Morgunblaðið - 31.12.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31.DESEMBER 1985
eða sem niðurgreiðsla á innflutn-
ing.
Skuldabyrði ríkisbúskapar og
sjávarútvegs veldur því hins vegar
að ógerningur er að skrá gengið
rétt og viðhalda því, nema með
uppskurði á okkar sjúka hagkerfi
og meiri háttar fjármagnstilfærsl-
um samtímis.
Þetta kallar á algerlega nýtt
skattakerfi. Erlendar skuldir
verða að lokum ekki greiddar nema
með auknum sköttum. Þá verður
að tryggja, að þeir sem hagnast
hafa á núverandi fjármagnssóun-
arkerfi, greiði sinn hlut undan-
bragðalaust (sbr. tillögur Alþýðu-
flokksins um aðgerðir gegn skatt-
svikum, afnám tekjuskatts á með-
ailaun, nýtt söluskattskerfi og
stigbreytilegan stóreignaskatt).
1 framhaldi af þessu leggég til
að fiskverð tengist betur erlendu
markaðsverði,
að fiskmarkaöur verði starfræktur
fyrir Faxaflóasvæðið,
að leiðrétting gengisskráningar
taki mið af hækkun fiskverðs,
að öflugur verðjöfnunarsjóður verði
starfræktur í samræmi við upp-
hafleg markmið.
Markmiðið er síðan að taka upp
frjálsa gjaldeyrisverzlun, þannig að
þeir sem afla gjaldeyrisins (út-
flutningsgreinar) selji hann í
samræmi við frarrboð og eftir-
spurn á opnum markaði. Þetta
yrði einhver róttækasta breyting,
sem hægt er áð gera á íslenzku
þjóðfélagi; það mundi auka mjög
vægi sjávarútvegs og útflutnings-
greina á kostnað innflutnings og
þjónustu. Þessu ætti síðan að
fylgja eftir með nýskipan sveitar-
stjórnarmála, sem hefði það að
markmiði að efla fjárhagslegt
sjálfstæði héraðanna.
4.
Mér er ógerningur að taka af-
stöðu til rannsókna, sem ekki verð-
ur sagt fyrir um, til hvaða niður-
stöðu muni leiða. Vísindarann-
sóknir byggja á tilgátum, ekki
fyrirfram gefnum niðurstöðum.
Fullyrðingar Bandaríkjaforseta
um að niðurstaða þessara rann-
sókna verði nýtt varnakerfi í
geimnum, sem leysi núverandi
ógnarjafnvægi kjarnorkuvopna af
hólmi, eru með öllu ósannaðar. Á
þessu stigi málsins virðast flestir
spyrja, hvort syndsamlegt skuli
teljast, að halda þessum rannsókn-
um áfram. Það held égekki. Rann-
sóknirnar geta leitt til óvæntrar
og ófyrirséðrar niðurstöðu. Leit
mannsandans að nýjum lausnum
ber ekki að stöðva með pólitísku
valdboði, sem allt eins geta reynzt
vera pólitískir hleypidómar.
5.
Það læra börn, sem fyrir þeim
er haft. Ef sú reynsluspeki er á
rökum reist, gæti það þýtt að
barnabörnin mín töluðu allt annað
tungumál en ég og mínir jafnaldr-
ar. Ef fram fer sem horfir munu
þau alast upp í allt öðru málum-
hverfi. Verður það ekki aðallega
erlent myndmál, sem birtist þeim
á skermi frá morgni til kvölds?
Hvar lærði ég íslenzku, með
leyfi? Við móðurkné, af bókum, af
tungutaki fornmanna, sem voru
sveitungar mínir og samtímamenn
vestra; og í skólum, sem gerðu
strangar kröfur um málfræðilega
greiningarhæfni.
Barnabörnin mín hljóta að nema
sína íslenzku af öðrum miðlum.
Fornmenn eru liðnir undir lok,
bókin víkur fyrir myndmálinu,
skólinn pípir orðið á alla málfræði
og kvikmyndin, sjónvarpið, mynd-
bandið og plötusnuð dægurgæl-
unnar, allt glymur þetta í eyrum
og fyrir augum barnabarnanna
upp á amerísku.
Hvað er til ráða?
Er málrækt okkar og metnaði
fyrir hönd móðurmálsins ekki
stórlega ábótavant? Og ekki bara
í samskiptum við Skandinava?
Tillögur? Fella niður opinber
gjöld af bókaframleiðslu? Verja
meiri fjármunum til að framleiða
aðalaðandi bækur og kennslugögn
á íslenzku og um íslenzku? Leggja
meiri rækt við þýðingu erlendra
bókmennta á íslenzku? Búa betur
að bókasöfnum og öðrum þekking-
arbönkum, á íslenzku? Gera
strangari kröfur um vinnuaga og
árangur í skólum? Verja meiri
fjármunum til innlendrar listsköp-
unar? Klára Þjóðarbókhlöðuna?
Setja skorður við einokun ensk-
amerísks efnis í sjónvarpi? Setja
reglur um textun og hljóðsetningu
myndbanda á íslenzku? Hvetja
alvöruskáld til þess að lúta að
textasmíð fyrir dægurlagaljóðið?
Gera þá kröfu til útvarps á öllum
rásum og umba skemmtibransans
að afþreyingin verði framvegis
flutt á móðurmáiinu? Og biðja
Moggann um að þýðingar föstu-
dagsútgáfunnar verði framvegis á
íslenzku?
Svavar Gestsson, formaður Alþýðubandalagsins:
Verkalýðshreyfíngin standi
saman og nái markmiðum sínum
1
Eftir BSRB-verkfallið í fyrra
ákvað ríkisstjórnin að taka allan
ávinning kjaraátakanna aftur með
einu pennastriki. Það var ekki
efnahagsleg nauðsyn heldur
hefndaraðgerð til þess að kenna
verkalýðshreyfingunni lexíuna í
eitt skipti fyrir öll: Að ríkisstjórn-
in og markaðurinn ætti að ráða
kaupinu og enginn annar. Þessi
hefndaraðgerð bar vissulega
árangur frá sjónarmiði ríkis-
stjórnarinnar um skeið. Árið 1985
hefur því að mörgu leyti verið ár
vonbrigða ogerfiðleika í kjaramál-
um. Fátæktin hélt innreið sína á
fleiri heimili en áður, nauðungar-
uppboðum hefur fjölgað, okurlána-
starfsemi hefur náð hámarki og
landflótti hefur farið vaxandi.
Verkalýðshreyfingin gerði
samninga á miðju ári um tiltekin
kaupmáttarmarkmið. Ljóst er að
forsendur þess samnings hafa
brostið. Eftir tveggja og hálfs árs
setu ríkisstjórnar íhalds og fram-
sóknar liggur því fyrir:
1. Einu sinni hafa náðst fram
verulegar kauphækkanir í
kjaraátökum á tímabilinu. Þær
hækkanir voru allar teknar
aftur með einu pennastriki.
2. Tvisvar sinnum hefur verið
samið á grundvelli fyrirheita
sem ríkisstjórnin gaf í verðlags-
málum. Þau fyrirheit hafa verið
svikin.
Það er því augljóst að verkalýðs-
hreyfingin hlýtur að taka kaup-
máttartryggingu á dagskrá í
kjarasamningunum á komandi
mánuðum. Það er jafnframt ljóst
að árangur næst ekki í baráttunni
fyrir kaupmáttartryggingu nema
verkalýðshreyfingin standi saman
og að hún fari fram í átök ef
nauðsyn krefur sem einn maður.
Þessi viðhorf hafa komið glöggt
fram í samþykktum verkalýðs-
hreyfingarinnar, ekki síst í álykt-
unum þings Verkamannasam-
bands íslands. Það á því að vera
unnt að gera sér vonir um að
verkalýðshreyfingin nái fram
markmiðum sínum á næsta ári ef
hún aðeins vill og verður samstiga.
En það er ekki verkalýðshreyf-
ingin ein sem ræður úrslitum um
það hvort kjaraátök verða eða
ekki. Þar ræður afstaða stjórn-
valda og atvinnurekenda auðvitað
miklu. Ef þessir aðilar koma strax
til móts við þær sanngjörnu lág-
markskröfúr sem verkalýðshreyf-
ingin hefur sett fram þá geta þeir
komið í veg fyrir átök. Ef þeir
neita að horfast í augu við veru-
leikann þá hlýtur að koma til
kjaraátaka. Það er óhjákvæmilegt.
Núverandi kjör eru óþolandi.
Landflóttinn er að bresta á. Heim-
ilin eru að leysast upp. Uppeldis-
skilyrði barnanna eru í hættu.
Stundum heyrist að ekkert þýði
að berjast — allt verði tekið aftur.
Þetta sjónarmið er fráleitt. Við
höfum ekki leyfi til þess að gefast
upp. Það er ekki aðeins spurning
um okkur sjálf heldur líka börnin
okkar — framtíð þessarar þjóðar.
Það hefur enginn íslendingur sið-
ferðilega heimild til þess að gefast
upp — við verðum að safna liði.
Það er eina leiðin til þess að kenna
íhaldinu lexíuna, þá lexíu að ís-
landi verður ekki stjórnað til lang-
frama í andstöðu við verkalýðs-
hreyfinguna. Ella er Island dæmt
til fátæktar um langa framtíð.
2.
Stefna Alþýðubandalagsins er
sú að bönkum eigi að fækka. Sem
minnihlutaaðili að ríkisstjórnum
höfum við beitt okkur fyrir þeirri
stefnu, en Framsóknarflokkurinn
hefur lagst gegn henni. Nú gæti
verið að rofa til: Útvegsbankinn
og vandamál hans hafa komist á
dagskrá og allir viðurkenna nú að
eðlilegt sé og rökrétt að sameina
hann öðrum bönkum. Okkar af-
staða er sú að sameina eigi bank-
ann hinum ríkisbönkunum. Ekki
er vafi á því að meirihluti er á
Alþingi nú fyrir því að taka á skipu-
lagsmálum bankanna. Alþýðu-
bandalagið er reiðubúið til sam-
starfs í þeim efnum.
Þjóðin hefur ekki efni á hinu
dýra bankakerfi; þess vegna er það
þjóðhagsleg nauðsyn að sameina
banka. Jafnframt er ljóst að spari-
fjáreigendur geta ekki tekið þá
áhættu sem fylgir mjög smáum
bankaeiningum með miklar skyld-
ur. Einnig þess vegna verður hér
og nú að taka á skipulagsmálum
bankanna. Það verður fylgst
grannt með því hvort ríkisstjórnin
þorir að taka á þessum málum á
næstunni.
3.
Samkvæmt blaðafréttum fyrir
áramótin er ríkisstjórnin nú að
athuga að láta framboð og eftir-
spurn ráða meiru um gengisskrán-
ingu en verið hefur. Þar með yrði
stigið nýtt skref á frjálshyggju-
brautinni, sem haft gæti ófyrirsjá-
anlegar afleiðingar. Þess hefur
orðið vart að ýmsir aðilar telja að
gefa ætti, gengisskráningu
„frjálsa" eins og það er kallað. Með
því telja menn sig fá betri stöðu
fyrir útflutningsatvinnuvegina en
nú er um að ræða. Ég er sann-
færður um að slík gengisstefna
kæmi útflutningsatvinnuvegunum
í koll þegar fram í sækir, auk þess
sem við værum með slíkum
ákvörðunum að afhenda hinum
alþjóðlega fjármagnsmarkaði yfir-
ráð yfir veigamiklum þætti efna-
hagslegs sjálfstæðis þjóðarinnar.
Þess vegna væri betra og eðlilegra
að hafa gengisskráninguna á einni
hendi, en auðvitað verða stjórn-
völd að haga gengisskráningunni
með tilliti til útflutningsatvinnu-
veganna og viðskipta landsins við
umheiminn.
sé nefnd til þess að athuga gengis-
skráningu, en ég hef séð í blaða-
fréttum að deilur eru um það innan
ríkisstjórnarinnar hvort skipa á
slíka nefnd. Þar munu þeir fremst-
ir í flokki Halldór Ásgrímsson og
Þorsteinn Pálsson eins og þegar
vextirnir voru gefnir „frjálsir"
sumarið 1984. En við gengis-
ákvörðun nú teldi ég nauðsynlegt
að fara vandlega yfir afkomu sjáv-
arútvegsins í heild. Þar er um að
ræða djúpstæð vandamál sem eiga
sér margra ára forsögu, skipulags-
og þróunarvandamál sem verður
að taka á. Vandi sjávarútvegsins
stafar ekki af því fyrst og fremst
að gengið sé vitlaust skráð heldur
af því að milliliða- og vaxtakostn-
aður er að gera út af við fram-
leiðslugreinarnar rétt eins og
heimilin um þessar mundir. Ef
litið er á útgjöld sjávarútvegsins,
vinnslunnar, kemur til dæmis í
ljós að ýmsir kostnaðarliðir eru
geysilega háir. Þar bendi ég á
eftirfarandi:
Umbúðir kosta vinnsluna nærri
hálfan milljarð á ári.
Flutningskostnaður nemur um 370
milljónum króna á ári.
Orkukostnaður vinnslunnar nemur
um 350 millj. kr. á ári.
Vextir nema örugglega yfir 1000
milljónum króna á ári.
Með því að ráðast á þessa liði
má spara stórfellda fjármuni fyrir
vinnsluna sem kæmu sér betur
fyrir hana sem heild heldur en
gengislækkun, þar sem meirihluti
allra lána framleiðslunnar eru í
erlendum myntum. Þá ætti auðvit-
að að athuga rækilega kostnað við
útflutningsfyrirtækin, meðal ann-
ars umboðslaunakostnað í Banda-
ríkjunum. Loks skal bent á það að
með því að hækka laun í fisk-
vinnslunni er unnt að auka tekjur
vinslunnar eins og sýnt hefur verið
fram á. Allir þessir þættir eru
þýðingarmeiri fyrir útflutningsat-
vinnuvegina en gengislækkun við
ríkjandi aðstæður.
Loks skal bent á að framleiðsla
sjávarafurða hefur farið vaxandi
á þessu ári og hefur aukist um
5,5—6%. Loðnuaflinn fer langt
fram úr því sem verið hefur og
þorskaflinn sömuleiðis þrátt fyrir
haftastefnuna.
í spám Þjóðhagsstofnunar fyrir
1986 er gert ráð fyrir 5% aukningu
afla og sjávarvöruframleiðslu, en
þar er gert ráð fyrir 900 þúsund
tonnum af loðnu og 350 þúsund
tonnum af þorski. Markaðir fyrir
útflutningsvörur okkar eru hag-
stæðir; verðhækkun á Bandaríkja-
markaði og þannig mætti lengi
telja: Öll ytri skilyrði eru góð:
Vandinn á rætur að rekja til
stjórnarstefnunnar, einkum í
vaxtamálum.
4.
Hjörleifur Guttormsson, Guð-
rún Agnarsdóttir og Kristín S.
Svavar Gestsson
Kvaran lögðu fyrir Alþingi tillögu
til þingsályktunar um stuðning við
bann gegn geimvopnum. Tillagan
er á þessa leið:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að beita sér fyrir og
styðja á alþjóðavettvangi bann við
geimvopnum þar sem miðað verði
við:
1. Að allar rannsóknir og tilraunir
er tengjast hernaði í himin-
geimnum verði tafarlaust
stöðvaðar.
2. Að hvers konar hernaðarumsvif
og vopnakerfi til nota í himin-
geimnum verði bönnuð.
3. Að óheimil sé smíði vopna sem
grandað geta þeim gervihnött-
um og öðrum tækjum sem
tengjast friðsamlegri nýtingu
gufuhvolfsins."
I rökstuðningi með tillögunni
kemureftirfarandi fram:
1. Geimvopnakapphlaup milli
risaveldanna mundi gera að
engu samninginn um takmörk-
un gagneldflaugakerfa, ABM
sáttmálann svokallaða frá ár-
inu 1972, sem er einn gildasti
þátturinn í SALT I samkomu-
laginu.
2. Geimvopnaáætlun Bandaríkj-
anna gæti girt fyrir allar frek-
ari tilraunir til að hemja víg-
búnaðarkapphlaupið og aukið
stórkostlega hættuna á gereyð-
ingarstyrjöld.
3. Ríki Vestur-Evrópu yrðu hern-
aðarlega enn háðari Bandaríkj-
unum en nú er og vettvangur
átakanna milli austurs og vest-
urs færðist í enn frekari mæli
en nú er til Evrópu.
4. Með tilkomu geimvopna mundi
ákvörðun um stríð eða frið, líf
eða tortímingu, færast endan-
lega úr mannlegu valdi yfir í
vélrænar tölvur þar eð bregðast
yrði við eldflaugaárás innan
fárra sekúndna frá því að eld-
flaugum hefði verið skotið á
loft. Hættan á tortímingu
mannkyns vegna tæknilegra
mistaka margfaldast að sama
skapi.“
Þessari tillögu var vísað til utan-
ríkismálanefndar 5. desember síð-
astliðinn. Ég vona sannarlega að
Alþingi afgreiði hana að mestu
óbreytta; það væri í samræmi við
einróma ályktun Alþingis frá sl.
vori um utanríkismál.
5.
Ríkisstjórnin ákvað fyrir hátíð-
arnar að skera niður öll framlög
til lista- og menningarstarfsemi.
Framlög til lista hafa aldrei verið
lægra hlutfall af fjárlögum en á
árinu 1986 samkvæmt upplýsing-
um Sveins Einarssonar er hann
gerði grein fyrir málefnum Kvik-
myndasjóðs á fundi þingnefndar.
Það er vissulega fyrsta tillaga mín
til þess að stuðla að varðveislu
íslenskrar tungu að ríki og opin-
berir aðilar skapi jákvæðar að-
stæður fyrir menningarlega við-
leitni hvar sem hún kann að birt-
ast.
Annað atriði eru lífskjörin sjálf:
Það verður ekki stuðlað að varð-
veislu íslenskrar tungu nema fólk
hafi tíma til að nota hana — að
fjölskyldurnar geti talað saman
fyrir vinnuþrældómi. Að barna-
heimilin verði skipulögð og starf-
rækt á þessari forsendu. Að skól-
arnir séu betur búnir að kennslu-
tækjum og að kjör kennara batni
þannig að menntun þeirra og
metnaður fái notið sín. Það er
ennfremur ein meginforsenda
varðveislu íslenskrar tungu að
Háskólinn hafi aðstöðu til rann-
sókna og útgáfustarfsemi og að
lokið verði við Þjóðarbókhlöðuna
tafarlaust.
Ein ástæðan til þess að tungan
á í vök að verjast er afstaða ís-
lenskra stjórnvalda í utanríkis-
málum. Meirihlutinn á Alþingi
hefur með hersetunni klofið þjóð-
ina í fylkingar og þar af leiðandi
stuðlað að ágreiningi um eina
meginforsendur sjálfstæðis, þ.e.
utanríkisstefnu íslenska lýðveldis-
ins.
Önnur ástæðan er sú að í um-
ræðum um utanríkismál á undan-
förnum áratugum hafa forsvars-
menn utanríkisstefnunnar ævin-
lega gert lítið úr þeim hættum sem
steðja að íslenskri menningu og
tungu. Svo virðist sem ritstjórar
Morgunblaðsins hafi skipt um
skoðun. í þeim efnum og er það
vel. Þau skoðanaskipti og þann
áhuga þarf nú að nota til alhliða
átaks til varðveislu íslenskrar
tungu, þvert á flokka og flokka-
drætti.
Það er til lítils allt okkar starf
ef við ekki eigum tunguna og sög-
una, menningararfinn, ef við ekki
ræktum menninguna og gefum
menningarstarfi kost á að
blómstra.
Það verður hins vegar ekki gert
á forsendum markaðshyggjunnar
— reynslan er sú, að hún metur
ekkert annað en það sem unnt er
að selja hér og nú. Þess vegna
þurfa ritstjórar Morgunblaðsins
líka að leggja okkur lið við að
kveða niður þá skammsýni gróða-
hyggjunnar sem birtist okkur um
þessar mundir. Það er fleira verð-
mæti en vextir af okurbréfum;
engin verðmæti eru okkur mikil-
vægari en tungan og saga þjóðar-
innar. Án þessa erum við ekki
lengur þjóð og gætum eins runnið
saman við aðrar heildir. Þá er til
lítils barist í sjö hundruð sumur.
Svavar Gestsson