Morgunblaðið - 31.12.1985, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31.DESEMBER 1985
13
Guðmundur Einarsson,
formaður Bandalags jafnaðarnianna:
Ríkisbönkum verði breytt
í aimenningshlutafélög
1.
Ég tel ólíklegt að til harðra
kjaraátaka komi í hinum sígilda
skilningi þeirra orða. Því valda
m.a. vantrú fólks á stjórnvöldum
og endurteknar sannanir þess að
ekki er staðið við samninga. Samn-
ingakerfið, þ.e. stóru samtökin og
samflotið, skilar fólki ekki í átt til
efnahagslegs réttlætis.
En kjaraátök eiga sér engu að
síður stað. Þau birtast þannig að
fólk breytir um vinnu eða jafnvel
búsetu til að freista þess að bæta
kjör sín. það eru kjaraátök. það
eru einnig kjaraátök að bæta við
sig vinnu ofan á eðlilegan vinnu-
tíma til að hafa í sig og á.
Þannig tekur fólk til eigin ráða
til að lifa þegar stjórnvöld og aðil-
ar vinnumarkaðar svíkja það.
2.
Spurt er hvaða leiðir séu heppi-
legastar til breytinga í skipuiagi
banka. Hér er raunar um það að
ræða að ein leið er ekki einungis
heppileg, heldur óumflýjanleg og
algjört skilyrði fyrir því að hér
verði bankakerfi sem geymir fé og
ávaxtar í stað þess að glata því
og sóa.
Sú leið er, að taka ríkisbankana
undan flokkspólitískri samábyrgð og
gera þá að almenningshlutafélög-
um. Við eigum fjölda bankamanna,
sem kunna að reka banka með
ábyrgð og arðsemi að leiðarljósi.
Slíkir menn eiga að taka við
rekstri banka úr höndum stjórn-
málamanna og standa reiknings-
skap gera sinna frammi fyrir eig-
endum bankanna.
Þessi „breyting á skipulaginu"
er forsenda fyrir heilbrigðu banka-
kerfi. Ef hún kemst í gegn, ætti
ekki að standa í bókhalds- og
bankafróðum mönnum að gera
aðrar þær tilfærslur, sem skyn-
samlegar kunna að vera, s.s. að
leggja einhverja banka niður og
sameina aðra.
3.
Það er nauðsynlegt að gera
gengisviðskipti frjáls, þannig að
verð erlendrar myntar á íslandi
ráðist af innlendu framboði og
eftirspurn. Þegar umhverfi slíkra
viðskipta yrði mótað þyrfti að
huga að ýmsu, m.a. því að einstök
fyrirtæki eða samsteypur næðu því
ekki að verða ráðandi um sölu og
kaup gjaldeyris, t.d. vegna umsvifa
sinna í sjávarútvegi. Setja þarf lög
gegn einokun og auðhringamynd-
un til að vernda fólkið í landinu
gegn slíku.
4.
Stjörnustríðsáætlun Reagans er
magslungin. Hún er í fyrsta lagi
samheiti yfir allskyns rannsóknir.
Þar má nefna leisigeislafræði,
geimstöðvatækni, nýja, hraðvirka
gerð af tölvum og nýjar leiðir í
boðsendingum. Rannsóknir af
þessu tagi hafa farið fram í Amer-
íku og Scvétríkjunum í áraraðir.
í öðru lagi er áætlunin einungis
hugmynd, sumir segja skýjaborg,
um geislavarnakerfi gegn eld-
flaugum.
Ábyrgðarleysi stjórnarmeiri-
hlutans á þingi, sem birtist í af-
greiðslu hefðbundinna verðbólgu-
fjárlaga fyrir jól, hefur aukið lík-
urnar á kjaraátökum eftir áramót.
Tilgangur okkar jafnaðarmanna
með því að leggja fram „önnur
fjárlög" var m.a. sá, að greiða fyrir
kjarasamningum, án verðbólgu.
Fjárlagatillögur okkar hefðu
tryggt hallalausan ríkisbúskap og
stórfellda lækkun erlendra skulda
á næsta ári. Það hefði þýtt minni
verðbólgu á næsta ári. Minni verð-
bólga þýðir bætt kjör.
Fjárlagatillögur okkar fólu líka
í sér léttari skattbyrði almennings.
Lægri skattar þýða aukinn kaup-
mátt tekna eftir skatt; kjarabót, án
verðbólgu.
Þessu markmiði hefðum við náð
mgð lækkun tekju- og eignarskatts
Sölumaðurinn Reagan hefur ofið
saman hinar áþreifanlegu stað-
reyndir rannsóknanna og óáþreif-
anlegu hugmyndir loftkastalanna.
Hann hefur búið til pólitíska vöru,
geimvarnafrumkvæðið, og þvingar
bæði fjandmenn og vini til að taka
afstöðu eins og hann hafi fundið
upp eitthvað nýtt.
Rússar taka þessu illa, enda mun
slíkt kapphlaup leggja þungar
efnahagslegar byrðar á þá. Vest-
ur-Evrópumenn eru f vandræðum,
því Reagan tekur af þeim frum-
kvæði. hann veifar líka framan í
þá bústnum spenum rannsókna-
og verksamninga upp á milljarða
dollara.
Ég tel að geimvarnafrumkvæðið
sé óumflýjanlegt. Það er hluti af
samfelldum rannsóknum, sem
munu að venju verða bæði til góðs
og ills. Um áhrif þess á gildi ógnar-
jafnvægisins er ómögulegt að spá.
þorra fólks, lækkun tolla- og vöru-
gjalds. lægri söluskattsálagningu og
skatthreinsun.
Fjárlagatillögur okkar gerðu
líka ráð fyrir auknum framlögum
til húsnæðis- og tryggingarmála og
auknum opinberum framkvæmd-
um. Þessar tillögur fólu því í sér
óbeinar kjarabætur til hinna ungu,
beinar kjarabætur til hinna öldr-
uðu og auknar atvinnutekjur á
landsbyggðinni.
í heild sinni hefði samþykkt á
„fjárlögum Alþýðuflokksins" þýtt
óbeinar kjarabætur, án verðbólgu.
Þar með hefðu aðilar vinnumark-
aðarins getað einbeitt kröftum
sinum að því að draga úr launa-
mun, sem er orðinn óhóflegur, með
því að hækka lægstu laun, sem er
orðin þjóðarnauðsyn.
Með óábyrgri stefnu í ríkisfjár-
málum eru stjórnarflokkarnir að
bjóða heim átökum á vinnumark-
Guðmundur Einarsson
Þar munu niðurstöður rannsókna
og stundum tilviljunarkennd
framvinda samningaviðræðna
ráða.
En ég mótmæli því og harma,
að fjárhirslur stórveldanna skuli
sopnast vísindunum mest þegar
árangur þeirra má nýta til her-
mennsku af einhverju tagi.
5.
í spurningunni er talað um átak
til varðveislu tungunnar.
aðinum. Háar kaupkröfur, studdar
verkföllum, eru nauðvörn laun-
þega, þegar öðrum leiðum hefur
verið lokað.
2.
Hin pólitíska stýring banka- og
sjóðakerfis hefur gersamlega
brugðizt.
Pólitísk stýring fjármagnsins
gegnum banka- og sjóðakerfi skil-
ar ekki arði. Enginn ber ábyrgð á
mistökunum. ófarir Útvegsbank-
ans í viðskiptum við Hafskip hf.
eru aðeins eitt dæmi af ótal mörg-
um af sama toga.
Þetta þýðir að stjórn peninga-
mála er í molum.
Róttækasta lausnin væri sú, að
breyta öllum ríkisbönkum í al-
menningshlutafélög. Það mætti
gera með því að senda öllum fjár-
ráða íslendingum hlutabréf í ríkis-
Jón Baldvin Hannibalsson, formaður Alþýðuflokksins:
Markmiðið er að taka upp
frjálsa gjaldeyrisverslun
í
hins vegar að Seðlabankinn, sem
stærsti aðilinn á markaðnum, réði
honum að mestu einn.
Slíkt tel ég afar óæskilegt og tel
Seðlabankann þegar ráða of miklu
um gengissrkáningu hér á landi.
Gengisskráningin er ein af stóru
stærðunum í efnahagslífinu og
getur m.a. í sjálfu sér verið verð-
bólguhvetjandi. Því tel ég nauð-
synlegt að stjórnvöld beri meiri
ábyrgð á skráningu gengisins en
nú er og geti og verði að gæta
þess að gengisskráningin sé í
samræmi við aðrar aðgerðir
stjórnvalda í efnahagsmálum.
4.
Geimvarnafrumkvæði eða
stjörnustríðsáætlanir Reagans
Bandaríkjaforseta marka þátta-
skil í vígbúnaðarkapphlaupinu
milli stórveldanna.
Þessar áætlanir munu, í fyrsta
lagi, gera himingeiminn að átaka-
vettvangi fyrir kjarnorkuvopn.
Jafnframt verða yfirráð í geimn-
um lykilatriöi fyrir Bandaríkja-
menn þar sem slík geimvarnakerfi
eru mjög viðkvæm fyrir árásum. I
öðru lagi munu þær leiða til ógn-
vænlegrar stigmögnunar í víg-
búnaði þar sem mikil áhersla verð-
ur lögð á þróun árásarvopna gegn
geimvopnum.
I þriðja lagi eru þessar áætlanir
gríðarlega fjárfrekar. Lauslegar
ágiskanir miða við um 1.000 millj-
arða dollara. Vaxandi halli er á
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
bandarískum fjárlögum nú þegar,
ekki síst vegna mikilla hernaðar-
framkvæmda. Þessi skuldastaða
endurspeglast í efnahagskerfi
heimsins og kemur þeim verst sem
skulda í dollurum, ekki síst fátæk-
um þjóðum þriðja heimsins.
f fjórða lagi munu þessar áætl-
anir gera að engu ABM-sáttmál-
ann um takmörkun gagneldflauga-
kerfa, sem er snar þáttur í SALT
I-samkomulaginu.
Rök forsetans og stuðnings-
manna hans til að réttlæta geim-
vopnaáætlanir sínar hafa verið
breytileg og mótsagrakennd. Þau
hafa ekki tekið tillit til veigamik-
illa veikleika í tæknilegri fram-
kvæmd þessara áætlana, enda
hefur vaxandi fjöldi bandarískra
vísinda- og stjórnmálamanna lýst
yfir andstöðu sinni við þær.
Ef slíkar áætlanir yrðu að veru-
leika í einhverri mynd, mundu þær
gera ógnarjafnvægið mun við-
kvæmara en það er nú þegar, ekki
síst vegna þess að slík geimvopna-
kerfi eru háð viðvörunar- og fjar-
skiptaboðum sem auðvelt væri að
trufla.
Neyðarástand gæti því myndast
ekki síður en nú vegna tæknibilana
og það svigrúm sem gefst til
ákvarðana mun enn minnka. Alls
óvíst væri ennfremur, hve áreiðan-
legt varnarkerfið væri þar til það
yrði endanlega prófað í alvöru.
Öll rök hníga því í þá átt að
spyrna beri af alefli gegn geim-
vopnaáætlunum Reagans þar eð
þær munu leiða til gríðarlegrar
aukningar á vígbúnaði og gera
ógnarjafnvægið enn viðkvæmara
en þaðernú þegar.
5.
Til að varðveita íslenska tungu
verður að láta af þeim niðurskurði
fjárframlaga til mennta- og menn-
ingarmála sem tíðkast hefur á
undanförnum árum. Það þýðir lítið
að halda þjóðhátíðarræður um
varðveislu tungunnar og um að
snúa vörn í sókn á meðan skorið
er við nögl og stundum niður við
trog í framlögum til mennta og
lista.
íslensk tunga verður ekki varð-
veitt ein og sér, án samhengis við
aðra þætti íslenskrar menningar.
Tungan er samofin skynjun og
tjáningu þjóðarinnar, bæði á
sjálfri sér og á umhverfi sínu, nátt-
úrulegu sem félagslegu. Til að
varðveita tunguna er því nauðsyn-
legt að varðveita og styrkja sjálfs-
vitund og umhverfisskynjun
manna. Það er ekki unnt nema
með því að gera hverjum og einum
kleift að lifa mannsæmandi lífi,
sem hann eða hún getur borið
virðingu fyrir — og með því að
styrkja og efla menntir og listir í
landinu. Án virðingar íslendinga
fyrir sjálfum sér, þjóð sinni og
menningu, án góðrar menntunar
hvort sem er á efri eða neðri stig-
um skólakerfisins, og án samvista
við frjóvgandi anda listanna geta
menn ekki vænst þess að íslensk
tunga varðveitist sem tjáning ís-
lenskrar þjóðar á sjálfri sér og
veröld sinni í fortíð og nútíð.
Tillögur mínar til varðveislu
íslenskrar tungu eru því: Mannúð-
legri launastefna og stóraukin
framlög til skóla og listrænnar
starfsemi í landinu. Af sértækari
tillögum vil ég nefna aukna
áherslu á sómasamlega þýðingu
kennsluefnis á öllum skólastigum,
lækkun kostnaðar við útgáfu ís-
lenskra ritverka, og setningu
nýrra útvarpslaga sem spornað
gætu við þeirri flóðbylgju lélegs
erlends efnis sem vænta má í
kjölfar þeirra útvarpslaga sem
gildi taka um þessi áramót.
Það hljómar vafalaust kunnug-
lega í eyrum fólks að heyra stjórn-
málamenn tala um þörf átaks í
hinu og þessu. Menn muna eftir
átökum til að stöðva uppblástur
og að byggja þjóðarbókhlöðu. Gott
er ef ekki var talað um sérstakt
átak eða jafnvel þjóðarátak. Menn
geta svo velt fyrir sér hvernig þessi
átök eru nú á vegi stödd.
Sum verkefni eru þess eðlis, að
þörf er snöggs og snarps aðgangs
til að vinna þau. Önnur verða að
vinnast með stöðugri alúð og at-
hygli þar sem aldrei má slaka.
Varðveisla íslenskrar tungu og
menningar er verkefni af þeirri
gerðinni. Þar er ekki þörf skyndi-
upphlaupa eða þjóðernisrembings.
Þar eiga stjórnvöld hinsvegar að
sinna stöðugt því hlutverki sínu að
búa þannig að skólum og menn-
ingu, að íslensk tunga verði mönn-
um lipurt tæki til tjáningar og
óþrjótandi uppspretta sköpunar. -
Þannig gerir tungan meir en að
varðveitast. Þannig þroskast hún
og eflist.
Verkefni stjórnvalda í þessu
skyni eru t.d. að gera bókinni fært
að dafna, að færa kennsluefni á
íslensku af hryggilegu hand- og
fjölritastigi yfir á sómasamlegt
prent, að styrkja bókasöfn innan
og utan skólanna, að styðja menn-
ingarstarf o.fl. o.fl.
bönkum, sem samsvarar hlut
hvers og eins í eiginfé bankanna.
Hlutabréfin gengju síðan kaupum
og sölum á verðbréfamarkaði. Þar
með væri pólitísk stýring fjár-
magnsins gegnum bankaerfið af-
numin. Spurning: Mundi einka-
banki, án ríkisábyrgðar, hafa tekið
sömu áhættu og Útvegsbankinn
gerði í viðskiptum við áhættufyrir-
tæki eins og Hafskip? Það hefur
vakið athygli, að Alþýðuflokkur-
inn var eini þingflokkurinn á
Alþingi, sem fylgdi eftir gagnrýni
sinni á stjórnun Útvegsbankans,
með því að skipta um fulltrúa í
bankaráði. í óbreyttu kerfi var það
sjálfsögð ráðstöfun. Næsta skref
er hins vegar að breyta sjálfu
kerfinu.
Fyrstu skref í átt til kerfis-
breytingar eru þessi:
— Ný lög um réttindi og skyldur
miðlara á verðbréfamarkaði.
— Ný lög um Seðlabanka, til þess
að takmarka umsvif hans og fá
honum ný stjórntæki til að stýra
peningamagni í umferð (kaup og
sala verðbréfa á opnum markaði).
— Ný lög um sjálfstætt bankaeft-
irlit.
— Afnám ríkisábyrgðar, en laga-
skylda um öflugan tryggingasjóð
viðskiptabanka í staðinn.
— Einn ríkisbanki, sem yfirtaki
hlutverk fjárfestingarlánasjóða.
Þessu þarf að fylgja eftir með
nýju og einfoldu skattakerfi, þar
sem innbyggð hvatning núverandi
kerfis til lántöku og skuldasöfnun-
ar væri afnumin. Það mundi draga
verulega úr hóflausri eftirspurn eftir
lánsfé og þar með stuðla að lækkun
vaxta. Sameining 100 lífeyrissjóða
og jöfnun lífeyrisréttinda lands-
manna verður að teljast veigamik-
ill þáttur í uppstokkun sjóöakerfis-
ins.
3.
Gengisskráning krónunnar er
röng. Mælikvarðinn á það er um-
fang viðskiptahallans. Þessi ranga
gengisskráning virkar sem skattur
á sjávarútveg og samkeppnisiðnað