Morgunblaðið - 21.01.1986, Blaðsíða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR1986
Hjónaminning:
Rósa Ivars - Jón ívars
Rósa
Fædd 9. júlí 1892
Dáin 12. janúar 1986
Jón
Fæddur 23. júlí 1882
Dáinn 12. mars 1968
Þegar ég var 6 ára gamall var
mér komið í fóstur um nokkurra
vikna skeið hjá ömmubróður mín-
um, Jóni ívars og Rósu, konu hans,
sem nú er kvödd hinstu kveðju.
Mér eru sérstaklega minnisstæð
þessi fyrstu kynni mín af ömmu
Rósu eins og hún var kölluð eftir-
leiðis. Hún var hávaxin, frekar í
þreknara lagi, svipsterk og brúna-
þung. Mér stóð í fyrstu hálfgerður
stuggur af þessari miklu konu sem
mér virtist að færi létt með að
stjóma heiminum með augnaráðinu
einu saman.
Við afi Jón og kötturinn, Keli,
létum í það minnsta fullkomlega
að stjóm á þessu tímabili.
Mig grunar svona annað slagið
að sú endurhæfing sem ég fékk
þama í almennum mannasiðum
hafí dugað mér til margra ára. Þar
að auki var ég í óeiginlegri merk-
ingu „barinn" til að rækta ákveðin
menningarverðmæti. Ég var nefni-
lega látinn syngja „Fjárlögin" á
hveiju kvöldi við píanóundirleik afa
Jóns. Ótti minn og virðing fyrir
þessari konu var alveg takmarka-
laus. Óttinn var að vísu fljótur að
vílg'a en virðingin hélst alla tíð
óbreytt.
Heimili afa Jóns og ömmu Rósu
á Sóvallagötunni varð upp úr þessu
mitt annað heimili og það var ákaf-
lega „praktískt" á þessum spenn-
andi tímum í íslensku þjóðlífi.
Ég tvöfaldaði kunningjahópinn á
stuttum tíma og dreifði minni eigin
persónu á tvo jafna hópa sem að
sjálfsögðu jók á vinsældir mínir hjá
báðum að sama skapi.
Þama uppgötvaði ég sjálfkrafa
þann stóra sannleika hvað hæfileg-
ar Qarvistir við kunningja og vini
geta verið hollar. En þetta ásamt
„Qárlögunum" voru ekki mitt eina
veganesti frá afa Jóni og ömmu
Rósu.
Talsverð vinna var unnin fyrir
gýg við að kenna mér á píanó,
rækta ljóðeyrað og bókmennta-
smekk en öllu máli skipti að á þessu
heimili var ég nafli alheimsins.
Mér er til að mynda ekki ör-
grannt um að nokkurrar afbrýði-
semi hafi gætt hjá kettinum Kela
af þessu tileftii og var hann þó mun
betur haldinn en aðrir kettir bæjar-
ins til samans.
Það er ef til vill ekki sjálfgefið
að íslandsljóð Einars Ben hafi þótt
skemmtilegra lesefni fyrir 6 ára
dreng en Róbinson Krúsó, en Fjalla-
ganga Tómasar Guðmundssonar
var ort til allra aldurshópa. En það
gafst einnig nægur tími til að lesa
30 árganga af myndasögum úr
Hjemmet og Familiens Joumal en
þær hafði afi Jón klippt út og límt
samviskulega inn í bækur á stærð
við meðal sófaborð.
Amma Rósa var „menntamála-
ráðherra" heimilisins. Hún var alda-
mótakrati á borð við Vilmund land-
lækni, sannur meistari orðsins og
alveg óborganlegur húmoristi. Ekki
þarf að blaða lengi í ritverkum
Vilmundar Jónssonar og Þórbergs
Þórðarsonar til að finna sérstaklega
til nálægðar ömmu Rósu. Afi Jón
átti hinsvegar andlega fyrirmynd í
afanum í Brekkukotsannál Lax-
ness. Hann var einn af þessum
dáindismönnum sem var alltaf ná-
lægur þegar á þurfti að halda og
var tilbúinn að víkja hvenær sem
hagsmunir náungans voru í húfi.
Honum var eðlislæg sú eigind að
kunna að „hryggjast með hryggum
og gleðjast með glöðum". Amma
Rósa grét hinsvegar „hljóðum
gráti" og bar gleði sína heldur ekki
á torg þótt hún væri auðug af til-
finningum í besta skilningi. Hún
gerði sér stundum far um að sýna
á sér „harðan skráp" eins og hers-
höfðingi á Viktoríutímabilinu en
allar viti bomar tilfinningaverur
jafnt menn sem málleysingar sáu í
gegnum hann.
Eg hef stundum hugsað til þess
hvemig fólki eins og afa Jóni og
ömmu Rósu mundi vegna í nútím-
anum. Afi Jón hefði að mínum dómi
lifað nákvæmlega sama lífi og orðið
vandaður og hógvær bankastarfs-
maður, tónlistarmaður og fagur-
keri. Amma Rósa hefði hinsvegar
orðið eldheit baráttukona fyrir
almennum framfömm á öllum svið-
um nútíma þjóðfélags, einskonar
úrvalsblanda af þeim valinkunnu
kvennskömngum, Aðalheiði Sig-
urðardóttur og Aðalheiði Bjam-
freðsdóttur. Hún hefði ömgglega
gengið menntaveginn á enda, því-
líkar vom gáfur hennar og mennta-
þorsti.
Jón ívars var sonur hjónanna
ívars Helgasonar og Þóm Bjama-
dóttur. ívar Helgason var um langa
hríð verslunarstjóri við Edinborgar-
verslun bæði á Akranesi og Akur-
eyri. Hann var sonur Helga ólafs-
sonar bónda í Flekkuvík á Vatns-
leysuströnd. Þóra var dóttir Bjama
Oddssonar og Margrétar Friðriks-
dóttur Welding.
Jón ívars var verslunar- og skrif-
stofumaður á Akureyri fram til
1920 er hann gerðist aðalbókari
Pósts og síma, en þeirri stöðu
gegndi hann til ársins 1942 er hann
stofnaði og rak hljóðfæraverslunina
Prestó fram til 1948. Þá gerðist
hann starfsmaður Búnaðarbanka
íslands. Þar vann hann til ársins
1963 er hann lét af störfum fyrir
aldurssakir.
Jón ívars var kunnur tónlistar-
maður á sinni tíð. Hann var undir-
leikari með afa mínum, Þórami
Guðmundssyni, fiðluleikara, á
fyrstu tónleikaferð hans um landið
árið 1916.
Hann lék undir hjá mörgum af
okkar kunnustu söngvumm eins og
Sigurði Skagfield og Gunnari Páls-
sjmi. Eftir að Jón ívars settist í
helgan stein lærði hann að binda
inn bækur og stundaði bókband sem
tómstundagaman en annaðist jafn-
framt bókhald fyrir föður minn,
Guðmund Ágústsson, bakarameist-
ara, og frænda minn, Pétur Snæ-
land. 011 störf hans einkenndust af
samviskusemi, reglusemi, vand-
virkni og hollustu.
Rósa fvars, eða Sigurrós Júlíana
Teitsdóttir, fæddist í Eystra-Súlu-
nesi í Melasveit, dóttir Teits Bjama-
sonar og Steinvarar Aradóttur.
Teitur dmkknaði árið 1897 er Rósa
var 5 ára gömul. Hann var sonur
Bjöms Teitssonar Vesturlands-
pósts. Steinvör var dóttir Áma
Jonssonar frá Miðteigi á Akranesi
og er frá honum kominn stór ætt-
leggur.
Rósa var auk sinna venjulegu
húsmóðurstarfa kunn leikkona.
Hún lék í flölmörgum revíum og
þjóðlegum leikverkum eins og í
Skugga-Sveini bæði í Iðnó og á
Akureyri. Á seinni ámm var hún
kunn bridgekona og vann til Qöl-
margra verðlauna á þeim vettvangi
fram á áttræðisaldur. Hún hélt sinni
miklu greind og skerpu óskertri til
hinsta dags.
Jón og Rósa gengu í hjónaband
árið 1914 og vom hamingjusamlega
gift í 54 ár. Þau eignuðust þijú
böm, Edgar, fæddur 1915, sem lést
árið 1937, aðeins tæpra 22 ára að
aldri. Edgar var besti vinur móður
minnar en þau vom systkinaböm.
Foreldrar mínir heiðmðu minningu
hans með því að gefa mér nafti
hans. Agnar, fæddur 1917, hús-
gagnabólstrari að mennt. Hann var
giftur Svövu Felixdóttur, en þau
eiga tvö böm, Guðrúnu ritara há-
skólarektors og Jón, starfsmann
Skúli Benediktsson
kennari - Kveðjuorð
Stórkennarinn Skúli Ben. er lát-
inn, langt um aldur fram. Þjóðkunn-
ur maður vegna starfs síns um
langa hríð, svo og vegna útgáfu-
starfa. Hagyrðingur ágætur og
vísnaunnandi er horfínn af jarðlífs-
sviði, góður félagi er genginn. Skúli
varð þeim minnisstæður er kynnt-
ust honum vegna persónu sinnar
og manngerðar allrar. Málfar hans
var mótað af lestri vandaðra bók-
mennta, ekki síst íslendingasagna.
Skúli var fæddur að Efra-Núpi í
Miðfírði Iaugardaginn 19. mars
1927. Þar bjuggu foreldrar hans
lengi, hjónin Benedikt Hjartarson
Líndal, f. 1. desember 1892, d. 31.
október 1967, og Ingibjörg Guð-
mundsdóttir, f. 4. október 1907.
Er hún systir Skúla Guðmundsson-
ar alþm. og ráðherra, f. 1900, d.
1969. Skúli gekk menntaveginn,
eins og það hefur oft verið kallað,
hann stundaði nám í Menntaskólan-
um í Reykjavík og varð stúdent
þaðan vorið 1949, sama ár og
undirritaður lauk alm. kennara-
prófi. Háskólanám stundaði Skúli
hér heima um skeið, m.a. í guðfræði
og íslensku, en hvarf frá því og
stundaði ýmis störf, kvæntist og
stofnaði heimili, eins og gengur.
En árið 1960 sneri Skúli sér að
því starfi sem átti síðan hug hans
allan, óhætt að segja. Það var
kennsla við ýmsa skóla. Aðal-
kennslugrein Skúla var íslenska í
efri bekkjum grunnskólans, einnig
í framhaldsbekkjum. Öllum bar
saman um, að vandfundinn væri
betri kennari í móðurmálinu. Þar
hjálpaðist allt að: örugg tök á við-
fangsefninu, brennandi áhugi, og
síðast en ekki síst það er nauðsyn-
legast er kannski af öllu, þegar um
kennslu er að ræða: persónuleiki.
Hann hafði Skúli vinur minn í ríkum
mæli. Þó að hann væri oft strangur,
þótti nemendunum yfirleitt vænt
um hann, þeir virtu hann bæði sem
mann og kennara. Þess vegna varð
námsárangur í íslensku hjá honum
með ágætum.
Auk kennslu sinnti Skúli út-
gáfustörfum nokkuð, svo og
kennslubókagerð. Hann bjó fomrit
til prentunar til notkunar í skólum
og samdi kennslubók í íslensku, þar
sem hann lagði mikla áherslu á
setningafræði. Óumdeilt var, að
Skúli stæði þama fullkomlega rétt
að verki, þótt hann hefði ekki lokið
háskólanámi í íslensku. Gáfur hans
vom líka skarpar og skilningurinn
eftirþví.
Fram er komið, að Skúli hafi
orðið þekktur maður vegna kennslu
sinnar, svo og útgáfustarfa. En
hann kom víðar við sögu. Um all-
Iangt skeið hélt hann úti vísnaþætti
í DV, sem vinsælda naut, en varð
að draga þar í land fyrr en hann
vildi, vegna heilsubrests. Skúli flutti
marga vísnaþætti í útvarpinu, en
athygli vöktu. Sjálfur var Skúli
prýðilega skáldmæltur, eins og
hann átti ætt til. Hann var einkar
fljótur að varpa fram stökum, ekki
síst ef honum rann í skap.
Þó að Skúla væri margt léð, eins
og fram hefur komið, var hann
langt frá því að vera gæfumaður.
Skal það ekki rakið frekar hér. Mér
finnst ég eiga dijúgan sjóð í hugan-
um, ef svo má að orði komast, er
ég minnist Skúla Ben. Við vomm
samkennarar um skeið, og betri
félaga á þeim vettvangi var vart
hægt að hugsa sér.
Skúli kenndi allvíða, síðast á
Hvammstanga. Hann var kominn
nær æskuslóðum. Hann hringdi í
mig 5. október sl. og sagðist þá
kenna 24 stundir á viku, sagðist
ekki vilja meiri kennslu. Hefði orðið
lasinn og hætt með þátt sinn, Helg-
arvísur, í DV í febrúar sl.
Ég kveð þá vin minn, Skúla Ben.,
og þakka gömul og góð kynni.
Ættmennum hans sendi ég samúð-
arkveðjur.
Auðunn Bragi Sveinsson
Nú er einn góðkunningi minn,
Skúli Benediktsson, kennari frá
Efra Núpi í Miðfirði, Vestur-Húna-
vatnssýslu, farinn þá leið, sem við
fömm öll að lokum.
Minn kunningsskapur við Skúla
byijaði ekki fyrir norðan, heldur var
það hér á Reykjavíkursvæðinu.
Dagfarslega stilltari manni hef ég
tæplega kynnst á lífsleiðinni. Hann
bjó yfir geðrænu jafnvægi, sem
virtist ekki geta raskast á neinn
hátt. Ég hitti Skúla síðast í sjoppu
vestur á Hvammstanga, en þá var
hann að fara í afmælisveislu. Það
er einfalt og Iétt að minnast á góðan
dreng, eins og Skúli Benediktsson
var. Ég get ekki sagt að okkur
kunningsskapur hafi verið stór-
vægilegur. Ég vissi dálítið um hans
ætt, en það skiptir ekki svo miklu
máli. Hitt er mun stærra hver per-
sónuleg einkenni mannsins vom.
Held að ég geti ekki bætt miklu
við þessa stuttu kveðjugrein, en
eitt er víst að Skúli Benediktsson
var ömgglega maður á hinn betri
veg. Ég votta eftirlifandi bömum
hans og öðm venslafólki mína
samúð. Dagur var að kveldi kominn
en upprís nýr og bjartur morgunn,
þar sem trúarvissan getur haft
sterk ítök.
Þorgeir Kr. Magnússon
Minn góði bekkjarbróðir og
sessunautur Skúli Benediktsson frá
Efra-Núpi í Vestur-Húnavatnssýslu
er látinn. Um ættemi hans og
æviferil ætla ég ekki að fjalla. Veit
ég þó, að hann var kennari víða og
þótti afbragðs maður á því sviði.
Við sátum saman í Menntaskól-
anum í Reykjavík, síðast í 6. bekk
B. Skúli var námsmaður í besta
lagi enda sérlega vel gefinn. Skáld-
mæltur var hann og fór létt með
þá hluti. Sáust þess oft skemmtileg
merki í Menntaskólanum t.d. í
sambandi við jólagleði og víðar, eins
og m.a. má sjá í Dagblaðinu. Góðrar
vináttu og trygglyndis Skúla, sem
ég naut og gleymi aldrei, minnist
ég með miklu þakklæti. Og þá
gleymi ég ekki heldur öllum hans
miklu mannkostum þar fyrir utan.
Þetta, sem nú hefur verið nefnt,
kom strax í ljós í skóla og einnig
í þessi þijú eða fjögur skipti, sem
við hittumst eftir að við útskrifuð-
umst stúdentar árið 1949. Já, því
miður hittumst við ekki oftar. En
ég man hinn glaða og velviljaða
sessunaut og góða og glæsilega
Egils Skallagrímssonar hf. Þau eru
efnisfólk, vel gift og eiga afkomend-
ur. Agnar reyndist móður sinni
einstakur drengur og studdi hana
með ráðum og dáð til svo hárrar
elli sem fáum auðnast. Anna Stein-
unn, fædd 1927, dó snemma árs
1928, aðeins 5 mánaða gömul.
Jóni og Rósu tengjast einungis
góðar minningar.
Ég og flölskylda mín flytjum
afkomendum þeirra og öðrum að-
standendum okkar dýpstu samúðar-
kveðjur.
Edgar Guðmundsson
Þann 12. janúar síðastliðinn lést
elskuleg amma mín, Rósa ívars, á
94. aldursári. Þó að árin væru orðin
mörg þá bar hún þau hreint ótrú-
lega vel. Undir það síðasta var hún
þó orðin þreytt, en andlega var hún
alltaf jafn hress. Kæmi maður leiður
og niðurdreginn til hennar þá var
víst að maður færi hressari og kát-
ari frá henni sökum léttleika henn-
ar.
Hún amma hafði alltaf gaman
af því að hitta fólk og ræða um
landsins gagn og nauðsynjar. Fram
á síðustu stundu var hún vel inni í
öllum þjóðmálum og því sem var
efst á baugi hveiju sinni. Einnig
fylgdist hún með íþróttum og þá
sérstaklega fótbolta, enda var henni
svo sannarlega ekki sama hver
vann. Hún hafði mikinn áhuga á
að spila bridge á meðan aldur og
heilsa leyfði og var um tíma formað-
ur Bridgefélags kvenna. Já, það var
svo sannarlega aldrei nein logn-
molla eða væl í kringum hana
ömmu.
Þó að við vitum að dauðinn komi
til okkar allra fyrr eða síðar, þá
erum við sjaldnast tilbúin að mæta
honum þegar um er að ræða þá sem
eru okkur kærir. En ég vil trúa
því að nú líði ömmu vel á æðra
tilverustigi og sé búin að hitta aftur
afa og aðra ættingja og vini, sem
kvatt hafa þennan heim á undan
henni. Það getur nefnilega verið
erfitt þegai' náð er háum aldri að
þurfa að horfa á eftir allflestum
vinum og samtiðamönnum yfír
móðuna miklu.
Við kveðjum góða og elskulega
ömmu og þökkum henni innilega
fyrir samfylgdina.
Blessuð sé minning hennar.
Guðrún
stúdent. Félagsskapur hans var
ailtaf frábær, heilindin algjör og
af honum leiftruðu gáfumar. Það
var svo sannarlega gaman og
ánægjulegt að sitja við hliðina á
honum í skóla. Þar fór hinn sanni
vinur og félagi, sem alltaf vildi
manni allt hið besta. Maður var rík-
ari eftir að hafa kynnst honum.
Þegar út í alvöru lífsins kom,
skildi leiðir. En það sá ég og heyrði
frá þvi fyrsta og ,til hins síðasta
frá Skúla, að hann hafði alltaf sínar
sjálfstæðu og fijálslyndu skoðanir
og lét engan segja sér fyrir verkum.
Þannig var Skúli. Hann var sjálf-
stæður og gáfaður og allt of hrein-
skilinn til þess að komast langt á
framabraut. Hann var með öllu
ófeiminn við að láta allar hátignir
heyra sínar skoðanir. Gilti þetta
bæði í skóla og í þjóðlífinu. Hann
galt þessa allt of oft. Drengskap
og heiðarleika reyndi ég alltaf af
honum og aldrei annað. Skúli hafði
góða kímnigáfu og beitti henni á
sinn hátt. Skoðanir hans á mönnum
og málefnum voru einarðar, skarpar
og réttsýnar, a.m.k. þegar ég þekkti
til.
Með þessum fáu og fátæklegu
orðum kveð ég þennan bekkjar-
bróður minn og sessunaut og eftir-
minnilega vin með miklu þakklæti
og einlægri virðingu. Með honum
gekk svo sannarlega drengur góður.
Og öllum hans nánustu sendi ég
alúðar samúðarkveðjur.
Skúla vinar míns vil ég alltaf
minnast með þessum orðum:
„Skír var lundin, skapið fast,
skoðuntæpastrótað,
en hjartað, sem að hinstu brast
af hreinugulli mótað."
Séra Páll Pálsson á Bergþórs-
hvoli.