Morgunblaðið - 31.12.1985, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31.DESEMBER 1985
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31.DESEMBER 1985
23

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Stjórnmál við
áramót
Sé litið til þróunar íslenskra
stjórnmála á því ári sem er
að kveðja og leitast við að ráða
gátur framtíðarinnar er til lítils
að staldra við það sem stjórn-
málamenn og fjölmiðlar ræða
mest: efnahagsspár, fjárlagatöl-
ur, hæð vaxta, ákvörðun gengis
og söfnun skulda í útlöndum.
Þetta eru allt skammtímavanda-
mál. Þau ér alltaf unnt að leysa.
Mestu skiptir að stjórnmála-
mönnum takist það sem þeir hafa
boðið sig fram til að gera: að veita
þjóðinni forystu með þeim hætti
að um leiðina að sameiginlegu
markmiði ríki sæmilegur friður.
Stjórnmálaumræður síðustu
vikna hafa einkennst af upp-
hlaupum vegna mála sem stjórn-
málamenn hafa lítið um að segja
eftir að þau eru komin í hendur
dómstóla eða lögreglu. Það kemur
í sjálfu sér ekki á óvart að reynt
sé að nota slík mál til að koma
höggi á pólitíska andstæðinga.
Átök af því tagi eru yfirleitt
skammtímaupphlaup sem lýkur
án endanlegrar niðurstöðu. Hún
liggur ekki fyrir fyrr en dómstól-
ar hafa lokið störfum sínum. Það
tekur þá oft langan tíma að hnýta
alla þræði í flóknu máli. Þar
kemur fram munurinn á þeim
vinnubrögðum sem dómendum er
skylt að hafa og skyndiákvörðun-
um stjórnmálamanna um að
ákæra og sakfella í sömu andrá.
Slík högg má auðveldlega bera af
sér en stjórnmálamennirnir geta
ekki frekar en aðrir deilt við
dómarann og verða að hlíta úr-
skurði hans í samræmi við lög og
reglur.
Sé litið undir yfirborð stjórn-
málabaráttunnar og reynt að
meta undirstrauma sem ráða
meiru um framtíð en upphlaups-
mál í fortíð koma ýmis forvitnileg
umhugsunarefni í ljós. í samræmi
við ákvarðanir sem voru teknar í
haust hverfur Geir Hallgrímsson,
utanríkisráðherra, úr ríkisstjórn
á næstu vikum. Þar með skapast
pólitísk óvissa vegna manns sem
staðið hefur eins og klettur í hafi
undanfarna áratugi. Hvaða áhrif
hefur þetta fyrir ríkisstjórn sem
stendur frammi fyrir dvínandi
vinsældum? Brottför Geirs úr
formannssæti í Sjálfstæðis-
flokknum 1983 varð upphaf breyt-
ingaskeiðs í flokknum og stjórn-
málalífinu sem ekki er lokið.
Kapphlaupið milli fimm flokka
sem hafa skipað sér vinstra megin
við Sjálfstæðisflokkinn hefur
tekið þessa stefnu: Framsóknar-
flokkurinn naut mesta fylgis
þessara flokka í þingkosningum
vorið 1983. Samkvæmt þeim úr-
slitum varð Alþýðubandalagið
stærsti stjórnarandstöðuflokkur-
inn. Á þessu ári hefur Alþýðu-
flokkurinn farið fram úr þessum
flokkum báðum á vinsældalista
skoðanakannana. Framsóknar-
flokkurinn er lentur í þriðja sæti
af þessum þríflokkum sem hafa
löngum sótt kraft sinn í drauminn
um að geta sameinast undir for-
ystu framsóknar til að klekkja á
Sjálfstæðisflokknum. Nú nær
draumsýn flokkanna ekki til
annars en að geta kannski sam-
eiginlega haldið úti málgögnum á
kostnað ríkisins. Alþýðuflokkur-
inn gengur með grasið í skónum
á eftir Sjálfstæðisflokknum.
Engin sérstök teikn eru á lofti
sem benda til þess að stjórnar-
samstarf framsóknarmanna og
sjálfstæðismanna rofni á næst-
unni; þingkosningar eiga ekki að
verða fyrr en 1987.
Hjá Bandalagi jafnaðarmanna
hafa orðið umskipti á árinu bæði
að því er varðar forystu og skipu-
lag. Meginstefna flokksins er enn
sú að afnema beri þingræði í
landinu. Með því að setja það sem
úrslitaskilyrði útilokar flokkur-
inn sig frá málamiðlun í sam-
vinnu við aðra flokka. Samtök um
kvennalista eru í mörgu tilliti
lengst til vinstri af stjórnmála-
flokkunum. Bryddað hefur á
hugmyndum um vinstri stjórn
með þátttöku Kvennalista og
Alþýðubandalagi og einum flokki
öðrum. Telja þeir sem skipa sér
í vinstri arm Framsóknarflokks-
ins slíkan kost líklega vænlegan.
Hann hlýtur að koma til álita
hjá kjósendum í næstu þingkosn-
ingum.
Á markaði hugmyndanna hafa
þeir greinilega betur sem kenndir
eru við frjálshyggju. Séu uppi
vandamál þar sem valið milli
meiri eða minni ríkisafskipta
kemur til álita hneigjast stjórn-
málamenn í vaxandi mæli til að
velja frelsi í stað ríkisforsjár. Til
marks um þetta má nefna tvö
verkefni sem stjórnmálamenn
þurfa að sinna af markvissri festu
á fyrstu vikum næsta árs. Annars
vegar er þörf skjótra ákvarðana
um skipulag banka og hins vegar
verða gengismál á döfinni. Sú
stund kann að vera nær en flesta
grunar að meirihluti þingmanna
vilji leggja niður ríkisbanka og
heimila frjálsa gengisskráningu.
Staðreynd er að þeir sýnast eiga
erfiðara með að verja málstað
sinn sem vilja óbreytt ástand í
þessum efnum en hinir er krefjast
breytinga til frjálsræðis.
Eitt gleggsta dæmi síðari ára
um þáttaskil til frjálsræðis er
ákvörðun meirihluta sjálfstæðis-
manna í Reykjavík undir forystu
Davíðs Oddssonar, borgarstjóra,
um að láta framboð og eftirspurn
ráða í loðamálum. Þar var tekið
þannig á málum að nýtur almenns
trausts. Á næstu mánuðum verð-
ur tekist á um það hverjir eigi
að veita sveitarstjórnum forystu
næstu fjögur ár. Úrslit þar kunna
að hafa víðtækari stjórnmála-
áhrif en flest það sem efst er á
baugi um þessar mundir.
Morgunblaðið árnar lesendum
sínum og landsmönnum öllum
farsæls nýs árs með ósk um að
þjóðinni takist að sameinast um
þau málefni sem til heilla horfa
til langrar framtíðar og greina
kjarnann frá hisminu í því sem
efst er á baugi hverju sinni.
Þorsteinn Pálsson, formaður Siálfstædisflokksins:
Meistari frásagnarlistarinnar, Þórbergur Þórðarson,
mælti fyrir um um stofnun sérstaks sjóðs við Háskóla
íslands er m.a. skyldi hafa það hlutverk að gefa út
samheitaorðabók íslenskrar tungu. Þau Þórbergur og
Margrét gáfu þrjár íbúðir til sjóðsins. Þetta mikla fram-
lag lýsir ekki aðeins óeigingirni, heldur einnig og miklu
fremur höfðingslund og sannri hugsjón.
En því er að meistaranum vikið að nú í skammdegis-
myrkrinu kom íslensk samheitaorðabók út á vegum
styrktarsjóðsins. Útgáfan er markverður viðburður og
ánægjuefni. Hún er glæsilegur minnisvarði um fórnar-
lund þeirra Þórbergs og Margrétar í þágu móðurmálsins.
Það er skemmtileg tilviljun að útkomu bókarinnar
skuli bera upp á sama tíma og menntamálaráðherra sá
ástæðu til að helga fullveldisdaginn nýrri sókn til þess
að efla íslenska tungu. Engum blöðum er um það að
fletta að þjóðin hefur brennandi áhuga á varðveislu
tungunnar. Ráðstefnan 1. desember talar skýru máli þar
um. Þeir sem hefja raust sína nú í þessu skyni, tala
ekki fyrir daufum eyrum.
í nýjum heimi upplýsingaflæðis stendur íslensk tunga
eðlilega frammi fyrir nýjum aðstæðum, jafnvel hættum.
Einmitt þess vegna er ástæða til að huga að þessu mikla
viðfangsefni, sem okkur hefur verið falið sem íslending-
um. Við fögnum nýrri tækni, sem færir okkur nær öðrum
þjóðum og menningu annarra, en um leið hljótum við
að gera auknar kröfur til okkar sjálfra til þess að standa
vörð um íslenska menningu og tungu. Sagan og tungan
hafa verið, eru og munu verða hornsteinar í ævarandi
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar.
Skyldur þeirra eru mestar sem hafa ríkust áhrif með
beitingu málsins í daglegum störfum. Þeir, sem starfa
í skólum, á blöðum og við útvarp, hlióta að verða í
framvarðarsveit í þeirri sókn til eflingar tungunni, sem
hófst á fullveldisdaginn. Og ekki ætla ég að undanþyggja
stjórnmálamennina, sem á hverjum degi þurfa að skír-
skota skoðunum sínum og áformum til þjóðarinnar.
Haldi þessir aðilar vöku sinni mun sóknin takast, hvað
sem líður flóðbylgju erlendra menningaráhrifa og tungu-
mála.
Það er gróandi í íslensku menningarlífi. Þess sjást
víða merki. Án íslenskrar tungu verður engin íslensk
menning. Og nú þegar samheitaorðabókin er komin út,
hljótum við að bíða með nokkurri eftirvæntingu eftir
öðrum ætlunarverkum styrktarsjóðs Þórbergs og Mar-
grétar, svo sem rímorðabókar og íslenskrar stílfræði.
Þær umræður sem fram hafa farið um þessi efni upp á
síðkastið, eru eins og vorþeyr í dimmasta skammdeginu.
Friður með frelsi
Fyrir skömmu urðu nokkrar umræður á Alþingi um
afstöðu íslendinga á vettvangi Sameinuðu þjóðanna
gagnvart tillögu um svokallaða frystingu á framleiðslu
kjarnorkuvopna. Að gefnu tilefni varð þingflokkur sjálf-
stæðismanna sammála um, að láta stefnufestu í þessu
efni ráða framhaldi stjórnarsamstarfs. Sumum finnst
sem utanríkismál skipti þessa litlu þjóð norður í höfum
harla litlu máli; þau megi hafa að verslunarvöru í vin-
sældaviðskiptum stjórnmálanna. Hitt er þó sanni nær,
að á fáum sviðum skiptir meira máli að markvissri
stefnu sé fylgt fram af einurð.
Fyrir margra hluta sakir tóku forystumenn hins unga
íslenska lýðveldis þá ákvörðun að hafna hlutleysi.
Reynslan hafði sýnt, að í því var engin vörn, miklu
fremur að þjóðinni var meiri hætta búin við þær aðstæð-
ur. Vandanum sem hlutleysinu fylgdu getum við kynnst
vel af bókum dr. Þórs Whitehead um ísland í síðari
heimsstyrjöldinni. Hitt skipti einnig miklu eftir stríð
að íslendingar vildu og vilja enn taka afstöðu með lýð-
ræðisþjóðunum í baráttu fyrir frelsi og mannréttindum.
Þeir, sem koma til Berlínar, sjá ekki aðeins múr, sem
skilur á milli austurs og vesturs; þeir sjá múr, sem
skilur á milli frelsis og ófrelsis; múr, sem skilur á milli
mannréttinda og ógnarstjórnar. Enginn, sem þar hefur
staðið, getur lagt það að jöfnu sem múrinn skilur í
sundur. íslendingar hafa gert upp hug sinn í þessu efni
og skipað sér í sveit vestrænna lýðræðisþjóða innan
Atlantshafsbandaiagsins. Á þann veg höfum við lagt
fram skerf okkar til sameiginlegrar baráttu lýðræðis-
þjóðanna.
Allar götur frá því íslendingar gengu í Atlantshafs-
bandalagið hefur verið skipulögð andstaða gegn þessum
mikilvægasta þætti utanríkisstefnunnar. Eigi að síður
hefur mikill meirihluti þjóðarinnar jafnan staðið vörð
um þessi grundvallarviðhorf og nú er svo komið, að
einungis hjáróma raddir kveða sér hljóðs í því skyni að
mæla gegn þátttöku íslands í varnarsamstarfi lýðræðis-
ríkjanna.
Vegna stefnufestu Sjálfstæðisflokksins í þessum efn-
um hafa allar tilraunir til þess að víkja af leið mistek-
ist. Fáir treysta sér til að mæla því mót og engir með
rökum, að tilvera Atlantshafsbandalagsins hefur varð-
veitt friðinn í Evrópu í hálfan fjórða áratug. Flestum
er ljóst, að einhliða afvopnun myndi raska því jafnvægi,
sem stuðlað hefur að friði, og leiða okkur inn í meiri
óvissu en við þó búum við. Hér á landi er stuðningurinn
við aðild að Atlantshafsbandalaginu ótvíræður og and-
stæðingar varnarsamstarfsins við Bandaríkin á hröðu
undanhaldi.
*
Ogn kjarnorkunnar
Hvað sem þessu líður getum við ekki lokað augunum
fyrir því, að ógn kjarnorkuvopna hlýtur að ala á ótta
um framtíðina. Ábyrgð stórveldanna í þessum efnum
er auðvitað mest. Viðræður leiðtoga Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna vekja eðlilega vonir um gagnkvæma
fækkun kjarnorkuvopna. Og nú er svo komið, að áætlanir
eru uppi um að færa varnarviðbúnaðinn út í óravíddir
geimsins. Sú stökkbreyting í tæknilegum efnum gerir
okkur vitaskuld erfiðara um vik að átta okkur á hvert
stefnir. En sérhver viðleitni til varnar gegn þeirri vá,
sem fyrir dyrum stendur, er skref til þess að draga úr
ótta og stuðla að varanlegum friði.
Ailar umræður um kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum eru út í bláinn, nema þær séu þáttur í
alhliða gagnkvæmri afvopnun. í þessum efnqm eigum
við ekki að gerast þátttakendur í tilraunum til skyndiað-
gerða, sem geta veikt öryggishagsmuni okkar sjálfra og
stöðu lýðræðisþjóða í samningaviðræðum um gagn-
kvæma fækkun eða útrýmingu gjöreyðingarvopna. Þeirri
staðreynd megum við svo aldrei gleyma, að þekkingunni
um kjarnorkuna verður ekki útrýmt. Við verðum að
læra að lifa með henni og hagnýta hana til framfara
fremur en til hernaðar.
íslensk sérþekking í
varnarmálum
Bjarni Benediktsson lýsti fyrstur þeirri hugmynd að
ráða sérfróða menn til starfa í utanríkisráðuneytinu í
þeim tilgangi að efla innlenda þekkingu á varnarstarf-
semi bæði hér á landi og innan Atlantshafsbandalagsins.
Geir Hallgrímsson, utanríkisráðherra, hefur nú gert
þessa hugmynd að veruleika. Hér hafa því orðið þátta-
skil, sem sérstök ástæða er til að fagna.
Afstaða okkar til Atlantshafsbandalagsins og varnar-
samstarfsins hlýtur ávallt að byggjast á eigin mati á
pólitískum og hernaðarlegum þáttum. Þær breytingar,
sem Geir Hallgrímsson hefur beitt sér fyrir í utanríkis-
ráðuneytinu, styrkja alla aðstöðu okkar að þessu leyti.
Umræður um utanríkisstefnuna mega aldrei staðna og
því er mikils um vert að við sækjum jafnt og þétt fram
eins og gert hefur verið undanfarin ár. Það styrkir stöðu
okkar í viðsjárverðum heimi. Framganga utanríkisráð-
herra í þessu efni hefur ekki einungis vakið athygli vegna
stefnufestu heima fyrir heldur einnig erlendis eins og
fram kom á Helsinki-ráðstefnunni 1 sumar og á utan-
ríkisráöherrafundi Atlantshafsbandalagsins í Brussel
fyrir skömmu.
Samstöðu er þörf gegn
efnahagslegri ófreskju
1 stjórnmálaumræðum undanfarna áratugi hefur
verðbólgan jafnan verið kennd við drauga eða ófreskjur
af öðru tagi. Það er ekki að ástæðulausu, því að verð-
bólga hefur gert meiri skaða í þjóðarbúskap okkar en
flest annað. Við líkjum henni einnig við innanmein eða
meinsemd sem uppræta þurfi. Það var mikið áfall að
kjarasamningarnir haustið 1984 skyldu leiða til þess að
verðbólgan fór vaxandi á nýjan leik. Fyrir því stöndum
við nú frammi fyrir köldum veruleika: Tekst okkur að
koma böndum á þessa ókind að nýju? Eða eigum við að
gefast upp í þeirri baráttu? Svarið getur verið einfalt,
en það verður erfitt í framkvæmd. Við hljótum að leggja
alia áherslu á, að verðbólgan lækki á næsta ári, þó að
við stöndum frammi fyrir erfiðum kjarasamningum.
Menn deila oft og tíðum um, hvort launahækkanir eða
vísitölutenging launa orsaki verðbólgu. Fyrir hagsmuni
launafólksins ætti að vera aðalatriði að verðbólga hefur
aldrei bætt lífskjör. Þvert á móti hafa þau alltaf rýrnað
í verðbólgu. Engin staðreynd ætti fremur að geta þjappað
þjóðinni saman til viðureignar við þennan efnahagslega
draug.
Sú barátta vinnst hvorki af launþegum og vinnuveit-
endum í kjarasamningum né ræður ríkisstjórnin úrslit-
um. Þeim ræður samtaka þjóð, sem ætlar sér að ná
árangri. Forskrift hagfræðinga getur verið til leiðbein-
ingar en því aðeins er árangurs að vænta að þjóðin sé
reiðubúin til samstillts átaks.
Erlendu skuldirnar
eru eldhúsmál
Um tíma trúðu menn, að ástæðulaust væri að hafa
áhyggjur af erlendri skuldasöfnun. í tíð fyrri ríkisstjórn-
ar virðast ýmsir hafa haft meiri trú á eyðslu og erlendum
lánum en sparnaði eða arði af eigin fjárfestingarfé. Því
er svo komið, að við glímum nú við mjög mikla og alvar-
lega skuldaerfiðleika.
Að sönnu er það svo, að umræður um efni sem þetta
eru tæpast í nógu beinum tengslum við daglegt brauð-
strit manna, að þær nái eyrum fólks. Kjarni málsins
er þó sá, að þessi erlenda skuldasöfnun er í eldhúsi
hverrar fjölskyldu í landinu. Hún mun á næstu árum
setja áformum okkar um eyðslu og fjárfestingu þröngar
skorður. Það tekur til heimila, fyrirtækja og opinberra
aðila. Það er því tilgangslaust að loka augum fyrir
þessum staðreyndum og varasamt að skella skollaeyrum
við viðvörunarorðum.
Alþjóðabankinn lét í haust sem leið gera greinargerð
um hugsanlega þróun erlendra skulda íslendinga og
greiðslubyrði erlendra lána fram til ársins 1992. Auðvit-
að eru allir útreikningar af þessu tagi varasamir og
engin ástæða til að ætla, að þeir sýni nákvæmlega það,
sem verður. Þeir gefa eigi að síður vísbendingu um þá
hættu, sem við stöndum frammi fyrir í þessu efni. Þótt
þessir útreikningar segi ekki alla söguna, er ástæðulaust
að láta þá rykfalla í skrifborðsskúffum.
í skýrslu Alþjóðabankans eru birt þrjú dæmi. í fyrsta
dæminu er reiknað með, að ekki verði reynt að stöðva
vöxt erlendra skulda. Það gæti leitt til þess, að erlendar
skuldir yrðu komnar yfir 100% af þjóðarframleiðslu árið
1992, miðað við eldri grunn þjóðhagsreikninga. Á þessu
ári fara rúmlega 20% af þjóðarframleiðslunni í afborg-
anir og vexti af erlendum lánum. En samkvæmt þessu
dæmi Alþjóðabankans færu 60% af þjóðarframleiðslunni
til þess að standa undir afborgunum og vöxtum af erlend-
um lánum árið 1992.
í öðru dæmi Alþjóðabankans er reiknað með óbreyttri
skuldabyrði, en það gæti leitt til þess eigi að síður, að
greiðslubyrgði vaxta og afborgana myndi tvöfaldast fram
til ársins 1992. Loks er í þriðja dæminu reiknað með
aðhaldsaögeröum sem lækka myndu skuldahlutfallið úr
rúmlega 60% niður í rúmlega 50%. Eigi að siður myndi
greiðslubyrði afborgana og vaxta fara yfir 35% á árunum
1990—1992, samkvæmt reikniformúlu Alþjóðabankans.
Ekki er ástæða til að ætla, að svartnættisspár af þessu
tagi verði að veruleika. Við munum til að mynda skuld-
breyta lánum til þess m.a. að greiðslubyrðin vaxi ekki
með slíkum ofurþunga, sem þessi dæmi gera ráð fyrir.
Það er nógu erfitt að taka meira en fimmta hluta af
þjóðarframleiðslunni og senda útlendingum áður, en við
tökum til við að skipta upp á milli okkar sjálfra. Hitt
væri ógerlegt, að þurfa að senda útlendingum meira en
40% af þjóðarframleiðslunni, áður en við skiptum kök-
unni sjálfir á milli okkar, Islendingar.
En því meir, sem við skuldbreytum af erlendum lánum,
því lengur verðum við á erlenda skuldaklafanum. Þótt
ekki sé ástæða til þess að setja upp einhvers konar
hryllingsbúð með þessum tölum, eru þær alvarleg áminn-
ing um, hversu brýnt það er að spyrna við fótum og
hamla gegn skuldasöfnuninni. Með því að stefna mark-
visst frá leið skuldasöfnunarinnar eftir götu sparnaðar-
ins komum við ekki aðeins í veg fyrir að þessi ósköp
gerist, heldur getum við unnið okkur út úr vandanum.
Með hliðsjón af þessum aðstæðum er þýðingarmikið
að fylgt verði fram ábyrgri stefnu í peningamálum. Sú
stefnubreyting, sem Sjálfstæðisflokkurinn beitti sér
fyrir í því efni, hefur þegar skilað umtalsverðum sparn-
aði í bönkum.
Vandi opinberrar
fjármálastjórnar
Á þessu ári eru horfur á verulegum halla ríkissjóðs,
eftir að tekist hafði að ná jöfnuði á árinu 1984. Ástæðurn-
ar eru fyrst og fremst þær, að launa- og tryggingaút-
gjöld hafa aukist miklu meir en ráð var fyrir gert, þegar
fjárlagafrumvarpið var samþykkt fyrir ári.
Með vaxandi sparnaði í bönkum hafa tekjur ríkissjóðs
af innflutningi og veltu ekki aukist að sama skapi og
áður. Það ber á hinn bóginn vott um árangur á öðrum
sviðum efnahagsstarfseminnar, þó það valdi miklum
vanda við rekstur ríkissjóðs. Ljóst má vera, að við svo
búið má ekki standa. Óhjákvæmilegt hefur því verið að
grípa til markvissra aðgerða í því skyni að draga úr
opinberum umsvifum og ná jöfnuði milli tekna og gjalda
í fjárlögum næsta árs.
Við undirbúning fjárlagafrumvarpsins fyrr á þessu
ári voru þau markmið sett að ná aftur jöfnuði í rekstri
ríkissjóðs á árinu 1986 og koma í veg fyrir, að erlendar
lántökur til ríkissjóðs og ríkisfyrirtækja yrðu meiri en
sem næmu afborgunum af eldri lánum. Við meðferð
frumvarpsins á Alþingi beitti ríkissjórnin sér fyrir því,
að til enn frekari aðhaldsaðgerða var gripið.
Áður ráðgerð opinber umsvif voru dregin saman um
1.200 milljónir króna. Fyrir vikið var unnt að lækka
erlendar lántökur um 800 milljónir og falla frá fyrir-
hugaðri aukningu á söluskattstekjum um 400 milljónir
króna. Þá var einnig ákveðið, að fresta lækkun tekju-
skatts og nýskipan tollalaga. Tekjutapi af þessum sökum
átti að mæta með hækkun vörugjalds, sem leitt hefði
til 1—114% hækkunar framfærsluvisitölu og samsvar-
andi rýrnunar kaupmáttar í byrjun nýs samningstíma-
bils. Þessum áformum var skotið á frest til þess að
auðvelda kjarasamninga, er hafa eiga það að markmiði
að verjakaupmátt.
Allar þessar ráðstafanir leiða til þess, að fjárfesting
á næsta ári verður samkvæmt áætlunum um 4% minni
en á þessu ári. ÖIl áhersla hefur á hinn bóginn verið
lögð á, að þessi samdráttur kæmi fyrst og fremst niður
á opinberum framkvæmdum. Er ráðgert að fjárfesting
opinberra aðila dragist saman um rúmlega 13% á næsta
ári meðan fjárfesting atvinnuveganna dregst saman um
innan við 1%. Það er mest um vert að rifa seglin í bú-
skap ríkisins sjálfs og gefa atvinnulífinu þannig meira
svigrúm en ella hefði orðið. Við lokaafgreiðslu fjárlaga
sameirfuðust vinstri flokkarnir um verulega hækkun á
framlögum til þingflokka og flokksmálgagna. I ljósi
þeirra hörðu aðhaldsaðgerða, sem fylgt var fram við
fjárlagagerðina, var þetta ótilhlýðileg ákvörðun. Hún
sýnir hvers er að vænta, ef vinstri flokkarnir fá tækifæri
til þess að mynda stjórn á ný.
Grundvallarbreytinga er þörf
Ungir sjálfstæöismenn kynntu nýlega tillögur um
niðurskurð í ríkisrekstri. Unga fólkið í Sjálfstæðisflokkn-
um vill koma í veg fyrir, að framtíð þess sé veðsett í
erlendum bönkum. Tillögurnar eru settar fram í því ljósi.
Þær taka til stórra sem smárra liða í útgjöldum ríkisins.
Margar eru góðra gjalda verðar, en aðrar ekki.
I þessu sambandi skiptir þó e.t.v. mestu máli, að augu
manna eru að opnast fyrir því að gera verður sérstakar
ráðstafanir, til þess að koma í veg fyrir sjálfvirkan vöxt
ríkisútgjalda á næstu árum og þá aukningu skulda eða
skattheimtu, sem af því hlýst. Fjárlögin sjálf eru að
stærstum hluta til spegilmynd af öðrum ákvörðunum,
sem Alþingi hefur tekið með margvíslegri löggjöf. Árang-
ur næst því ekki á þessu sviði með fjárlagatillögum einum
saman.
Þar þurfa að koma til miklu markvissari vinnubrögð,
er lúta að sjálfu útgjaldakerfi ríkisins, rekstri og skipu-
lagi. Við stöndum einnig frammi fyrir því mikla verki
að byggja upp nýtt tekjuöflunarkerfi, því að bæði tekju-
skattskerfið og söluskattskerfið hafa brostið. Allur
almenningur hefur misst trú og traust á tekjuöflunar-
kerfinu og stjórnmálamenn, hvar í flokki sem þeir
standa, geta ekki sannfært fólk um gildi þess, þvi er
nauðsynlegt og óhjákvæmilegt að taka til hendi og
byggja upp að nýju.
I þessu ljósi hafa verið teknar ákvarðanir um afnám
tekjuskatts af almennum launatekjum í áföngum og
virðisaukaskatt í stað söluskatts. Á tíma núverandi
ríkisstjórnar hefur tekjuskattur verið lækkaður um
meira en 1000 milljónir króna. Jafnframt er stefnt að
einföldun tollakerfisins. Allt eru þetta vandasöm verk-
efni. Þau þurfa ekki einungis að vera tæknilega vel
undirbúin; þau þurfa einnig að vera undirstaða að rétt-
látri skattheimtu, sem skattgreiðendur treysta sæmi-
lega. Hér þarf að vinna hratt og skipulega, en þó umfram
allt ekki með flaustri.
Stjórn ríkisfjármála mun ráða miklu um árangur af
því endurreisnarstarfi í efnahagsmálum, sem unnið
hefur verið að, og á þó í enn frekari mæli eftir að eiga
sér stað. Mikil verkefni eru fyrir höndum á þessu sviði.
Kjarasamningar, kaup-
máttur, verðbólga
1 byrjun sumars tókst aðilum vinnumarkaöarins að
gera kjarasamninga til hálfs árs, sem byggðir voru á
því grundvallarviðhorfi að verja kaupmátt án verðbólgu-
aukningar. Því miður fór svo vegna þróunar á erlendum
gjaldeyrismörkuðum, að verðlagsforsendur þessara
samninga stóðust ekki eins og til hafði verið ætlast. En
þar réðu ytri aðstæður, sem við gátum með engu móti
komið í veg fyrir.
f byrjun nýs árs stöndum við aftur frammi fyrir nýrri
kjarasamningagerð, bæði á almennum vinnumarkaði og
við opinbera starfsmenn. Á rniklu veltur hvernig til tekst
á næstu vikum við þetta vandsama verk. Mörgum spurn-
ingum er ósvarað og því er auðvitað mikil óvissa fram-
undan. Ríkisvaldið hefur fyrir sitt leyti reynt að draga
úr opinberum umsvifum í því skyni að auka olnbogarými
atvinnulífsins.
Þetta var mikilvæg pólitísk stefnumörkun, en hún
kallar enn frekar á ábyrgð þeirra, sem að kjarasamning-
um standa. Kaupmáttur launa mun nú sem fyrr ráðast
af vexti þjóðartekna. Við höfum möguleika til þess að
verja kaupmáttinn, jafnvel styrkja hann lítið eitt. En
skorti vilja til sameiginlegs átaks, geta hjólin snúist
öndvert við það sem ætlað er, verðbólga kann að vaxa
og kaupmáttur að minnka.
Ríkisstjórnin hefur fyrir sitt leyti verið tilbúin til
þess að ræða við aðila vinnumarkaðarins um forsendur
kjarasamninga og aðgerðir til þess að treysta sem best
kaupmáttarþróun og jafnvægi í þjóðarbúskapnum. f
byrjun desember skilaði samstarfsnefnd um húsnæðis-
mál tillögum um ýmiskonar aðgerðir í þágu húsbyggj-
enda. f kjaramálaályktun Alþýðusambandsins var Iögð
áhersla á aðgerðir í þessum efnum.
Áður en Alþingi fór í jólaleyfi var með samþykkt láns-
fjárlaga sérstaklega aukið við ráðstöfunarfé Byggingar-
sjóðs ríkisins í því skyni að greiða fyrir skuldbreytingu
husbyggjenda í bankakerfinu. f annan stað voru sam-
þykktar breytingar á tekjuskattslöggjöfinni að því er
varðar rýmkun á vaxtafrádrátti húsbyggjenda, að mestu
í samræmi við tillögur húsnæðisnefndarinnar. Af hálfu
ríkisstjórnarinnar var þannig þegar i stað brugðist við
tillögum, sem fram höfðu komið í þessu efni.
f þessu sambandi er einnig rétt að fram komi, að á
undanförnum árum hafa framlög ríkissjóðs til Bygging-
arsjóðs ríkisins verið aukin svo að þau verða á næsta
ári 57% af heildarútlánum hans í staðinn fyrir 17% á
síðastaárifyrriríkisstjórnar. _____,
SJA NÆSTU SÍÐU
Áramót
Samtaka þjóð
nær árangri