Morgunblaðið - 07.12.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. DESEMBER1985
Hafið heldur niðri
í sér andanum
Bókmenntlr
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Matthías Johannessen:
Flýgur örn yfir
Ljóð, 64 bls. Skákprent.
Ljóðabókin „Flýgur örn yfir“
er gefin út í takmörkuðu upplagi
í tilefni af tíu ára afmæli út-
gáfufyrirtækisins. Hún hefur að
geuma samnefndan flokk fimm-
tíu og tveggja ljóða. „Flýgur örn
yfir“ er tólfta ljóðabók Matt-
híasar og hlýtur mörgum að leika
hugur á að lesa hana eins og
hinar fyrri. Þeir verða varla fyrir
vonbrigðum, en vera kann að
þeir verði ofurlítið hissa. Og það
er nú ekki leiðinlegt fyrir mikils-
vert skáld, höfund tólf ljóðabóka,
að geta enn komið lesendum
sínum á óvart.
„Flýgur örn yfir" gerir þetta.
Hún kemur manni á óvart. í það
minnsta kom hún mér á óvart.
Það var vegna þess að mér hefur
virst annað fremur einkenna stíl
skáldsins en sparsemi. Þvert á
móti hefur Matthías jafnan sýnt
geysilegt vald sitt á málinu, verið
óspar á það og gefist vel. I „Flýg-
ur örn yfir“ eru hins vegar öll
ljóðin stutt og sum örstutt. Flest-
öll eru nánast hreinar mynd-
hverfingar. Tærar ljóðmyndir af
landi sem skáldið ann. Best er
að láta ljóðin sjálf tala til að
útskýra þetta:
Það blikar
á æður með unga
dúnmjúk
ergolan
strýkurvind-
heimafannir
einsoglófi
leiki við væng.
í stuttum en greinargóðum
eftirmála gerir Matthías grein
fyrir ljóðaflokknum og segir þar
m.a.: „ ... Hér eru ljóðin sem við
höfum lesið í tíu 8 lína erindum
í bókum hefðbundinna skálda
fram undir þennan dag, þar sem
þessi kjarni týnist því miður.
Hugmyndin hvarf, en efnið varð
eftir. Hér er hugmyndin hreinsuð
af efninu. í þessum löngu kvæð-
um gömlu skáldanna var einatt
ekki hægt að segja hvar hug-
mynd þeirra lá eða hvar kjarna
skáldskaparins var að finna. En
hann gæti verið með þeim hætti
sem birtist í þessu kveri."
„Flýgur örn yfir“ er flokkur
nútíma ættjarðarljóða. Auðvitað
yrkja skáld samtímans oft ljóð
til landsins og Matthías hefur
sjálfur gert það í sínum bókum,
en það sem greinir ljóðin í þess-
ari nýju bók frá mörgum ljóðum
um sama efni er hve stutt og
gagnorð þau eru.
Matthías Johannessen
Þegar eitthvað verður skáldi
kveikja að ljóði, fer oft svo að
kveikjan sjálf felst í fáeinum
orðum en þegar upp er staðið er
ljóðið orðið upp á 30—40 línur
og kveikjan jafnvel horfin úr
því. Og enginn saknar hennar.
En hún var þó upphafið að öllu
saman. Ljóðaflokkurinn „Flýgur
örn yfir“ er safn slíkra kveikja
eða kjarna. Lesandanum er nán-
ast sjálfum látið eftir að yrkja
sitt eigiðljóð.
Sum ljóðin í bókinni eru prent-
uð með skáletri og önnur ekki. í
eftirmálanum segir að þau ská-
letruðu séu þau sem yfirlesari
skáldsins, Kristján Karlsson,
taldi best. Auðvitað má alltaf
deila um hvort rétt sé að bera
slíkt mat á borð fyrir sérhvern
lesanda bókarinnar, en hitt sýn-
ist mér ljóst að í flestum tilvikum
yrði hann sammála Kristjáni.
Þetta eru nú orðin nokkuð
mörg orð og er það í hróplegu
ósamræmi við ljóðin í bókinni,
sem sum eru svo knöpp að maður
hefur á tilfinningunni að væri
eitt orð numið burt úr þeim
myndu þau hverfa með öllu, en
að lokum langar mig að birta
eitt þeirra sem ég hefði hiklaust
látið skáletra og fara skoðanir
okkar Kristjáns þar saman. Hér
er margt sagt í fáum orðum:
Landstór
hvalur
við skip
oghafið
heldur niðri í sér
andanum.
Það er mikill fengur að þessari
einlægu og yfirlætislausu bók.
Eins og sagt er um hús: Hún er
lítil að utan en stór þegar inn
er komið.
Minnisverð tíðindi
Bókmenntlr
Erlendur Jónsson
Steinar J. Lúðvíksson: ÁRBÓK ÍS-
LANDS 1984. 351 bls. Örn og Örl-
ygur. Reykjavík, 1985.
Með sama hætti og talað er um
dagblað gæti bók þessi kallast árs-
blað. Hér eru saman dregin
minnisverð tíðindi heils árs og
dagblaðsstíl haldið að því leyti að
saman fer texti og myndefni.
Svo er sagt að íslendingar hafi
aldrei fylgst betur með því sem
gerðist í heiminum en í þann tíð
er þeir fengu fréttirnar einu sinni
á ári — í Skírni. Það, sem lesið
er daglega í blöðum, gleymist
fljótt. Hér hafa stórfréttirnar
verið skildar frá smælkinu. Sá, er
þessar línur ritar, er fremur léleg-
ur dagblaðalesandi en gluggar oft
í þessar greinagóðu og ítarlegu
árbækur Steinars J. Lúðvíkssonar.
En hvað gerðist öðru markverð-
ara á árinu í fyrra? Það blasir við
strax á kápu bókarinnar. Þar eru
fjórtán myndir smáar og ein stór.
Guðlaugur Friðþórsson. Sund hans
er alveg áreiðanlega sá atburður
ársins ’84 sem munaður verður
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
í fóstri hjá Jónasi.
Halldór E. Sigurðsson rekur minn-
ingar sínar.
Andrés Kristjánsson bjó til prentun-
ar.
Útg. Örn og Örlygur 1985.
t FYRSTA bindi minninga Hall-
dórs E. Sigurðssonar, fyrrverandi
fjármálaráðherra með meiru, seg-
ir frá æsku hans á Snæfellsnesi,
veru hans í Reykholtsskóla, dvöl
hjá Jónasi frá Hriflu og síðan bú-
skap hans á raunsnarbýlinu Stað-
arfelli i Dölum. Heitið er fram-
löngu eftir að aðrar uppákomur
verða gleymdar og grafnar. Svo
einstakt var það. Meðal smáu
myndanna vekur mesta athygli
mynd af Jóni Baldvin Hannibals-
syni, vígreifum. Hvað sem líður
skoðunum Jóns Baldvins eða póli-
tík hans yfirleitt, fer víst ekki á
milli mála að þar fer að einu leyti
maður nýja tímans: Hann kann á
fjölmiðla og færir sér þá kunnáttu
í nyt. Með sama hætti og hinir
gömlu þurftu að standa sig á fram-
boðsfundum verða þeir ungu að
koma vel fyrir á skjánum. I kafl-
anum Alþingi-stjórnmál segir að
tiltölulega friðsælt hafi verið á
stjórnmálasviðinu. Minnt er á að
Vestur-Húnvetningar mótmæltu
fjölgun þingamanna. Þeim verður
nú fjölgað samt. Þá var rekstrar-
halli ríkissjóðs áætlaður um 400
milljónir.
Stjórnmálafriðurinn í þingsöl-
unum ríkti þó ekki hvarvetna úti
í þjóðfélaginu. Kaflinn Kjara- og
atvinnumál tekur mikið rúm í
þess-
ari árbók, og það ekki að ástæðu-
lausu. Þetta var verkfallsárið
mikla. Verkfall var snemma árs í
álverinu í Straumsvík. Síðla árs
fóru svo bókagerðarmenn í verk-
fall og stóð það á sjöundu viku.
haldi síðar eða eins og höfundur
segir svo kurteislega í bókarlok:
„Þó vona ég að auðnan veiti mér
ráðrúm til þess að halda sögunni
áfram með aðstoð góðra manna.“
Þessar minningar Halldórs eru
í sjálfu sér hefðbundnar að upp-
byggingu, bernskuár rifjuð upp af
nákvæmni og lýst búskaparhátt-
um. Sagt skemmtilega og með
glettnislegum undirtón frá skóla-
vist í Reykholti. Einna fyrirferðar-
mest í bókinni að ummáli er frá-
sögn af búskaparárunum á Staðar-
felli. í þeim köflum er mikinn fróð-
leik að finna, bæði hvað varðar
menn og málefni og málleysingja.
Staðarfelli með kostum og hlunn-
indum eru gerð góð skil. Veran á
Staðarfelli er Halldóri af eðlileg-
Steinar J. Lúðvíksson
En minnisstæðast varð
BSRB-verkfallið á haustmánuð-
um, enda greint frá því í löngu
máli. Er gangur þess rakinn stig
af stigi og loks skýrt frá samning-
um þeim sem bundu enda á verk-
fallið. Um eðli verkfallsins er
minna fjallað eða þann pólitíska
hvata sem að baki því kann að
hafa legið, enda utan við svið þessa
annáls.
Þá er í sama kafla sagt frá
um ástæðum hugstæð, enda kemur
þar margt til. Þarna fer ungur,
heldur efnalítill maður að búa sínu
fyrsta búi og tekst að búa vel þrátt
fyrir að ekki sé lagt upp með mikið
í upphafi ferðar af veraldlegum
eignum.
Kaflinn um kynni Halldórs af
Jónasi frá Hriflu er afar forvitni-
legur og sýnir hliðar á Jónasi Jóns-
syni, sem áreiðanlega blöstu ekki
við hverjum sem er. Fyrir mörgum
árum heyrði ég haft eftir einum
fyrrverandi forystumanna Fram-
sóknarflokksins, um mann mér
mjög nákominn: „Hann var einn
af þessum sem Jónasi skrúfaði
peruna lausa og hún hefur verið
laus síðan.“
Kannski mætti heimfæra að
minnsta kosti fyrri hluta setning-
uppsögnum kennara í Hinu ís-
lenska kennarafélagi. Eftirleikur
þeirra mála gerðist þó ekki fyrr
en á yfirstandandi ári og er því
ekki getið í þessari bók. Vissulega
settu þeir atburðir mark á þjóðlíf-
ið. Fagleg hlið skólamálanna undir
fyrirsögninni Skóla- og menntamál
spannar hins vegar aðeins þrjár
síður af þessari stóru bók og er
einhver allra stysti kafli bókarinn-
ar. Skák og bridge fær t.d. þrefalt
meira rúm. Er það þeim mun
athyglisverðara ef hliðsjón er höfð
af þeirri staðreynd að skólinn er
snar þáttur í lífi flestra fjöl-
skyldna og tugþúsunda einstakl-
inga. En hér er við engan að sak-
ast: efnið er ekki meira. Dagleg
störf eru ekki frásagnarverð. Og
þar sem stöðnun ríkir, þar »gerist«
ekki neitt.
Lengri er kaflinn Fjölmiðlar.
Verulegur hluti hans fjallar um
frjálsu útvarpsstöðvarnar í verk-
fallinu, einkum útvarpsstöð þá
sem starfsmenn DV komu á fót
og naut mikilla vinsælda. Mynd
er af tækjabúnaði útvarpsstöðvar-
innar og er hann svo fyrirferðarlít-
ill að undrun vekur. Kaflinn Bók-
menntir — listir er alllangur,
sömu-
leiðis íþróttir. Ennfremur Dóms-
og sakamál. Þá er einn kafli undir
yfiiskriftinni Atvinnuvegirnir.
Hlutfallið á milli þess efnis sem
fjallar um tómstundir af einhverju
tagi og svo þess sem greinir frá
Halldór E. Nigurðsson
arinnar upp á Halldór. Því að
aðdáun hans á Jónasi er svo mikil,
að jaðrar við að fari yfir mörkin.
Samt tekst honum að þræða með-
alveginn og trúnaður hans við
Framsóknarflokkinn, sem hann
atvinnuvegum og lifibrauði þjóð-
arinnar hins vegar er athyglisvert.
Tómstundirnar eru hér yfirgnæf-
andi að viðbættum uppákomum
ýmiss konar sem teljast vera í
litlum eða engum tengslum við
hina raunverulegu lífsbaráttu.
Aðeins lítill hluti þessa annáls
greinir frá þvi sem við lifum á,
beinlínis. Vafalaust er hlutfall
þetta hárrétt spegilmynd af dag-
legri umræðu í þjóðfélaginu og
áhuga almennings á því sem hér
gerist frá degi til dags. Vinnu-
stöðvun vekur meiri athygli en
vinnan sjálf. Vinsæll skemmti-
krafktur verður tífalt frægari en
aflakóngurinn á vertíðinni. Og
stjórnmálamanninum nægir ekki
að leggja vinnu í málefnin. Hann
verður að sýna sig í fjölmiðlunum,
og það helst daglega. Maður, sem
gengur á fund ráðherra, talar fyrir
daufum eyrum. Stilli hann sér hins
vegar upp með kröfuspjald á al-
mannafæri er skjótt farið að orð-
um hans.
Höfundur þessa annáls ber ekki
ábyrgð á þjóðlífinu. En hann lýsir
því að minum dómi vel. Guð má
vita hvað talið verður hafa gerst
markverðast á því herrans ári 1984
— eða hvort nokkuð verður þá
talið hafa gerst hér sem í frásögur
sé færandi — þegar horft verður
til baka frá sjónarhóli næstu ald-
ar. Hinu má þó alltént treysta að
hér er tíundað það sem merkileg-
ast telst, nú á líðandi stund.
aðhyllist ungur, verður ekki dreg-
inn í efa. Raunar er upprifjun
hans á því þegar Jónasi og nýjum
forystumönnum og yngri, lýstur
saman með þeim afleiðingum sem
óþarft er að fjalla um, svo kunnar
sem þær eru, af mikilli yfirvegun
og djúpri íhygli. Svo að er til fyrir-
myndar.
Halldór E. Sigurðsson nýtur
þess í bók sinni, að hann hefur
dregið sig út úr stjórnmálavafsti
og getur horft á liðna atburði úr
fjarskanum. Auk þess eru hér ekki
að neinu ráði byrjuð afskipti hans
af þeim, þótt ljóst sé hvert hann
stefnir og að ótvíræðan metnað
hefur hann. Hér er það ungi,
menntaþyrsti pilturinn og síðan
bóndinn sem segir frá. Einkenni
allrar frásagnarinnar er hlýleiki
og góður hugur í garð þeirra sem
hann átti á þeim árum samleið
með.
Bókin er myndarleg að ytri gerð.
Ekki er það skýrt hver þáttur
Andrésar Kristjánssonar er, ef
frá er talin tilvitnunin sem vísað
er til í byrjun. Hvað sem því líður
er þessi bók fróðleg og yfir henni
allri notalegur og vandaður blær.
Hlýlegur fóstursonur
og áhugasamur bóndi