Morgunblaðið - 07.12.1985, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. DESEMBER1985
34

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr.
eintakiö.
Endurskoðun tekju-
öflunarkerfis ríkisins
Tekjuskattur hefur verið
umdeildur um langt árabil.
Gagnrýni á hann hefur einkum
byggst á tvenns konar rök-
semdum. í fyrsta lagi að stór
hluti skattgreiðenda og afla-
tekna fari fram hjá skattkerf-
inu. í annan stað að skatturinn
sé í framkvæmd nánast skattur
á launamenn eina. Þá er því
haldið fram að tekjuskattur,
einkum hár tekjuskattur, dragi
úr framtaki og vinnuframlagi
fólks, og þar með verðmæta-
sköpun í landinu, sem lífskjör
hvíla á. Heppilegra sé að skatt-
leggja eyðslu, þ.e. beita neyzlu-
sköttum, ekki sízt á tímum
viðskiptahalla, erlendra skulda
ogþenslu.
Landsfundarsamþykktir
Sjálfstæðisflokksins og kosn-
ingastefnuskrár standa til af-
náms tekjuskatts á almennar
vinnutekjur í áföngum, en hins-
vegar ekki til afnáms tekju-
skatts á hátekjur, jafnframt
því sem persónufrádráttur nýt-
ist lágtekjufólki að fullu. Al-
þýðuflokkurinn hefur kunn-
gjört lík viðhorf. Alþingi gerði
þessa stefnumörkun a.m.k.
tveggja stjórnmálaflokka að
sinni í þingsályktun í maí 1984.
Síðan var málið tekið á verk-
efnaskrá ríkisstjórnarinnar
fyrir frumkvæði Sjálfstæðis-
flokksins. Fyrsti áfangi afnáms
tekjuskatts á almenn laun, af
þremur ráðgerðum, kom svo til
framkvæmda í ár, en heildar-
tekjuskattur var lækkaður um
tæpar 600 m.kr.
Ríkisstjórninni hefur ekki
tekizt að halda verðlagsþróun
í landinu innan þeirra marka,
sem vonir stóðu til og gildandi
kjarasamningar vóru við mið-
aðir. Árangurinn er vísu firna
stór ef miðað er við 130% verð-
bólgu, sem hún tók við á fyrsta
ársfjórðungi 1983, og stefndi í
enn meiri hæðir. Verðbólga er
engu að síður allt of mikil og
ein af höfuðmeinsemdum efna-
hagslífsins, við hlið erlendra
skulda, viðskiptahalla og ríkis-
sjóðshalla. Af þessum sökum
stóðu stjórnmálamenn frammi
fyrir miklum vanda þegar að
þeirri ákvörðun kom að fram-
fylgja frekari lækkun tekju-
skatts, m.a. með hækkun
neyzluskatta, til að ná mark-
miðum um jöfnuð í ríkisbú-
skapnum á komandi ári. Hækk-
un neyzluskatta þýðir óhjá-
kvæmilega hækkun fram-
færsluvísitölu. Framundan eru
kjarasamningar í landinu, sem
haft geta mikla þýðingu til góðs
eða ills fyrir framvinduna í
atvinnu- og efnahagslífi lands-
manna. Af þessum sökum var
horfið frá hækkun neyzluskatta
og lækkun tekjuskatts, að
minnsta kosti að sinni.
í innlendum vettvangi Morg-
unblaðsins um þetta mál í gær
kemur margt athyglisvert
fram. Meðal annars að af 174
þúsund skattgreiðendum greiða
78 þúsund tekjuskatt en 96 þús-
und ekki. Innan við 20 þúsund
manns, eða 11,5% framtelj-
enda, greiða tekjuskatt í efsta
skattþrepi. Þessi afmarkaði
hópur greiðir meirihluta alls
tekjuskatts í landinu, eða sam-
tals rúmlega tvo og hálfan
milljarð króna af tæpum fjór-
um milljörðum. Þá kemur einn-
ig fram að rúmlega 60% fram-
teljenda býr í tveimur skattum-
dæmum, Reykjavík og Reykja-
nesi, og greiðir rúmlega 75%,
eða meir en þrjár af hverjum
fjórum krónum tekjuskatts í
landssjóðinn. Skattgreiðendur
utan Reykjavíkur og Reykja-
ness greiða því tæplega eina af
hverjum fjórum tekjuskatts-
krónum.
Sú ákvörðun að slá á frest
áformum um endurbætur á
tekjuöflunarkerfi ríkissjóðs
hefur engan veginn verið auð-
veld. Stefnumörkun Sjálfstæð-
isflokks, ályktun Alþingis og
verkefnaskrá ríkisstjórnarinn-
ar stóðu til afnáms tekjuskatts
í áföngum. Fyrsti áfanginn kom
til framkvæmda á þessu ári.
Stíga átti næsta skrefið í fjár-
lagagerð fyrir komandi ár.
Þorsteinn Pálsson, fjármála-
ráðherra, hefur hins vegar
ákveðið að fresta þessu skrefi
með hliðsjón af þeim hagsmun-
um öllum, sem í húfi eru.
Morgunblaðið telur að frestun
á lækkun tekjuskatts og hækk-
un vörugjalds sé skynsamleg
og rétt, ill nauðsyn eins og
málum er nú háttað.
Ríkisbúskapurinn hlýtur að
sæta viðvarandi aðhaldi og
endurskoðun. Það gildir bæði
um útgjöld og tekjur - og raun-
ar verkefna- og tekjuskiptingu
ríkis og sveitarfélaga. Endur-
bætur á tekjuöflunarleiðum
ríkisins eru nauðsynlegt verk-
efni, sem eflaust verður unnið
að áfram, enda þótt aðstæður
hljóti að ráða ferð um fram-
kvæmdina. Stefnufesta er mik-
ils virði og styrkir tengsl
stjórnmálamanna við umbjóð-
endur þeirra, sem veita þeim
valdaumboð í trausti þess að
orð leiði til efnda. En jafnframt
er góðum stjórnmálamanni
nauðsynlegt að geta siglt milli
skers og báru, ekki sízt í ótrygg-
um sjó og veðurham, ef hann
hefur markmiðið, sem að er
stefnt, fyrst og síðast í huga.
Það gera allir góðir skipstjórn-
armenn.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 315. þáttur
Oss hafa augun þessi
íslensk, konan, vísat
brattan stíg at baugi
björtum langt en svörtu.
Sjá hefr, mjöð-Nannan, manni
mínn ókunnr þínum
fótráfornar brautir
fulldrengila gengit.
Vísu þessa kvað Sighvatur
Þórðarson frá Apavatni í
Grímsnesi á 11. öld. Hann var
þá í erindum Ólafs konungs
Haraldssonar á Gautlandi
austur. Dr. Bjarni Aðalbjarn-
arson endursegir vísuna á
þessa leið. „Þessi svörtu, ís-
lensku augu hafa, kona, vísað
oss langan, erfiðan veg til hins
glitrandi hrings. Þessi fótur
minn hefir, kona, gengið einkar
knálega um fornar leiðir,
ókunnar manni þínum."
En því er þessi vísa hér upp
tekin og orðið íslenskur haft
með breyttu letri, að ekki vita
menn eldri dæmi orðsins í
neinu lesmáli.
Bágt er að vita um upphaf
íslenskrar þjóðarvitundar, en á
nokkrum stöðum í fornum
textum kemur orðið íslenskur
fyrir, auk þess sem getur í vísu
Sighvats. I Valla-Ljóts sögu er
berum orðum gerður skilsmun-
ur íslenskra manna og nor-
rænna (=norskra). í Eyrbyggju
eru þau orð lögð í munn norsk-
um mönnum, að Þorleifur
kimbi Þorbrandsson væri mjög
íslenskur „fyrir tómlæti (=sein-
læti) sitt“. Varð Þorleifi þá
skapfátt, og urðu irringar með
íslenskum mönnum og norsk-
um.
í Sturlungu er gerður grein-
armunur á norskum eiði og
íslenskum. Höfðingjar Sturl-
ungaaldar stóðu að vísu mis-
keikir gagnvart erlendu kon-
ungsvaldi, en sumir þeirra létu
okkur í té þær bókmenntir sem
lengi hafa vel dugað og gleym-
ast ekki. Löngu seinna varð það
Páll Jónsson, kenndur við Stað-
arhól í Dölum, sem kraup,
aðeins á annað kné fyrir kon-
ungi sínum, kvað sig lúta há-
tigninni með öðrum fæti, en
standa á rétti sínum með hin-
um.
★
Alkunn er þjóðerniskennd og
ættjarðarást Jóns byskups
Arasonar, og Einar Sigurðsson
frá Hrauni í Aðaldal (1538—
1626) kvað:
Heilagan anda hjartað mitt
af himnum bið eg nú fræða,
að mildiverkið mætti þitt
fyrir mönnum gerla ræða,
því oftlega hefir mig angrað hitt,
að ísland margir hæða,
en móðurjörð er mér svo kær,
að mig hefir langað, guð minn skær,
að geta þess allra gæða.
Oftar en einu sinni hafa í
þáttum þessum verið lofaðir
menn eins og Guðbrandur
Þorláksson og Oddur Gott-
skálksson fyrir sinn þátt í
varðveislu íslenskrar tungu og
þjóðernis. Guðbrandur skrifaði
í formála Sálmabókar 1589:
„Fyrir þessar greinir, svo og
einninn móðurmáli voru til
sæmdar og fegurðar, sem í
sjálfu sér er bæði Ijóst og fagurt
og ekki þarf í þessu efni úr
öðrum tungumálum orð til láns
að taka eða brákað mál né bög-
ur að þiggja ...“
★
Á öld upplýsingarinnar voru
til öfgamenn, eins og Bjarni
Jónsson skólameistari í Skál-
holti, sem vildu leggja niður
íslenska tungu af hagkvæmd-
arástæðum. Hann skrifaði (á
dönsku náttúrlega):
„Jeg anseer det ikke alene
unyttigt men og desuden meget
skadeligt, at man skal beholde
det islandske Sprog... Hvor-
for skulde man da være saa
fastholdende der ved? Lader
os da fölge Norges og Fær-
öernes Exempel. Lader os
antage det danske Sprog, efter-
som vi staar under en dansk
Regering og i Communication
med danske Folk.“
Þetta voru öfgarnar. Þeir
upplýsingarfrömuðir, sem
stofnuðu Hið íslenska lær-
dómslistafélag í Kaupmanna-
höfn 1779, settu hins vegar árið
eftir á stefnuskrá sína m.a.:
Einninn skal félagið geyma
og varðveita norræna tungu sem
eitt fagurt aðalmál, er langa
ævi hefir talað verið á Norður-
löndum og viðleitast að hreinsa
ina sömu frá útlendum orðum
og talsháttum, er nú taka henni
að spilla. Skal því ei í félagsrit-
um brúka útlend orð um íþrótt-
ir, verkfæri og annað, svá fremi
menn finni önnur gömul eða
miðaldra norrænu heiti." Letur-
breytingar eru frá umsjónar-
manni.
Flestum er kunnugt hversu
íslensk málstefna hefur verið
mörkuð allt frá því er róman-
tískir menn hófu skólahald til
virðingar á Bessastöðum, Hið
íslenska bókmenntafélag var
stofnað, tímarit á borð við
Fjölni gefin út og íslensk skáld-
sagnagerð endurreist. Þjóðern-
islegri hreintungustefnu fylgj-
um við enn, en því er þetta
allt rifjað hér upp, að þess skal
minnst með þakklæti, að
menntamálaráðherra boðaði
til ráðstefnu á fullveldisdaginn
„móðurmáli voru til sæmdar
og fegurðar".
★
f síðasta þætti misritaðist
eitt orð, þyrfti fyrir þurfti. Máls-
greinin átti að vera svo: „Hann
sat hér sem fastast, svo að
hann þurfti ekki út í vonda
veðrið." Síðari setningin átti
að vera dæmi um afleiðingar-
setningu. Eins og þetta varð,
væri setningin fremur til-
gangssetning en afleiðingar.
Könnun Miðlunar á þróun yöruverðs síðustu 12 mánuði:
34 til 46 % hækkun
á helztu vöruflokk-
um til heimilsnota
- hækkun framfærsluvísitölu sama tímabil 38,9%
f VERÐKÖNNUN Miðlunar kemur
fram, að verðhækkun helstu vöru-
flokka til heimilisnota er á bilinu
34 til 46% á síðustu 12 mánuðum.
Hækkanir einstakra vörutegunda
eru hinsvegar mun breytilegri eða á
bilinn 2 til 90%. Hækkun fram-
færsluvísitölu á sama tímabili, nóv-
ember 1984 til sama mánaðar 1985,
er hinsvegar 38,9%
Upplýsingar þessar koma fram
í fréttatilkynningu frá Miðlun,
sem Morgunblaðinu hefur borizt,
en þar segir ennfremur:
„Meðaltalshækkun niðursuðu-
og pakkavöru er 46%, á hreinlætis-
vörum 42%, korn- og sykurvörum
39%, á kjöti og fiski 35% og 34%
á öðrum kælivörum. Könnunin
náði til fimm fyrrgreindra vöru-
flokka, sem allir búa við frjálsa
veðlagningu. Verðþróun á vörum
háðum verðlagsákvæðum var ekki
könnuð. Einnig er rétt að benda á,
að í nóvember á þessu ári stóð
yfir útsala á kindakjöti en ekki á
sama uma í fyrra.
Verðkönnun Miðlunar náði að
þessu sinni til fimm vöruflokka og
alls 100 einstakra vörutegunda
innan þeirra. Hún er unnin í ná-
inni samvinnu við þær verslanir,
sem þátttöku óska og niðurstaða í
einstökum verslunum er trúnaðar-
mál milli Miðlunar og viðkomandi
verslunar. Sameiginleg niðurstaða
er send hverjum þátttakanda,
honum til glöggvunar og saman-
burðar eigin verðlagningar við
meðaltalið. Einstakar verslanir
geta einnig keypt samanburð á
eigin verði og meðaltali, þó þær
séu ekki beinir þátttakendur í
verðkönnunum Miðlunar
Verðkannanirnar eru unnar af
markaðsdeild Miðlunar. Starfsemi
deildarinnar felst í öflun, úr-
vinnslu og túlkun á hverskonar
markaðsupplýsingum.