánasjóð íslenskra náms-
manna. Okkur var þá sagt að lánin
væru jafnseint á ferðinni fyrir alla
og við gætum auðvitað ekki fengið
neina undanþágu og það væri vel
hægt að fara til bankastjóra og fá
leyfi til að skrifa gúmmítékka!
Þá spurðum við hvað ylli töfinni,
hvað starfsfólk Lánasjóðsins hefði
verið að gera þá tvo mánuði sem
liðnir voru síðan síðustu umsókn-
irnar komu inn (sfðustu forvöð til
að sækja um lán eru um miðjan
júlí). Áf óljósum svörum mátti
ráða að tölvuvæðing hefði verið í
fullum gangi um sumarið. Ég gat
ekki annað en spurt sjálfa mig
hvort það væri eitthvert nýtt
„system" að láta almennt starfs-
fólk sjá um að tölvuvæða ríkis-
fyrirtæki og einnig hver væri þá
ástæðan fyrir öllum töfum sam-
bærilegum við þessa sem hafa
verið árum saman hjá þessari
stofnun. Mér varð náttúrulega
svarafátt.
Ég efast um að það sé neinn
sérstakur tilgangur i þvf að lýsa
því hvernig allt fer úr skorðum
þegar engin laun koma í heimilis-
rekstur í einn og hálfan mánuð;
húsaleigan greiðist ekki, reikning-
ur vísakortsins verður svimandi
hár og ofan á hann bætast vextir
„An þess að mitt mál
væri sérstaklega at-
hugað. Þegar svo var
liðinn hálfur mánuður
var ég orðin dálítið óþol-
inmóð og hringdi enn
einu sinni til að athuga
hvað væri að gerast. Þá
kom í Ijós að mín um-
sókn væri í athugun án
þess að nánari grein
væri gerð fyrir því.“
því ekki er hægt að borga o.s.frv.
Ég er hrædd um að það heyrðist
einhverstaðar hljóð úr horni ef
launþegar fengju ekki launin sín
nema þegar fyrirtækið nennti að
borga. En munurinn er samt sfor,
því að launþeginn ætti að minnsta
kosti möguleika á að leita sér að
annarri vinnu hjá áreiðanlegra
fyrirtæki. En það er ekki til neinn
annar Lánasjóður íslenskra náms-
manna.
Ekki tók skárra við þegar kom
að því að ég skyldi fá/mitt lán.
Það kom ekki heldur.: Ég hafði
haft fyrirvara á og spuijt sérstak-
lega hvort októberlán íjeimspeki-
deildar myndu dragast, en var sagt
að það yrði ekki. Ég vil komast
hjá naggi og rifrildi ef ég get, svo
ég hafði ekki samband aftur fyrr
en þegar lánið var orðið viku of
seint til að spyrja hvenær það
kæmi. „í vikunni" var svarið. Það
var svo sem satt að sumir fengu
lánin sfn á skikkanlegum tfma,
þ.e. bara nokkrum dögum of seint,
en mér hafði verið svarað án þess
að mitt mál væri sérstaklega at-
hugað. Þegar svo var liðinn hálfur
mánuður var ég orðin dálftið óþol-
inmóð og hringdi enn einu sinni
til að athuga hvað væri að gerast.
Þá kom í ljós að min umsókn væri
í athugun án þess að nánari grein
væri gerð fyrir því.
Þá fór ég í viðtal. Ég veit varla
hvernig ég get best lýst þessu
viðtali þvf ég get fæst svörin haft
eftir viðmælanda mfnum. Ég veit
ekki hvort nefhljóðin sem hann
gaf frá sér næsta samfellt voru
portúgalsk- eða franskættuð, en
það veit ég að ég skildi lítið af því
sem hann sagði, m.a. ekki nafnið
hans, enda efast ég um að mér
hafi verið ætlað að skilja það. Það
sem þessi maður, sem sat við nýju
fallegu tölvuna í nýuppgerðu her-
bergi við nýtt skrifborð, gat gert
mér ljóst var nokkurn veginn það,
að þó þær upplýsingar sem hann
hafði um mig og manninn minn á
sinni tölvu væru rangar og ófull-
komnar (t.d. vorum við skráð barn-
laus og tekjur okkar voru ekki
millifærðar eins og okkur hafði
verið lofað), hélt hann að þær
væru sennilega réttar í einhverri
annarri tölvu. (Hvers vegna í
ósköpunum eru þær ekki sam-
tengdar svo að ekki þurfi að slá
upplýsingar inná hvert tæki fyrir
sig, eða hvers vegna eru upplýsing-
arnar ekki færðar inn á allar tölv-
urnar?) Einnig fékk ég að vita að
þar sem konan sem hafði skráð
mina umsókn var ekki við, var
enginn sem gat sagt mér hvað
væri um að vera, en f fljótu bragði
virtist allt vera í lagi með umsókn-
ina.
Mér fannst þetta skiljanlega
ófullnægjandi svör og bað um að
fá að tala við þann sem hefði yfir-
umsjón með mínu máli, þ.e. þeirri
deild sem ég tilheyrði. Maðurinn
gaf mér svo loðin svör, að ég veit
ekki enn hvort hann vildi ekki
segja mér hver það er, hvort eng-
inn hefur yfirumsjón með neinu
og hver gerir þá það sem honum
dettur í hug hverju sinni, eða hvort
maðurinn hreinlega vissi ekki
hvernig eða hvort fyrirtækið er
skipulagt. Hann sagði, að ef að ég
vildi tala við einhvern gæti ég
talað við hann sjálfan, eða Valdi-
mar sem veitir ekki viðtöl! Segir
það ekki sína sögu að fram-
kvæmdastjórinn neitar að tala við
þá sem fyrirtæki hans hefur við-
skipti við? En hér er komin ástæð-
an fyrir því að ég skrifa yður, því
eftir því sem ég kemst næst heyrir
fyrirtækið undir ráðuneyti yðar.
Daginn eftir hringdi ég í 3ömu
erindagjörðum í þeirri von að
lenda á skýrmæltari manni. Mér
varð að ósk minni í það sinnið og
sá sagði að það væri búið að senda
mig í útreikning, en hann gæti
ekki lofað mér að skuldabréfið
yrði komið fyrir helgina (eftir 3
daga). Ég var óánægð með það því
að það skiptir meira máli en liggur
í augum uppi á hvaða degi skulda-
bréfið kemur eins og ég mun víkja
að síðar.
Hann sagði hinsvegar að það
skipti nú ekki svo miklu máli til
eða frá hvenær skuldabréfið kæmi
og það ákvað hann fyrir mína
hönd. Ég ítrekaði spurninguna um
það hvers vegna töfin hefði orðið.
Það voru tvær orsakir fyrir henni;
annarsvegar sú að ég tók 5 eining-
ar í vor, en þar sem ég hafði tekið
15 um jól (og 5 í haust, sem sást
að vísu ekki á tölvunni hans) skipti
það ekki máli, því Lánasjóðurinn
gerir kröfur á 20 einingar á ári.
Hinsvegar var verið að athuga
hvort ég hefði fengið gamalt
spænskunámskeið, sem ég fékk lán
útá á sínum tíma, metið inn í
Háskólann. Það skiptir heldur
engu máli þar sem ég uppfyllti öll
skilyrði fyrir láni. Hann sagði það
hreint út að það væri þá búið að *
dragast um hálfan mánuð að ég
fengi þá peninga sem ég átti rétt
á, vegna þess að það var verið að ■
athuga einhver mál sem engu máli
skipti til eða frá hver útkoman
yrði úr og án þess að ég væri látin
vita að lánveiting drægist.
Ég gæti nefnt yður mörg svipuð
dæmi og einnig um það að fólki
hafi verið synjað um lán, ef synjun
skyldi kalla, því það er ekki heldur
látið vita af synjuninni fyrr en
einum og hálfum mánuði eftir að
lánið hefði annars átt að vera
komið. Fyrir utan allt þetta hefði
ekki þurft að fara nema augnablik
í að athuga þessi mál mín, því
Lánasjóðurinn hefur allar upplýs-
ingar um mig sem hann þarf á að
halda til þess.
Nú er helgin komin og skulda-
bréfið mitt er ekki komið enn. Það
þýðir að ég fæ peningana í fyrsta
lagi á fimmtudaginn í næstu viku,
14. nóvember, þ.e. ef ég fæ skulda-
bréfið fyrir fimmtudaginn í þess-
ari. Það er mánuði seinna en ég
mátti búast við. Það er ný regla
að lánið er lagt inn á reikning
námsmanns fimmtudaginn í vik-
unni eftir þá viku sem lánshafi
skilar skuldabréfinu aftur til
Lánasjóðsins. Á þessu sést að það
skiptir máli hvenær skuldabréfið
kemur, sbr. að framan.
Ég vil að það sé ljóst að ég er
ánægð með lánin sem sjóðurinn
býður uppá, ég held einmitt að
þessi stofnun gæti verið stolt
okkar og elskuð og virt af öllum
ef framkvæmdahlið hennar væri í
lagi.
Það er einmitt um þetta sem
mig langaði m.a. að spyrja yður
menntamálaráðherra:
1) Var yður kunnugt um hversu
lélegt skipulag er á stofnuninni
sbr. það sem sagt er frá að
framan, fólk dregið á lánum,
ekki látið vita um tafir og synj-
anir, umsóknir týnast, upplýs-
ingar rangfærðar og fleira
ásamt því sem ég hef ekki gert
að sérstöku umræðuefni eins
og rangur útreikningur sem
fæst illa leiðréttur og fleira sem
hægt væri að nefna mörg dæmi
um?
2) Hefur Lánasjóður íslenskra
námsmanna rétt til að gera
einhliða kröfur á námsmenn,
eða hafa námsmennirnir rétt
til að ætlast til þess að sjóður-
inn standi við sín orð og fylgi
eigin reglum?
3) Hafi Lánasjóððurinn rétt til að
hunsa skuldbindingar sínar og
draga útborganir í allt að mán-
uð eða hafni hann umsókn, ber
honum ekki að tilkynna það
námsmönnum svo þeir geti gert
viðeigandi ráðstafanir?
4) Er það í samráði við bankana
að námsmönnum er vísað til
þeirra til að fá leyfi til yfir-
dráttar á ávísanareikningi þeg-
ar Lánasjóður borgar ekki út
lánin á réttum tíma?
5) Gætuð þér hugsað yður að
vinna að því að koma skipulagi
á framkvæmdahlið stofnunar-
innar svo hún starfi á þann hátt
sem henni er ætlað?
Ég hlakka mikið til að heyra
svör yðar og þakka yður hérmeð
fyrir.
Reykjavík, 3. nóvember 1985
Höfundur stundar nám rið heim-
spekideild Háskóla íslands.
Morgunblaðið/Guðlaugur
Suðurey VE 500 er hið glæsilegasta skip eftir breytingarnar.
Aflaskipið Suðurey
í nýjum búningi
Vestmannaeyjum 11. nóvember
í SÍÐUSTU viku luku iðnaðarmenn hjá Skipalyftunni hf. í Vestmannaeyjum
við umfangsmiklar breytingar á hinu þekkta aflaskipi Suðurey VE 500.
Suðurey var aflahæsti báturinn á síðustu vetrarvertíð og ákvað útgerð skips-
ins, Hraðfrystistöð Vestmannaeyja, að ráðst í endurbyggingu bátsins.
Segja má að Suðureyin sé nýtt
skip eftir þessar velheppnuðu
breytingar. Skipið var lengt um 4
metra, brúin var stækkuð og
hækkuð og settur á bátinn bakki.
Þá var báturinn útbúinn fyrir
skuttog með tilheyrandi spilkerfi.
Meiriparturinn af tækjum í brú
voru endurnýjuð og er báturinn
nú búinn öllum nýjustu siglinga-
og fiskileitartækjum sem völ er á.
Unnið hefur verið að þessum end-
urbótum á Suðureynni frá því í
júní í sumar og um helgina var
nótin tekin um borð og haldið til
síldveiða. Kostnaður við breyting-
arnar og tækjakaup nemur rúm-
lega 20 milljónum króna. Skip-
stjóri á Suðurey er Sigurður Ge-
orgsson.
Næg verkefni hafa verið hjá
Skipalyftunni og vantar fyrirtækið
tilfinnanlega menn til starfa.
Napsta verkefni Skipalyftunnar er
stórbreyting á Dala Rafni VE svip-
uð breyting og gerð var á Suðurey,
nema ekki verður um lengingu að
ræða.
Þrír miklir aflamenn f brúnni á Suðurey, ánægðir með breytinguna. Guð-
mundur Guðmundsson (t.v.) skipstjóri á Hugin, Sigurður Georgsson skip-
stjóri á Suðurey og Sigurjón Oskarsson skipstjóri á Þórunni Sveinsdóttur.