Morgunblaðið - 01.02.1986, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR1. FEBRtJAR 1986
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 1986
25
PIi0rjpmMafoiííi>
Útgefandi
Framkvœmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fuiltrúar rltstjóra
Fréttastjórar
Auglýslngastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Arni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvln Jónsson.
Ritstjórn og skrlfstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 40 kr. eintakiö.
Mistæk ríkisforsjá
Um heim allan ræða menn
um hina miklu lækkun á
olíuverði. í Noregi óttast ráða-
menn um efnahag þjóðarbúsins
og leggjast gegn launahækkun-
um vegna þess að talið er að
olíutekjur verði 112 milljörðum
ísl. krónum minni í ár en í fyrra.
Hér á landi bregður hins vegar
svo við, að Kristján Ragnarsson,
formaður Landsambands ísl.
útvegsmanna (LÍÚ), lýsir því
yfir, að útgerðin þurfi verulega
hækkun á fískverði, enda sé
lækkun á gasolíu hér á landi
nánast tálsýn.
Það er meira en verðugt
umhugsunarefni að velta því
fyrir sér, hvemig stendur á
þessum mun milli olíufram-
leiðslu-landsins Noregs og olíu-
innflutnings-landsins Islands.
Hvað veldur því að hér verður
þess ekki vart að olía lækkar
jafn mikið á heimsmarkaði og
raun ber vitni? Skýringin er
einföld: ríkiseinokun, óhagstæð-
ir samningar við Sovétríkin og
viljaleysi olfufélaganna til að
brjótast undan hinum úreltu
viðskiptaháttum.
Núverandi viðskiptaráðherra
hefur lýst því í Morgunblaðsvið-
tali, að hann telji af og frá að
heimila íslendingum að kaupa
verðbréf í útlöndum. Verði slíkt
leyfí gefíð, þá muni allir pening-
ar hverfa úr landinu. Þetta er
furðuieg röksemdafærsla, svo
að ekki sé meira sagt. Hún sýn-
ist byggja á þvf viðhorfí, að fs-
lenska peningakerfið þoli ekki
samkeppni við erlent. Skoðanir
af þessu tagi settu of lengi
svipmót á afstöðu stjómmála-
manna til úthlutunar á gjaldeyri
til ferðalaga. Engu var líkara
en þeir teldu, að allir flármunir
hyrfu úr landi, ef ferðamönnum
yrði heimilað að fá nægan gjald-
eyri í bönkum. Þessi ótti reynd-
ist ekki á rökum reistur. Hið
sama á við að því er varðar
verðbréfakaup í útlöndum. Rík-
isforsjá á þessum vettvangi er
tímaskeklga.
Olíuverslunin við Sovétríkin
er annað hrópandi dæmi um
mistæka ríkisforsjá. Nú greiða
útgerð og verksmiðjur til dæmis
1.600 krónur af hveiju svart-
olfutonni inn á svokallaðan inn-
kaupajöfnunarreikning olfufé-
laganna, sem á að veija þau
fyrir verðsveiflum. Kristján
Ragnareson skýrir frá því hér í
blaðinu í gær, að forstjórar olfu-
félaganna leggi til, að þetta
gjald lækki um 1.000 kr. hvert
tonn. Innkaupajöfnunarreikn-
ingurinn standi hins vegar á
sléttu og því megi afnema gjald-
ið með öllu. Hvers vegna á að
halda í 600 krónur fyrir þennan
reikning? Ef ekki væri um for-
sjá ríkisins að ræða, gætu olíu-
félögin ekki gert kröfu um slík-
an skatt. Hvaða aðrir innflytj-
endur njóta fyrirgreiðslu af
þessu tagi? Þá er forvitnilegt
að sjá þá fullyrðingu Kristjáns,
að alltaf séu olfubirgðir í iandinu
í mesta lagi, þegar olíuverð fer
lækkandi. 0g enn upplýsir hann
það að Sovétmönnum sé greidd
25 dollara föst §árhæð fyrir
hvert svartolíutonn, af því að
olían er þynnri en hjá öðrum. A
mánudag var tonnið selt á 91
dollar, þannig að nú er tæplega
fímmtungur þess óumbreytan-
legur vegna hins séretaka
ákvæðis í samningunum við
Sovétmenn. Fynr suma kaup-
endur olíunnar, svo sem verk-
smiðjur, er hér um aukaskatt
að ræða. Þær þurfa ekki þunna
svartolíu en eru skyldaðar til
að kaupa hana af rfkinu.
Ef litið er á enn annað mál,
sem hefur verið á dagskrá hjá
viðskiptaráðuneytinu nýlega, þá
má nefna hugmyndir um hÚBa-
kaup íslendinga á Spáni til
samanburðar. Sú ákvörðun
Sovétmanna að fresta brottför
olíuskips hingað til lands hækk-
aði verð á einum gasolfufarmi
um 11,6 milljónir, fyrir þá pen-
inga er unnt að kaupa rúmlega
20 fbúðir á Spáni. Eins og
kunnugt er telur viðskiptaráðu-
neytið nauðsynlegt að stemma
stigu við fjárfestingu af þvf tagi
með reglum um, að félagsskap-
ur ekki færri manna en 60
standí að kaupunum. Það er
hins vegar á valdi Sovétmanna
einna samkvæmt samningí, sem
viðskiptaráðuneytið hefur gert
að hrifsa þennan gjaldeyri út úr
landinu og það mest frá útgerð
og fískvinnslu.
Þetta eru óskyld mál en þó
angi af sama meiði, þegar íhug-
uð eru rökin fyrir ríkisforejá í
viðskiptalífínu. Eigi markaðs-
öflin að fá að ráða, þá er það
í viðskiptum. Þetta eiga Sovét-
menn erfítt með að skilja og
vilja alls ekki skilja, þegar þeim
hentar annað. Önnur sjónarmið
ættu hins vegar að ráða í við-
skiptaráðuneytinu í Reykjavík,
þar sem menn hafa á undan-
förnum árum beitt sér fyrir
mörgu í fíjálsræðisátt, án þess
að nokkrir ógnaratburðir hafí
geret.
Forsjá ríkisvaldsins getur átt
rétt á sér í ýmsum tilvikum.
Hún er hins vegar greinilega
orðin tímaskekkja í viðskiptalíf-
inu, hvort heldur litið er til
viðskipta innan lands eða miili
landa.
Úmsjónarmaður Gísli Jónsson 323. þáttur
Samlögun (tillíking, assimila-
tion) er það kallað, þegar sam-
hljóð „nálgast grannhljóð sitt eða
verður eins ogþað (um myndunar-
stað og myndunarhátt)", svo að
notuð sé skilgreining orðabókar
Menningarsjóðs. Samlögun er
algeng í fslensku og til þess gerð
að auðvelda framburð, eins og títt
er um hljóðbreytingar.
Lítum fyrst á dæmi þess, er
samhljóð nálgast grannhljóð sitt,
án þess að breytingin verði alger.
Þá tala menn um ófullkomna
samlögun. Stundum eru breyt-
ingamar viðurkenndar í stafsetn-
ingu, stundum ekki. Það flokkast
undir ófullkomna samlögun, þeg-
ar sögnin að samna (=setja
saman) breyttist f safna. F er
hóti nær n en m-ið. Nú er þetta
reyndar borið fram sabna. Þó hef
ég heyrt hinn framburðinn, og
einn mann þekkti ég, þann sem
ævinlega sagði jafnvel með
skýru f-i.
Ófullkomin samlögun er það
og, þegar *sumd breyttist f sund.
Það nafnorð samsvarar sögninni
að svima sem nú er týnd. Hún
beygðist svima, svam, svámum,
sumið, eftir 4. hljóðskiptaröð. Svo
er fyrir að þakka, að samlögunin
skuli ekki hafa orðið fullkomin f
orðinu sund, þvf að þá hefði það
breyst í *sudd. Sama breyting
hefur átt sér stað, þegar boð-
háttarmyndin komdu hefur f
framburði orðið kondu og jafnvel
með fullkominni samlögun
koddu. f skyldu orði, samkundu-
hús (<*8amkumduhús), er breyt-
ingin viðurkennd í stafsetningu.
Þetta er biblfumál, þýðing á syna-
goge, sem Wulfila byskup tók
hins vegar upp í gotnesku bibl-
funa. Hversdagsorð okkar er aft-
ur samkomuhús.
Ein var sú tegund ófullkom-
Innar samlögunar sem þykír
nokkuð skrýtin, enda hefur hún
oftar en hltt „gengið tll baka".
Þegar tvöfalt (langt) n lenti á
undan r-i að fomu, breyttist það
mörgum sinnum f ð. Dæmi:
sunnr (dregið af sunna=sól)
>suðr (sfðar suður), mannr>-
maðr (maður), brunnr>bruðr,
sannr>saðr, Finnr>Fiðr,
munnr>muðr o.s.frv. f meiri-
hluta þessara dæma „gekk breyt-
ingin til baka“, sem betur fór,
því að annars héti Finnur Fið-
ur, málstaðurinn væri saður og
á okkur væri muður. Dæmi eru
reyndar um hið síðasta og þá
frægust sagan af manni þeim sem
nefndur var Ólafúr muður. Skessa
kvað:
Ólafur muður,
ætlarðu suður?
Ræð ég þér, rangkjaftur,
að þú snúir heim aftur.
Snýttuþér, snúinraftur,
og snáfaðu heim aftur.
Enn má tína til dæmi um ófull-
komna samlögun, eins og þegar
*málum gi>málungi, hanpr>-
hampur eða þegar mannsnafnið
Finnbogi verður Fimmbogi f
framburði.
★
Fullkomin samlögun skiptist f
tvennt, eftir því hvort fremra eða
aftara samhljóðið verður hinu
yfirsterkara. Framvirk samlög-
un er algengust f endingum orða,
eins og þegar *stólr hefur breyst
í stóll eða *jötunr>jðtunn.
Stundum einfaldast (styttist)
endasamhljóðið. Það er óglöggt
í jötunn, enda ekki viðurkennt f
stafsetningu, en mjög p-einilegt
í framburði, og löngu viðurkennt
f stafsetningu, í orðum eins og ás
(<áss) og is (<íss).
Afturvirk samlögun á sér
sýnu fleiri tilbrigði en framvirk.
Hér koma nokkur dæmi: Hvorug-
kyn af góður var *góðt. T-ið
sigrast á ð-inu, og úr verður
gótt. Síðan verður einhljóðsmynd-
un (stytting) á undan tvöföldu
samhljóði, svo að við segjum nú
gott.
Ástin hét að fomu öðru nafni
fríður og ástmærin var af þeim
orðstofni nefnd frfðla. Þetta
samlagaðist ( frílla og sfðan fékk
orðið blæljóta merkingu.
Kona, sem hafði misst mann
sinn, var orðin ein, nefndist
‘einlga. Hér verða sams konar
breytingar og f gott. Fyrst sam-
lagast nk f kk, og sfðan verður
einh)jóðsmyndun (stytting) á
undan tvöföldu samhljóði.
Það eru enn dæmi um aftur-
virka samlögun, þegar
*kamp>kapp, sbr. kempa og
þýska kampfen, eða þegar
*mínt> mítt> mitt (hvorugkyn
af eignarfomafninu minn).
★
En hvað er þá samdráttur f
málfræðinni? Hann er fólginn í
því að tvö atkvæði verða að einu.
Ég held hann sé séríslenskur og
kann ekki á honum erlend heiti.
Dæmi eru féar>fjár, séa>sjá,
þría>þijá og *éur>jór=hestur.
Það kallast svo samruni, þegar
tvö orð eða tvö orðtök ruglast
saman í eitt, og þetta er þekkt
víða og hejtir erlendis contamin-
ation. Dæmi um þetta eru mörg
hin skringilegustu. Snauður og
auðugur hafa runnið saman í
*snauðugur. Ég ætti kannski
ekki að stjömumerkja þessa orð-
mynd, því að ég hef fengið hana
í stfl. Að vísu var ég ekki miklu
fróðari um efnahag þess, sem frá
var sagt, eftir þær upplýsingar.
Andvaralaus og grandalaus
hefur runnið saman og orðið
*grandvaralaus.
Á prófí spurði ég einu sinni um
hljóðbreytingu þá sem orðið hefði,
þegar féar hefði breyst í fjár
(sem er þá samkvæmt framan-
sögðu samdráttur), en fékk það
stórsnjalla svar að þetta væri
samskot. Það er nefnilega til
hljóðbreyting sem kölluð er inn-
skot. Orðin innskot og samdrátt-
ur höfðu sem sagt tekið samruna
og breyst f samskot. Það er
reyndar ekkert fyndið, nema fyrir
þá sök að dæmið var féar> fjár.
Miklu algengara er að tvö orða-
sambönd eða orðtök renni saman
f eitt, og verða dæmin þá oft
ennþá kátlegri, sbr. koma eins
og þjófur úr heiðskiru lofti,
hafa vaðlð fyrir neðan nefnið,
leggja slg i framkróka, vlta
ekki slna ævina fyrr en t ausuna
er komið og þegar Benedikt
Gröndal var spurður á sfnum tíma
f sjónvarpinu: „Skýtur þetta ekki
f stúf við stefnu Alþýðuflokkslns?"
En þetta er
góður matþari“
Uppskerutími grænmetis er
löngu liðinn hér á landi og reynd-
ar langt að bíða þess næsta.
F.inhvetjum kann þvi að þykja
það tímaskekkja að birta grein
sem leiðir hugann að marg-
breytileika og nýtingu sjávar-
grænmetis. En liklega er leiðin
löng að því marki að fólk nýti
sér grænmeti sjávaríns sem sjálf-
sagðan hlut; minnugt þess að það
er bseði næringarrikt og...
ókeypis. Þessi grein skal þvi
skoðast sem ábending.
Karl Gunnarsson, liffræðing-
ur, er starfsmaður á Hafrann-
sóknastofnuninni. Hann er um
margt fróður varðandi neyslu
sjávargrænmetis, sem flestum
lætur betur, enn sem komið er,
að nefna sinum þekktara sam-
heiti: þörunga.
Karl var spurður og beðinn að
leiða dálftið af sannleikanum um
þörunga f ljós. Sem hann og fúslega
gerði:
„Á Vesturlöndum hefur mjög lftið
verið borðað af þörungum. Þörung-
ar hafa mest verið borðaðir í Aust-
urlöndum; f Japan, Kóreu, Kfna og
á Suðurhafseyjum. Umtalsverð
aukning hefur þó verið á neyslu
þörunga hér á Vesturlöndum nú hin
allra sfðustu ár og stafar sú þróun
af auknum áhuga okkar á austur-
lenskri matargerðarlist. Vissulega
hafa þörungar verið borðaðir hér
við N-Atlantshaf, nánast eins lengi
og sögur herma. Fyrst og fremst
hafa það verið söl og þau hafa verið
borðuð á fslandi allt frá landnáms-
tfð. Sennilega eru elstu heimildir
um notkum sölva einmitt frá ís-
landi. Það er t.d. getiö um sölvaát
f Egilssögu. Þegar Egill missti son
sinn lagðist hann f flet og vildi
svelta sig I hel. Kom honum þá til
bjargar Þorgerður dóttir hans. Hún
lagðist f rekkjuna hjá honum og
byijaði að japla söl. Hún sagði þau
flýta fyrir endalokunum og fékk
Egil þannlg tii að smakka. Varð
gamli maðurinn þá þyrstur n\jög
og fór að drekka og hætti þannig
sveltinu. Það er meira en lfklegt
Karl Gunnarsson,
líffræðingur
ræðir um neyslu
sj ávargrænmetis:
þörunga
að fslendingar hafí tekið þann sið
með sér frá Noregi og því til stuðn-
ings má nefna að söl heita sama
nafni þar í landi. Reyndar er orðið
gelískt að uppruna, sennilega ættað
frá írlandi. Söl hafa verið borðuð
samfellt hér á landi frá landnáms-
tíð og fram á okkar daga. Að vísu
f mjög litlu magni nú hin sfðari ár.
Nú eru einungis tfnd og verkuð söl
í Vestmannaeyjum og á Eyrar-
bakka, en áður fyrr voru söl tínd
og borðuð allt f kringum landið.
Stærstu og þekktustu sölvafjörur á
íslandi eru í Saurbæ við Breiðafíörð
fram af Sölvatanga við Tjaldanes.
Það var algengt hér áður að kirkjur
ættu ítök f fíöruhlunnindum og voru
þetta talin verðmæt hlunnindi.
Hólakirkja átti m.a. ftök f sölvafíör-
unni f Saurbæ. Það eru sagnir um
að í ágúst færu hestalestir af Norð-
urlandi yfír Laxárdalsheiði þar sem
heita Sölvamannagötur, yfír f
Breiðafíörð. Þar hrfðist fólkið við
meðan það tfndi söl og þurrkaði á
völlunum fyrir ofan. Sölin voru svo
flutt þurr heim til Norðurlands.
Aðrir þörungar hafa einnig verið
nýttir hérna, mest hafa það egálf-
sagt verið fjörugrös, sem á ensku
heitir „irish moss“. Þau voru notuð
svipað og fíallagrös, til að hleypa
grauta. Einnig var marinkjami
notaður til manneldis. Þá var mar-
inkjami einnig notaður töluvert sem
skepnufóður og það gildir sömuleið-
Is um margar fleiri þörungategund-
ir. Dýrunum var ýmist beitt beint
í flörumar eða þeim gefnir þörung-
amlr þurrkaðlr. Kindur éta alls
ekki allar tegundir; þær velja úr.
Ef söl eru ( flörunni þá taka þær
sölin fyrst, síðan marinkjama og
beltisþara. í fjörunni er hins vegar
mest af ýmsum þangtegundum sem
eru ekki taldar góðar fyrir búpen-
ing. í þeim eru efni sem valda
niðurgangi eða meltingartruflun-
um. Aftur á móti hefur þari, sem
til að mynda þörungapillur em
unnar úr, ekki þessi laxerandi áhrif.
Þang og þari em óskyldir hópar
þömnga — reyndar bæði brún-,
þömngar — en þarinn er byggður
þannig upp að greinóttur festisproti
heldur plöntunni við botninn. Upp
af festisprotanum er stilkur og á
enda stilksins er ein blaðka, ýmist
heil eða klofín f ræmur. Það em til
6 eða 6 tegundir þara hér við land
og vaxa þær allar neðan fjörunnar,
frá stóretraumsfíömborði og niður
á djúpið. En þangið hins vegar em
flatvaxnir greinóttir brúnþömngar
sem geta orðið 1—2 metrar á lengd
og vaxa f fjörunni. Á fíöm þomar
á þeim. Þeir hafa festuflögu og upp
af henni lítinn stilk sem flest út í
greinóttar blöðkur.
Það em aðallega áðurtaldar þtjár
tegundir þömnga sem nýttar hafa
verið til manneldis hérlendis, þ.e.
8öl, fíömgrös og marinlgami. Af
öðmm tegundum sem nýttar hafa
verið á Vesturlöndum má nefna
purpurahimnu, sem heitir á ensku
„laver". Einkum er það á Irlandi, f
Skotlandi og Wales sem neysla
hennar tfðkast. Þar er boðið upp á
nokkure konar þjóðarrétt sem þeir
kalla „laver-bread" og saman
stendur af purpurahimnu sem velt
er upp úr haframjöli og steikt (
beikonfeiti. Þeim þykir það flestum
góður morgunverður. Þessi purp-
urahimna vex einnig hér við land (
talsverðu magni og ber mikið á
henni vfða (fjörum á haustin. Purp-
urahimna er sú þömngategund sem
mest er borðað af ( heiminum ( dag
og aðallega af fyrrtöldum Austur-
landaþjóðum. Það var þegar á 18.
öld að Japanir byijuðu að rækta
purpurahimnu og hafa nokkur af-
brigði hennar verið ræktuð, þótt
þau einu nafni kallist á japönsku
„nori“. I dag er ræktun purpura-
Karl Gunnarsson
I
himnu n\jög arðbær og umsvifamik-
il atvinnugrein ( Japan. Þeir rækta
hana við lága seltu; í árósum og
innfjarðar. Þá hafa þeir aukið vöxt
hennar með því að bera á akrana.
Það gera þeir á þann hátt að þeir
hengja innan um purpurahimnuna
gegndreyp leirker með áburði í,
húsdýraáburði. Sama hafa Japanir
einnig gert við ræktun þara, sem
einnig er mikið ræktaður og borðað-
ur þar austur frá. Mest er það
svokallaður Japansþari: „kombu“.
Japansþarinn er n\jög skyldur, bæði
( útliti og efnafræðilega, beltisþara
æm hér vex. Beltisþarinn hefur
svipuð bragðgæði og það væri hægt
að nota hann á nákvæmlega sama
hátt. En þetta er spuming um
matarvenjur fólks. Beltisþarinn
hefur aldiei verið borðaður hér og
þvf þekkir fólk ekki þessa notkun
hans. En þetta er góður matþari.
Þörungar eru ipjög næringarríkir.
I purpurahimnu er meira af próteini
en 1 nautakjöti og eitthvað svipað
af c-vltam(ni og I vei\julegri appels-
(nu. Þá eru ótalin ýmis b-vítamln
og mikið magn steinefna. Þá er joð
yfirleitt í miklu magni I þörungum.
Þar sem þörungar eru mikið borð-
aðir — það á nú reyndar við að
einhveiju leyti um sjávarfang al-
mennt — þar eru slgaldkirtilssjúk-
dómar mun sjaldgæfari en annare
staðar. Þessi staðreynd hefur oft
verið rakin beint til þörungaáts.
Japanir sólþurrka purpurahimnu
og þarann, eða gerðu það alla vega
til skamms tfma. Purpurahimnan ‘ F
hefur verið þurrkuð þannig í Japan
að hún er kurluð niður í smábita
og þeim sfðan dreift í þunnu lagi á
litlar bambusmottur. Þessar bam-
busmottur eru sfðan lagðar í raðir
í hlíðar mót suðri. Úr þessu verða
þunn blöð af purpurahimnu sem eru
notuð í ýmsa rétti. Einn rétturinn
nefnist „nori maki“ eða „sushi
maki“. Fyrst tekur maður blöð/
plötur úr purpurahimnu og mýkir
þær yfír gufu. Síðan er lagt á þær
hrísgijón, hrár fískur eða græn-
meti. Þessu er sfðan rúllað upp og ' >
skorið niður í sneiðar. Þetta verða
svona litlir sívalningar, þar sem
purpurahimnan er utan um hrfs-
gijón, fisk eða grænmeti. Reyndar
er hægt að fá í verelunum hér
þessar þurrkuðu plötur af purpura-
himnu, innfluttar frá Japan. Þær
eru óheyrilega dýrar hingað komn-
ar, fleiri þúsund krónur kflóið. Þetta
er hægt að tfna hér í nánast öllum
fjörum á haustin og það þarf lftið
f eitt svona blað af purpurahimnu.
Purpurahimna er eitt stakt blað,
þunnt blað og liggur klesst á stein-
um f fíörum. Stundum eru nokkur
blöð við sömu fótfestuna. Ég kurla
þær með hnífí og dreifi svo úr þeim
á grisju þannig að það verður ekki !*
eitt þunnt lag heldur mörg lög aí
himnum sem lfmast saman. Þetta
er sú tegund sem ég borða mest
af. Þá tíni ég oft sðl og þurrka.
Auk þeirra tegunda sem ég er þegar
búinn að telja upp hér að framan,
þá eru margar aðrar tegundir þör-
unga borðaðar 1 einhveijum mæli 1
SA-Asfu. Nokkrar þeirra tegunda
vaxa hér eða aðrar skyldar sem
einnig má örugglega borða, t.d.
marfusvuntu, grænhimnu (Entero-
morpha) og þá má ennfremur nýta
hafkyiju, fíöruslóg, skollaþvent,
sjóarkræðu og qjóarhrís. En úr þvf
síðasttalda vinna Austurlandabúar
„agar“; hleypiefni ( búðinga og
fleira þess háttar.
Þegar maður er að safna þörung-
um er farið á stórstraumsfíöru og
þ& fínnast þörungar innan um
þangið ( fíörunni og fíörupollum.
Lang mest er af þeim hér við
Suður- og Vesturland. Hér er
minnstur munur flóðs og fíöru og
einnig er halli fíðrunnar minnstur
hér. Það er hægt að tfna þörunga
allt ( kringum landið og flnna
matþörunga alls staðar.
Textíi Guðni Rúnar Agnareson
Ljósmyndir: Vala Haraldsdóttir
Hin nýja stétt á að
taka við í Afgamstan
Franski prófessorínn Héléne Carrére dé Encausse, ráð-
gjafi Francois Mitterrand, Frakklandsforseta, í sovéskum
málefnum, sér þess engin merki, að Sovétmenn hyggist
hverfa burt úr Afganistan. Að hennar dómi bendir allt til,
að Afganistan verði að lokum enn eitt Sovétlýðveldið f Asíu.
Svona myndir vifja Sovétmenn sýna frá Afganistan: Brosmildlr Afganir fagna rússneskum hermönnum.
Sovétmenn ætla að innlima Afg-
anistan f hinn kommúnfska heim
og fara f þvf efni eftir langtfmaáætl-
un. Sfðan innrásin var gerð fyrir
sex árum hafa þúsundir afganskra
ungmenna verið sendar til náms f
Sovétrílgunum og eftir 10—15 ár
eiga þau að verða hin nýja stétt f
landinu og tryggja áframhaldandi
völd Sovétmanna.
„Það er ekkert, sem bendir til,
að Sovétmenn vilji hætta hemaðin-
um f Afganistan," segir franski
prófessorinn Héléne Carrére dé
Encausse, sem er einn fremsti sér-
fræðingur á Vesturlöndum um
sovésk málefni og tók nýlega þátt
f ráðstefnu í Stokkhólmi um Afgan-
istan.
„Sovétmenn telja sig raunar ekki
geta farið frá Afganistan," segir
Héléne. „Þeir eiga löng landamæri
með Afganistan og vilja ekki hafa
sér óvinveitt ríki svo nærri og auk
þess eru meira en 50 milljónir mú-
hameðstrúarmanna f Sovétrílgun-
um og þeim gæti dottið f hug að
k\júfa sig út úr sovéska heimsveld-
inu ef Rauði herinn hrökklaðist
þaðan.“
Pólitísk markmið
ekki bara hernaðarleg
Flestir virðast líta svo á, að í
Afganistan sé aðeins tekist á um
hvorir megi sín meira á vfgvellinum,
sovéski herinn eða skæruliðar, en
Héléne segir, að markmið Sovét-
manna séu pólitfsk, ekki hemaðar-
leg.
„Fyret um sinn reyna þeir aðeins
að halda skæruliðum ( skefíum,
ekki að vinna skjótan hemaðareig-
ur,“ segir Héléne. „Takmarkið er
hins vegar að ná tökum á stjóm-
kerfínu og það er þess vegna sem
nú em sovéskir ráðgjafar á öllum
sviðum.
Sovétmönnum hefur einnig tekist
að koma Afganistan út úr umræð-
unni á alþjóðavettvangi, einkum þó
í þriðjja heiminum. Alsírmenn for-
dæmdu Sovétmenn þegar þeir réð-
ust inn f Afganistan en aðeins ári
sfðar vom þeir famir að kalla þá
„bandamann" sinn. Hvað Banda-
rílg'amenn varðar hefur stefnan
verið sú að eiga við þá endalausar
viðræður, sem engan árangur eiga
að bera.“
Hin nýja stétt
á að taka við
Hvað forvitnilegastar em skoð-
anir Héléne dé Encausse á framtíð-
armarkmiðum Sovétmanna:
„Sovétmenn em nú að reyna að
ala upp f Sovétríkjunum nýja sljóm-
endur f Afganistan," segir hún.
„Mörg þúsund afganskra ung-
menna em við nám ( sovéskum
háskólum. Það getur tekið nokkrar
kynslóðir að skapa hina nýju stétt
en Sovétmenn em þolinmóðir. Þeir
em tilbúnir að gjalda dým verði
það, sem þeir kalla „bylting okkar
ogíslams".
Það er n\jög fróðlegt að kynnast
ungu fólki frá Þriðja heiminum eftir
að það hefur verið við nám í Sovét-
ríkjunum f sjö, átta ár. í háskólan-
um f Parfs er margt af þessu fólki.
Yfirleitt er það n\jög andvígt Rúbs-
um en — og það skiptir sköpum —
þvf hefur verið kennt að hugsa á
sovéskan háttí"
Skoríð á ræturnar
Héléne leggur áherelu á, að ekki
sé um að raeða beinan heilaþvott,
heldur það, að menningarlegar og
þjóðemislegar rætur unga fólksins
séu skomar burt og skoðanir þess
lagaðar að þvf, sem þykir gott og
gilt f Sovétríkjunum.
„Jafnvel þótt námsmennimir
ski(ji þetta eiga þeir erfítt með að
tileinka sér annan hugsunarhátt,"
segir Héléne. „Útkoman er því sú,
að þótt þetta unga fólk hatist við
Rússa, þá mun það haga sér eins
og Rússar vi(ja. Alveg eins og litlu
þjóðimar í Sovétríkjunum, Úzbekar,
fbúar Eystrasaltsríkjanna, Úkraínu-
menn o.s.frv."
Að hugsa eins og
Sovétmenn
Héléne heldur því fram, að stefna
Sovétmanna f Afganistan sé hiið-
stæð stefnu þeirra f Sovétlýðveldun-
um f Mið-Asfu á sfnum t(ma, einkum
(rfkjunum, sem liggja að Áfganist-
an. Stefnan sé sú að breyta hugsun-
arhætti fólksins og kenna því að
hugsa eins og Sovétmenn.
„Ég hef hitt að máli marga
framm&menn í Mið-Asfu og hrifíst
af því ágæta fólki. Þeir vom ekki
„Það er tujðg fróðlegt
að kynnast ungu fólki
frá Þríðja heiminum
eftir að það hefur veríð
við nám í Sovétrikjun-
um í gjð, átta ár . . .
Yfir leitt er það n\jög
andvigt Rússum en —
og það skiptir skttpum ^
— því hefur veríð kennt
að hugsa á sovéskan
hátt.
ánægðir með ástandið en þeir vom
eins og á milli steins og sleggju.
Þeir bám ábyrgð á s(nu fólki og
vissu, að ef þeir væm með múður,
yrðu þeir hraktir burt og Rússar
látnir taka við. Afleiðingamar yrðu-
þær, að menningarhefðir og sér-
kenni samfélagsins yrðu máð f
burtu,“ segir Héléne Carrére dé
Encausse.
„Það er þessi framtíð, sem b(ður
afgönsku ungmennanna, sem nú
ér verið að uppfraeða f sovéskum
háskólum...“ r
(Heimild: Jyliands-Posten.)