Morgunblaðið - 06.12.1985, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER1985
Keikur við
skilningstré
Sigurður A. Magnússon: Skilnings-
tréð, uppvaxtarsaga.
Útgcfandi: Mál & menning 1985
JAKOB er byrjaður í Menntaskól-
anum í Reykjavík. Hann býr sem
fyrr við kröpp kjör, hefur reynt
að komast frá fjölskyldu sinni
vegna þess að svo virðist sem eymd
og kvöl fjölskyldunnar séu meiri
en hann fái nú afborið. Við bætist
að erfitt og flókið skólanám tekur
hug hans. Og hann á ekki síður í
stríði við trúarsannfæringuna sem
honum finnst oft og einatt ganga
á skjön við raunsæi og skynsemi.
Þó gengur hann til starfa innan
og með KFUM af augljósri ein-
lægni, en því erfiðari verða
kannski umþenkingarnar.
Þótt Jakob hafi losað um sam-
skiptin við fjölskylduna og erfiðan
föður sérstaklega, er það aðeins
tímabundið. Vegna erfiðrar fjár-
hagsstöðu hans og einnig vegna
þess hve hann er þrátt fyrir allt
bundinn föður sínum í þessu sterka
ást/hatur-sambandi verður hann
að flytja heim öðru hverju.
Braggavistin verður honum ekki
óbærileg og dást má að einbeitni
og einurð Jakobs við nám og starf
við þau erfiðu skilyrði sem honum
eru búin. Stundum er hógværð
höfundar ekki alveg sannfærandi.
Lýsing á menntaskólaárunum
er fýsilegur fróðleikur og að henni
fengur. Hinu er ekki að leyna, að
full ítarlega er skólavistin rakin
og hefði mátt þjappa frásögninni
saman. Trúarlíf Jakobs og þær
mörgu og ólíku hugrenningar sem
sækja að piltinum á þessum árum
— til að mynda varðandi sam-
skiptin við kvenfólk, sem eru í
bókarlok einkum og aðallega enn
í draumum hans — er lýst mjög
nærfærnislega og þó af hæfilegu
hispursleysi. Það fer ekki framhjá
lesanda, að mikil umbrot eru í
líkama og sál ungsveinsins Jakobs
þessi ár, sem Skilningstréð spann-
ar og smekkvísi höfundar oftast
til fyrirmyndar.
Sigurður hefur í þessari bók náð
að komast í ákveðna „fjarlægð“
frá Jakobi og atburðunum. An
þess ég sé með þessu að segja að
frásögnin sé ópersónuleg. Fjarri
því. En hún er hófstilltari og
markvissari en í síðustu tveimur
bindum uppvaxtarsögunnar. Að
mínum dómi nást með þessari
fjarlægð sterkari áhrif. Meiri
sjálfsgagnrýni, stundum að
minnsta kosti. Töluverð sjálfs-
hæðni á köflum. Þetta ljær frásög-
unni meiri þrótt og jafnframt
meiri nánd — hvort sem þetta
kann að hljóma sem þversögn —
en í bindi tvö og þrjú. Án þess að
dragi úr kvöl piltsins. Almennt er
stíllinn hljóðlátari og bregður
sjaldan fyrir því upphafna orð-
skrúði sem sumar bókanna hefur
lýtt.
Fyrir utan þetta er svo margt
Þjóð í stríði —
og stúlkan Lea
Sigurður A. Magnússon
fróðlegt og upplýsandi í Skilnings-
trénu. Ég nefni sérstaklega lýsingu
Sigurðar á viðbrögðum Reykvík-
inga, þegar friður komst á eftir
síðari heimsstyrjöldina.
Það útheimtir kjark og sjálfs-
traust að skrifa uppvaxtarsögu á
borð við þessa. Og listræna hæfi-
leika til að halda athygli lesanda
á efni, svo nærri í nútíð. Allar
bækurnar sem út eru komnar í
þessum flokki bera vott um þennan
kjark. Og að því er mér finnst
hefur Sigurður nú náð aftur þeim
tökum á Jakobi og lífi hans sem
mér þótti slakna á að nokkru eftir
að Kalstjarnan sló í gegn.
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Regine Deforges:
Stúlkan á bláa hjólinu.
Þýðandi: Dalla Þórðardóttir.
Útg. ísafoldarprentsmiðja hf. 1985.
I erlendum umsögnum um þessa
bók, sem er raunar sú fyrsta af
þremur um franska fjölskyldu á
stríðsárunum, hef ég veitt því
athygli, að henni er líkt við skáld-
söguna frægu „Á hverfanda hveli"
og jafnvel dregnar upp nokkrar
hliðstæður. Þar sem ég hef ein-
hverra hluta vegna aldrei lesið þá
bók né séð fræga kvikmynd eftir
henni gerð, get ég ekkert um það
mál sagt, en hvað sem því líður
er hér á ferðinni mögnuð bók, sem
vex stöðugt eftir því sem lengra
er haldið í textanum og athyglinni
heldur hún óskiptri þótt lesandi
geri sér grein fyrir að víða hefði
mátt þjappa frásögninni meira
saman.
Sagan hefst í Frakklandi nokkru
áður en stríðið brýzt út 1939.
Aðalpersónan er Lea Delmas, ung
stúlka geðrík og glaðsinna,
áhyggjulaus og hefur yndi af því
kAtuni 2
Bráðvantar
STOFNUD 1958
SVEINN SKÚLASON hdl
-' Vantar fyrir góöan kaup-
anda aö 4ra herb. íbúö í
Háaleiti, Geröum eöa Mýrum. Góö greiösla í boöi viö
samning. Vantar einnig 3ja herb. íbúö í Miöbæ, Holt-
um, Noröurmýri eöa Hlíöum. Einnig vantar 2ja-3ja
herb. íbúö í Vesturbæ.
Bandalag íslenzkra listamanna:
Birgir Sigurðsson rit-
höfundur kjörinn forseti
BIRGIR Sigurðsson, rithöfundur,
var einróma kosinn forseti Banda-
lags íslenskra listamanna á aðal-
fundi þess laugardaginn 30. nóv-
ember sl. Þorkell Sigurbjörnsson
tónskáld lét þá af forsetastörfum
eftir fjögurra ára farsælt starf og
var þakkað af fundarmönnum, segir
í frétt frá BÍL.
Aðrir í stjórn BÍL eru: Varafor-
seti Hrafn Gunnlaugsson, kvik-
Gerður
Ævisaga
myndhöggvara
eftir Elínu
Pálmadóttur
Æviferill Gerðar Helgadóttur,
myndhöggvara, var stórbrotinn.
Leið hennar til heimsfrægðar, úr
Handíða- og myndlistaskóla
Lúðvígs Guðmundssonar til
Flórens og Parísar var bæði örðug
og grýtt. Erfið einkamál áttu þar
hlut að máli.
Nánasta vinkona Gerðar, Elín
Pálmadóttir, segir hér sögu
hennar af ástúð, virðingu og
mikilli hreinskilni.
Þetta er áhrífamikil og vel rituð
saga um stórbrotinn æviferil
mikillar listakonu, sem lést árið
1975, langt fyrir aldur fram.
t'Jtp. PdliTtítkdr
Gerður
Ævisagp my ndi Kíggva ra
BOK
AUÐVITAÐ
ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ, AUSTURSTRÆTI 18, SlMI 25544

Birgir Sigurðsson
myndagerðarmaður; gjaldkeri Jes
Einar Þorsteinsson, arkitekt; rit-
ari Viðar Eggertsson, leikari;
meðstjórnendur Ingunn Eydal,
myndlistarmaður; Örn Guðmunds-
son, listdansari; Þórhildur Þor-
leifsdóttir, leikstjóri; Jónas Ingi-
mundarson, tónlistarmaður og
Þorkell Sigurbjörnsson, tónskáld.
Að loknum aðalfundi BÍL var
haldin ráðstefna um menningar-
stefnu stjórnvalda — sjálfsvitund
listamanna. Ráðstefnan var vel
sótt og voru flutt þar sjö framsögu-
erindi. Að þeim loknum voru
frjálsar umræður. Eftirfarandi
ályktun var samþykkt:
„Ráðstefna Bandalags íslenskra
listamanna, haldin í Norræna hús-
inu 30. nóvember, skorar eindregið
á stjórnvöld að búa þannig að lista-
stofnunum í þjóðfélaginu að tilvist
þeirra og starfsemi verði tryggð.
Ráðstefnan lýsir yfir þungum
áhyggjum vegna síminnkandi
framlags stjómvalda til lista- og
menningarmála. Ráðstefnan vekur
athygli á þeim tímamótum í fjöl-
miðlun sem framundan eru og
undirstrikar að nú er nauðsyn-
legra en nokkru sinni fyrr að
stjórnvöld leggi sitt af mörkum til
að styrkja og efla íslenska list og
og menningu."
Régine Deforges
að gera karlmennina hrifna af sér.
Hún hefur talið sér trú um að hún
elski piltinn Laurent af öllu hjarta
og tekur nærri sér, þegar hann
opinberar trúlofun sína með stúlk-
unni Camille, sem Leu finnst bæði
leiðinleg og sviplítil — ekki sízt í
samanburði við sig. Það er engu
að síður glens og glaumur í um-
hverfinu og hver trúir því að stríð
brjótist út? Að minnsta kosti er
reynt að leiða það hjá sér fram á
síðustu stund. En síðan kastast
Lea inn í iðu og hrylling styrjald-
arinnar, hún verður að taka hina
veikbyggðu Camille að sér og þær
reyna með ærnu erfiði og hörm-
ungum að brjótast frá París og
frásagan af ferðalagi þeirra til
heimastöðvanna er bæði skýr og
átakanleg.
Lea hefur að því er virðist ekki
haft teljandi áhuga á stjórnmál-
um, né heldur hefur hún verið
þrúguð af skyldu eða ábyrgðartil-
finningu, en smám saman breytast
viðhorf hennar og ekki sízt er það
sennilega sviplegt fráfall móður
hennar, sem vekur hana til um-
hugsunar. Hún tekur að sér að
fara með bréf og sendingar á milli
hins frjálsa hluta Frakklands og
þess sem er hernuminn, ber dular-
full skilaboð til ýmissa staða og
tekur á sig mikla áhættu af festu
og djarfleik. Samt er hún enn þetta
einlæga náttúrubarn sem dreymir
um að njóta ástar og gleði, en það
er ekki í sjónmáli, þegar bókinni
lýkur.
Persónan Lea er vel gerð af
hálfu Regine Deforges og þó að
maður geti út af fyrir sig verið
sammála Leu um að Camille er
ósköp litlaus í samanburði við
aðalpersónuna, verður hún þó í
eymd sinni og mæðu bara minnileg
og merinileg kona. Maðurinn í lífi
Leu, Laurent, verður daufari, þrátt
fyrir allmikið af lýsingum á hon-
um og dagbókarbrotum úr fanga-
búðum. Elskhuginn Matthías er
betur gerður og einna mest spenn-
andi karlmannanna er auðvitað
aðalelskhuginn Francois Taverni-
er.
í dönskum blöðum las ég að
þetta væri djörf og gróf saga og
einhvers staðar var hún kölluð
„knaldroman" og gefið í skyn, að
miklar og djarfar ásta- og kynlífs-
lýsingar væri þar að finna. Eftir
að hafa lesið bókina get ég ómögu-
lega tekið undir þessa dönsku
söguskoðun. Og ég hélt að Danir
kölluðu ekki þetta ömmu sína. Víst
er ástin og girndin í nálægð, en
ekki þungamiðjan. Samfarasenur
eru hressilegar, en þær eru ekki
grófar, að mínum dómi. Ég bar
íslenzku þýðinguna saman við
dönsku útgáfuna og grautaði í
þeirri frönsku líka og fæ ekki betur
séð en þar komi allt til skila. Þessi
orð eru skrifuð að gefnu tilefni,
þar sem gefið var í skyn að fellt
hefði verið úr í íslenzku þýðing-
unni. Það er sem sagt ekki rétt.
Og í heild hefur þýðandinn Dalla
Þórðardóttir unnið vandað og þó
safaríkt verk, með þessari þýðingu
þótt það sé viðbúið að alltaf týnist
eitthvað smálegt í þýðingum.