Morgunblaðið - 06.12.1985, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER1985
„Frekar að sökkva með Tý“
Sveinn Sæmundsson:
Guðmundur skipherra Kjærnested.
Síðara bindi, 279 bls. Örn og Örlyg-
ur.
Undir lok siðasta árs kom út
fyrra bindi ævisögu Guðmundar
Kjærnested eftir Svein Sæmunds-
son. Það var ekki vel heppnuð bók,
sakir þess hve litlu nær maður var
um Guðmund eftir lesturinn. Hún
var fremur eins og skýrsla um feril
hans og ætti að vera óþarfi að taka
fram að sá ferill er glæsilegur. En
þetta var í fyrra. Nú er komið
síðara bindi ævisögunnar.
Þetta síðara bindi æviminninga
einnar mestu sjóhetju okkar fs-
lendinga á þessari öld tekur hinu
fyrra mjög fram. Það virðist betur
skrifað, betur undirbúið og um-
fram allt, ekki eins fleytifullt af
mannanöfnum og hið fyrra.
Þetta bindi er mun meira spenn-
andi en hið fyrra. Hér segir frá
átökunum við útlenska landhelgis-
brjóta og hinn fína flota hennar
hátignar Bretadrottningar fyrst í
50 mílna stríðinu og síðan í 200
mílna stríðinu. Ég segi stríðinu,
því auðvitað var þetta stríð og
ekkert annað og hafi einhver hald-
ið að ásiglingar bresku herskip-
anna á íslensku varðskipin væru
bara dálitlir pústrar munu þeir
sannfærast um annað við lestur
þessarar bókar. Það er algerlega
rétt sem segir í undirtitli á bókar-
kápunni: „Saga hatrammra átaka,
taugastríðs og ofbeldisverka."
Við samningu þessarar bókar
hefur verið meira efni að moða úr,
að því er virðist. Hún er þriðjungi
lengri en fyrri bókin, en eins og
stundum er sagt á íþróttamáli:
Munurinn hefði getað verið meiri.
Þó ekki þannig að þessi hefði átt
að vera lengri. Hin hefði getað
verið styttri.
Á sínum tíma fannst manni
fjölmiðlar fullir af efni tengdu
landhelgisstríðunum um 50 og 200
mílurnar, en eitt af því athyglis-
verða sem fram kemur í þessari
bók er það, hve ráðamenn voru
seinir að átta sig á gildi þess að
leyfa fjölmiðlum að fylgjast með
því sem var að gerast. Manni virð-
ist sem þeir hafi hreinlega ekki
gert sér grein fyrir því hve staða
okkar var sterk 1 áróðursstríðinu
sem hlaut að fylgja þessum átök-
um. Þá er einnig hollt að rifja upp
hvernig hin virta útvarpsstöð BBC
hagaði sér í fréttaflutningi af
þessum málum.
Guðmundur Kjærnested
Það er enginn vandi að benda á
hvar hápunkt bókarinnar er að
finna. Hann er tvímælalaust lýs-
ingin á ásiglingum bresku freigát-
unnar Falmouth F113 á varðskipið
Tý, fimmtudaginn 6. maí 1976, en
þar kemur fram, að sára litlu
munaði að breski bryndrekinn
sökkti varðskipinu í tveimur til-
Sveinn Sæmundsson
raunum. En Guðmundi og hans
mönnum tókst engu að síður að
klippa á báða togvíra bresks tog-
ara sem herskipamenn reyndu að
vernda með þessum hætti. Frá-
sögnin af þessum atburðum er
hre'rn spennusaga og sönn í þokka-
bót. Og það er ótrúlegt að hugsa
til þess að Bretarnir ætluðust
beinlínis til að dráttarbáturinn
Statesman sökkti varðskipinu,
tækist herskipinu að stöðva það.
Elti Statesman Tý inn fyrir 12
mílna mörkin í þessum tilgangi,
en gafst þá upp. Ekki er víst að
Bretar geri sér grein fyrir því hve
heppnir þeir voru þar. Við skulum
grípa niður í þennan spennukafla
og sjá hvað gerðist þegar varð-
skipsmenn halaklipptu breska
togarann eftir fyrstu ásiglingu
Falmouth, rétt eins og ekkert hefði
í skorist, þótt varðskipið hefði þá
nánast lagst á hliðina:
Glæfralegt á
Grænavatni
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Birgitta H. Halldórsdóttir:
Gættu þín, Helga, skáldsaga
Útg. Skjaldborg 1985
Það vantar ekki atburðina og
ævintýralegar uppákomur í þess-
ari sögu Birgittu og tekur hún
Hveravallaháskanum þar fram.
Maður má hafa sig allan við til
að innbyrða þráðinn sem er eins
og standi í höfundi sjálfum á
stundum, vegna þess hversu mikið
honum er niðri fyrir.
Helga verður fyrir slysi með
Rúnari unnusta sínum. Hún brýt-
ur á sér fót og fær nokkra skurði
í andlitið. Rúnar er nauðaómerki-
legur maður: hann svíkur unn-
ustuna snarlega f tryggðum og vill
ekki eiga ljóta eiginkonu með ör
tvist og bast um andlitið. Helga
fer sér til hressingar að Græna-
vatni til föðursystur sinnar og
manns hennar. Þau hjón reka
ferðamannaþjónustu á bóndabæn-
um sínum, en yfirleitt er heldur
fáförult yfir vetrartímann. En
varla er Helga sloppin þar inn úr
dyrunum en húsið fyllist af gest-
um; listmálarinn Halla og bróðir
hennar Elfas rithöfundur, dular-
fullur maður að nafni Ragnar sem
hefur einhvern (sjúklegan?) áhuga
á Helgu. öldruð hjón og sauðmein-
laus(?) Marteinn og Fríða og loks
rfkisfólkið Daniel og Karen. Og
dularfullir atburðir gerast, um
miðja nótt stendur allt f einu
maður í dyrunum hjá Helgu. hefur
hann farið herbergjavillt eða ætl-
aði hann að gera Helgu mein?
Einhver snaróður maður (konur
eru líka menn) reynir að eyðileggja
málverk Höllu, dyr skellast aftur
í hesthúsinu — eða var það f fjós-
inu. Stunur heyrast, þar sem engar
stunur eiga að heyrast.
„Plumer skipherra varð óður af
bræði. Þessa skyldi hefnt. Nú skyldi
þessi maður, sem var orsök alls
ófarnaðar, á botninn! Hann gaf
skipun um fulla ferð áfram. Stál-
drekinn tók kipp, skalf undan þrjá-
tíu þúsund hestöflum vélanna sem
nú var beitt til hins ýtrasta og
hraðaaukn ingin var geivænleg.
Aðeins örskotsstund síðar, þegar
freigátan hafði náð Tý á fullri ferð,
gaf hann snögga skipun: Þrjátíu
gráður í stjór!
Guðmundur og aðrir á stjórnpalli
Týs sáu herskipið beygja og æða að
varðskipinu á fullri ferð. Það hófst
í öldunni og skall á bakborðshlið
Týs á sama stað og áður. Eini mun-
urinn aö nú vantaði stefnið á her-
skipið. Aftur lagðist varðskipið und-
an högginu og þunganum. Fal-
mouth, sem fylgdi eftir og nú betur
en áður — ýtti varðskipinu á undan
sér, lagði það gjörsamlega á hliðina
— sjórinn upp á brúarglugga uns
það snerist og byrjaði að rétta sig.
Guðmundur skipherra Kjærnested
hafði skorðað sig við stjórnborðið.
Týr lá á hliðinni. Um huga hans
fóru ótal hugsanir samtímis. Myndi
skipið sökkva? Hverjar voru líkurn-
ar á að skipshöfnin bjargaðist? Ætti
hann að gefa fyrirmæli um að yflr-
gefa skipið? Hann sjálfur? Um borð
í breska herskipið færi hann aldrei.
Frekar að sökkva með Tý.“
Guðmundur skipherra Kjærne-
sted er svo sannarlega þess verður
að minningar hans séu skráðar. Á
glæsilegum ferli sínum hefur hann
verið í þeirri atburðarás miðri sem
hvað mestu máli hefur skipt fyrir
þessa þjóð og störf hans á þeim
vettvangi ómetanleg.
Þetta hefur nú verið gert. Þáttur
bókanna tveggja er ekki jafn-
merkur í bókmenntasögunni og
þáttur Guðmundar í lífsbaráttu
þjóðarinnar, enda sem kunnugt er,
langt um liðið síðan ómetanlegar
bækur voru færðar í letur hér á
landi.
Birgitta H. Halldórsdóttir.
Og gestunum er ekki farið að
lítast á blikuna og hver farinn að
tortryggja hinn. Ekki bætir úr
skák, þegar gamli unnusti Helgu,
Rúnar, mætir á svæðið, örugglega
snaróður og vill fá sína heittelsk-
uðu aftur, því að hann hefur það
eftir áreiðanlegum heimildum, að
hún mini ekki sitja uppi með nein
teljandi ör i andlitinu. Og spennan
eykst og óhugnaðurinn magnast
og til þess að kóróna allt er þeim
Helgu og Karen ríkiskonu rænt og
ræningjarnir krefjast þess að fá
fjórar milljónir í lausnargjald.
Fyrir áhugasama lesendur á svo
auðvitað ekki að skýra frá sögulok-
um, en vonandi að allt fari vel.
Birgitta hefur sem fyrr augljósa
ánægju af að skrifa og söguþráður-
inn framan af — þótt dulftið frá-
leitur sé á köflum — er snöfurlega
og oft haglega spunninn. Persónu-
sköpun er ekki svo að eftirminni-
legt geti talist, en undir lokin var
ég þó að minnsta kosti hætt að
rugla öllum saman við alla. Og þó
að lausnirnar — því að þær eru
bara heilmargar — séu sumar dá-
lítið langsóttar, er þetta öldungis
sómasamleg afþreyingabók og
Birgitta sækir stöðugt í sig veðrið.
Prófarkalestur hefði að skaðlausu
mátt vera betri.
GLÆSILEG BOK
M ■ Æ 1 | j L W'%i, S
m IWI £, ':y_ ’ '}■ ':Í.' >
§ mj
% < m m
PL

A ALD^r^
Komin er út bók í tilefni af aldarafmæli
Jónasar Jónssonar frá Hriflu - eins stórbrotn-
asta og jafnframt umdeildasta stjórnmála-
manns síðari tíma. Fjallað er um einstaka
þætti í lífi hans og starfi, skólastarf, stjórn-
málabaráttu og persónulega hagi. Menn,
sem þekktu Jónas vel, rifja upp kynni sín af
honum, og frásögn margra þeirra er opinská
og krydduð gamansögum. Þetta er bók, sem
hefur sögulegt heimiIdargiIdi, en er jafnframt
skemmtileg aflestrar og prýdd fjölmörgum
myndum.
BÓKIN ER GEFIN ÚT í TAKMÖRKUÐU UPPLAGI. HÚN FÆST HJÁ I
FLESTUM BÓKSÖLUM, EN EINNIG ER HÆGT AÐ FÁ HANA í
FRÆÐSLUDEILD SAMBANDSINS, LINDARGÖTU 9A, SÍMI 26344.