Morgunblaðið - 19.04.1986, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR19. APRÍL1986
iMfagt Útgefandi mHftfrifr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 40 kr. eintakiö.
Er tilefni
til bjartsýni?
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 333. þáttur
Stjómarandstæðingar beina
umræðum af sinni hálfu
mjög að lélegri afkomu fólks,
fátækt og erfíðleikum hús-
byggjenda. Talsmenn ríkis-
stjómarinnar gera of lítið af
því að fjalla um þessa þætti
þjóðmála en einbeita sér þeim
mun meir að því að undirstrika
árangur af störfum ríkisstjóm-
arinnar í þijú ár. Báðir aðilar
gera of lítið af því að upplýsa
fólk um það hvað þróun eftia-
hags- og fjármála út í heimi
hefur mikil áhrif á afkomu
okkar hér á íslandi. í mörgum
tilvikum er það svo, að ríkis-
stjómir lenda í erfíðleika vegna
þróunar viðskipta á alþjóða
vettvangi og góðæri hér bygg-
ist oft á hagstæðri framvindu
mála erlendis.
Það er t.d. alveg augljóst,
að óðaverðbólgan, sem hér ríkti
í einn og hálfan áratug átti sér
að verulegu leyti alþjóðlegan
uppmna. Gífurlegar olíuverðs-
hækkanir tvisvar sinnum á
þessu tímabili, sem margföld-
uðu orkukostnað þjóðarbúsins
og atvinnuveganna ýttu vem-
lega undir þessa verðbólguþró-
un hér. Mjög háir vextir á
alþjóðlegum fjármagnsmörk-
uðum á vissum tímum áttu hér
einnig hlut að máli. Hvom
tveggja skerti afkomu fólks
mjög. Hvað eftir annað hafa
orðið verðsveiflur á útflutn-
ingsafurðum okkar, sem hafa
einnig haft neikvæð áhrif á
stöðu þjóðarbúsins og afkomu
einstaklinga og fyrirtækja. Við
sitjum enn uppi með þunga
bagga af þessum sökum, sem
halda enn niðri lífskjörum
fólks. Til viðbótar við þessi
alþjóðlegu áhrif á afkomu
okkar koma svo þau stórfelldu
mistök, sem ríkisstjómir hafa
gert á þessu tímabili og þá fyrst
og fremst mikil mistök í fjár-
festingum. Krafla er gleggsta
dæmið um það. Þetta em
helztu atriðin, sem hafa dregið
niður lífskjörin í landinu á
þessu tímabili.
Spyxja má, hvort eitthvað sé
að gerast, sem geti snúið þess-
ari þróun undanfarinna ára við.
Margt bendir til að svo sé.
Verðlag á olíu hefur hmnið.
Það dregur mjög úr útgjöldum
okkar vegna olíukaupa og á
vemlegan þátt í að draga úr
verðbólgunni. Olíuverðslækk-
unin mun því hafa jákvæð áhrif
á afkomu þjóðarbúsins, fyrir-
tækja og einstaklinga. Vextir
hafa lækkað á alþjóðlegum
mörkuðum. Það dregur úr út-
gjöldum þjóðarbúsins vegna
erlendra skulda og hefur því
jákvæð áhrif á afkomu fyrir-
tækja og einstaklinga. Verð-
bólgan í helztu viðskiptalönd-
um okkar hefur snarlækkað og
stuðlar það að hagstæðari inn-
kaupum til landsins. Þetta
hefur áhrif á lífskjör fólksins í
landinu. Hin ytri skilyrði em
að flestu leyti hagstæð. Til
viðbótar kemur jákvæð þróun
innanlands. Aflamagnið við
sjávarsíðuna fer vaxandi.
Þorskafli eykst, þótt hann sé
enn langtum minni en í upphafí
þessa áratugar, þegar hann
nálgaðist 500 þúsund tonn.
Aðrir þættir í sjávarútvegi búa
við góða afkomu þessa stund-
ina, svo sem loðnuveiðar og
rækjuveiðar- og vinnsla. Nýr
vaxtarbroddur er að verða til í
atvinnulífinu, þar sem er físki-
ræktin. Augljóst er að upp-
bygging fískiræktarstöðva er
komin á mikla ferð. Sá vaxtar-
broddur er vísbending um, að
enn sé töluverður kraftur í
atvinnulífí okkar.
Ástandið í atvinnulífinu er
ekki alls staðar svo hagstætt.
Miklar umræður hafa orðið að
undanfömu um erfíðleika í ull-
ariðnaði. Þar er á ferðinni
atvinnugrein, sem veltir jafn
miklu fé og jámblendiverk-
smiðjan í Hvalfírði og hefur
jafn margt fólk í vinnu og ál-
verið í Straumsvík. Umtals-
verður samdráttur er í bygg-
ingariðnaði og sömuleiðis í
verklegum framkvæmdum öðr-
um en þeim, sem tengjast vam-
arstöðinni i Keflavík eða flug-
stöðinni nýju.
Af þessu má sjá, að það em
margir þættir að verki innan-
lands og erlendis, sem em lík-
legir til að ýta undir batnandi
lífskjör í landinu. Samt sem
áður er það svo, að skuldabagg-
inn , sem við bemm eftir erfíð-
leika undanfarinna ára er svo
mikill, að hann mun óhjá-
kvæmilega halda lífskjömm
niðri um nokkurt skeið. Meðan
svo er skiptir mestu að beina
athygli að þeim, sem minnst
mega sín. Umræður um fátækt
hafa orðið til þess að aftnarka
þá þjóðfélagshópa nokkuð.
Það er löngu orðið tímabært
að stjómmálamenn okkar og
aðrir forystumenn þjóðarinnar
upplýsi fólk um þá staðreynd,
að afkoma okkar byggist ekki
eingöngu á því, hvort ríkis-
stjómir em góðar eða vondar,
eða hvemig aflinn er hveiju
sinni. Við emm lítill hluti af
stómm heimi. Það sem gerist
út í þessum stóra heimi og við
getum nákvæmlega engin áhrif
haft á, skiptir sköpum um
afkomu okkar, sem þjóðar og
sem einstaklinga.
Tvenn er helgi á nútímamáli.
Annars vegar er helgi í merk-
ingunni heilagleiki, friðhelgi,
helgað svæði, í samsetninum svo
sem landhelgi og þinghelgi.
Þetta orð er frá fomu fari eins
í öllum follum: helgi, um helgi,
frá helgi, til helgi. Það er með
öðrum orðum í sama beyginga-
flokki og gleði, reiði, elli og
leti.
Snemma varð í máli okkar
kvenkynsorðið helgr=helgur
dagur. Þetta orð virðist vera
fylgifiskur kristninnar og kemur
ekki fyrir í elstu kvæðum ís-
lenskum. Því er ekkert dæmi í
skáldamálsorðabók Sveinbjam-
ar Egilssonar. í orðabók Johans
FVitzners em mörg dæmi, flest
reyndar úr fomnorsku lagamáli.
„Hefst sú helgr (auðk. hér) á
sunnudaginn,“ segir t.d. í
Kristnirétti Jóns erkibyskups
yngra. Þetta orð var í allt öðmm
beygingaflokki en helgi, beygð-
ist þó að sumu leyti líkt: helgr,
um helgi, frá helgi, til helgar.
í þessum beygingaflokki vom
mörg kvennanöfn, svo sem þau
er enda á gunn(u)r, hild(u)r,
gerð(u)r, vör og dís. Þá vom í
þessum sama flokki elfr, flæðr,
reyðr og æðr, svo og ermr,
eyrr, festr og fyllr, svo að
dæmi séu tekin. Nú fór á tvo
vegu. í fyrri hópnum, elfr
o.s.frv., var u skotið inn í ending-
una til að auðvelda framburð,
og því segjum við nú elfur,
flæður, reyður og æður. I
seinni flokknum, ermr o.s.frv.,
gerðist það hins vegar að i-end-
ingin í þolfalli og þágufalli tróð
sér inn í nefnifallið (áhrifsbreyt-
ing). Verða þá til orðmyndimar
ermi, eyri, festi, fyUi, og í
þessum flokki var sagt helgr
og verður því helgi í nefnifalli.
Eftir sem áður er eignarfallsend-
ing þessara orða -ar. Því segjum
við t.d. eyrar, festar, elfar og
helgar í eignarfalli.
Þetta er rifjað hér upp vegna
þess að í svæðisútvarpinu á
Akureyri var mönnum ekki fyrir
löngu óskað gleðilegrar helgi.
Þakkarvert er reyndar að
okkur var ekki óskað gleðilega
(þf.) helgi, því að stundum má
heyra þess konar villu. En rétt
hefði verið að óska okkur gleði-
legrar helgar (þetta var sagt á
föstudegi) því að varla hefur
maðurinn ætlast til þess að
hlustendur upp og ofan gætu
átt ánægjulegan heilagleika um
helgina.
Niðurstaða í stuttu máli: Til
em tvö kvenkynsorð, helgi. Þau
em samhljóða í öllum föllum
nema eignarfalli. Þegar helgi
merkir heilagleiki, er orðið eins
í öllum föllum, en helgi í merk-
inguninni, helgidagur (dagar) er
í eignarfalli helgar. Við hlökk-
um til helgarinnar.
★
Umsjónarmaður heldur áfram
í aðfinnslutóni. Einkennileg er
sú árátta að gera kvenkynsorðið
leið að karlkynsorði í samsetn-
ingunni Flugleiðir. Orðið leið =
vegurinn, brautin sem við fömm
hefur frá upphafi verið kven-
kyns, fleirtalan margar leiðir.
Það er í sama beygingaflokki
og braut og sorg (i-stofn). í
þessum flokki er nefnifall og
þolfall fleirtölu eins, dæmi leið-
ir, um leiðir. Þegar nöfn eins
og Loftleiðir og Flugleiðir em
búin til, er einboðið að beygja
þau rétt eins og hið ósamsetta
orð leið. Því eigum við að sjálf-
sögðu að tala um Flugleiðir,
með erri, ekki Flugleiði, rétt
eins og við væmm að beygja
karlkynsorðin vinur eða læknir.
Á sama hátt segjum við að Flug-
leiðir hafí verið neyddar til
einhvers, ef svo illa hefur til
tekist. Látum nú vera, þótt
nafnlausir menn mglist á þessu,
en þegar sjálfur forstjóri fyrir-
tækisins segir alþjóð í sjónvarpi
að „Flugleiðir hafí verið neydd-
ir“ o.s.frv., þá getur umsjónar-
maður þessa þáttar ekki setið á
sér.
Og enn kvað hann. Sama
kvöldið og forstjóri Flugleiða
karlkenndi nafnið á fyrirtæki
sínu, kom fyrir augu sjónvarps-
áhorfenda fréttamaður ríkisút-
varpsins á Norðurlöndum. Hafði
hann að vonum nokkur tíðindi
að segja og þar á meðal að
launþegar í Noregi krefðust
„styttingu“ vinnuvikunnar.
Stytting er í eignarfalli stytt-
ingar. Kvenkynsorð, sem enda
á -ing, mynda eignarfall með
endingunni -ar, en ekki u. Hér
er um þvílíkt gmndvallaratriði í
beygingarfræði að ræða, að
undram má gegna að fastir
starfsmenn ríkisQölmiðla skuli
ekki kunna á því skil.
★
Eftir allt nöldrið er svo frá
því að skýra með ánægju, að
orðin forvörn og fomvamar-
starf virðast enn vera að festa
sig í sessi í stað fyrirbyggjandi
stagls sem oft og tíðum mátti
heyra. Þeir sem beijast við
krabbameinið, auka nú forvam-
ir og forvarnarstörf um allan
helming. Sjá þó, því miður, leið-
arakálf þessa blaðs sl. sunnu-
dag.
★
Fyrr hefur þess verið getið í
þáttum þessum að ýmsir orð-
snjallir menn hafí með mikilli
hugkvæmni rímað við erlend
orð, þau sem ekki virtust árenni-
leg til slíks. Þorgils læknir
Benediktsson var enginn eftir-
bátur annarra í þeirri list. Hann
kvað:
Efþérgengurgalíum
grátandiogþvalíum,
ófeijandiogalíum,
áttuaðétavalíum.
Áfengisvandi og
vafasöm viðbrögð
eftir Tómas
Helgason
í ritstjómargrein Morgunblaðs-
ins laugardaginn 12. apríl sl. er
tekið undir þá skoðun, að misnotkun
áfengis sé aðaláhyggjuefnið þegar
rætt er um notkun fíkniefna og
nauðsyn þess að menn beiti sér af
alefli gegn henni og gegn öllu sem
getur orðið til þess að auka heildar-
neyslu áfengis meðal landsmanna.
í sömu grein er talað um að
fræðsla og aðhald sé betra en boð
og bönn. I því sambandi er vitnað
til herferðarinnar gegn tóbaks-
reykingum sem hefur borið lofs-
verðan árangur vegna starfs
krabbameinsfélaganna og þeirra
sem vinna gegn hjartasjúkdómum.
Ritstjórinn gleymir hins vegar að
geta um að þessi árangur hefði
ekki náðst nema með eindregnum
stuðningi fíölmiðla og boðum og
bönnum. Ekki var byijað á að auka
tóbaksneysluna með því að bæta
nýjum og „léttari" reyktóbaksteg-
undum við áður en herferðin gegn
tóbaksreykingum hófst fyrir alvöru.
Ekki var heldur flutt fmmvarp til
að leyfa framleiðslu reyktóbaks til
sölu innanlands og til útflutnings.
Það var ekki leitað eftir einhveiju
nýju jafnvægi til þess að íslendingar
ættu aðgang að léttustu tegundum
reyktóbaks og sóknin í „sterka eitr-
Tómas Helgason
ið“ minnkuð áður en reynt var að
ná árangri í herferðinni gegn tób-
aksbölinu eins og nauðsynlegt er
að ná í baráttunni við áfengið.
Það sýnir furðulegan tvískinn-
ungshátt að jafnvel höfundar rit-
stjómargreinar Morgunblaðsins
skuli vilja taka þá áhættu að leyfa
fleiri tegundir áfengis jafnvel þó
að hann viti að það magn, sem er
í þremur eða fjórum glösum af því
sem hann kallar sterka og görótta
drykki, breyta venjulegum, heiðar-
legum manni í skrímsli sem ekki
er í húsum hæft. Sama magn af
áfengi sem er í bjór hefur sömu
áhrif, ef það er dmkkið á jafnlöng-
um tíma. Þetta veit leiðarahöfund-
urinn fullvel því ekki verður annað
skilið á honum en hann taki undir
nauðsynina á að koma í veg fyrir
að heildameyslan aukist.
í þessari ristjómargrein gætir
þess misskilningur, að íslenska ríkið
lifi á því að selja áfengi og tóbak.
Nær væri að segja að íslenska ríkið
lifði þrátt fyrir að það seldi áfengi
og tóbak. Ollum sem vita vilja er
ljóst, að sennilega er kostnaðurinn
af áfengis- og tóbaksneyslu lands-
manna meiri en sá hagnaður sem
ríkið hefur af sölu þessara eitur-
efna. Sé það vilji manna að þessi
efni séu fáanleg í landinu, er eðlileg-
ast að sá aðilinn sem ber kostnað
af skaðanum sem þau valda hafi
og tekjumar af sölu þeirra, þó að
þær dugi sennilega ekki til að
standa undir kostnaði.
Unnið gegn fræðslu
Öllum hugsandi mönnum ætti og
að vera ljóst, að nauðsynlegt er að
koma í veg fyrir að einstaklingar
eigi atvinnu sína og afkomu undir
framleiðslu og sölu á eiturefnum á
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. APRÍL 1986
29
Forsendur námskrár
eftirArnór
Hannibalsson
Menntamálaráðuneyti fslands
hefur gefið út Aðalnámskrá gmnn-
skóla. Fyrst ber þar að telja Al-
mennan hluta, en þar er gerð grein
fyrir forsendum náms, kennslu og
prófa. Ennfremur hafa verið gefnar
út námskrár einstakra greina.
Þessar námskrár em mjög virðu-
leg plögg. Þær em undirritaðar af
ráðherra og ráðuneytisstjóra, svo
sem aðrir stjómvaldsgjömingar, og
em því yfirlýsing af hálfu íslenzka
ríkisins um stefnu í skólamálum.
Hinn almenni hluti aðalnámskrár
löggildir þannig nokkrar höfuð-
kenningar Svisslendingsins J. Pia-
gets, svo sem embættismenn ráðu-
neytisins skilja þær.
Höfuðhugmyndir
„Á forskólaaldri á bam erfitt
með að setja sig í spor annarra."
„Rökleiðsla bamsins, skilningur
þess á orsakasamhengi og um-
hverfinu yfirleitt er miklum ann-
mörkum háður." Siðgæðisþroski og
siðgæðisvitund bama er því á mjög
lágu stigi. „Bam getur t.d. ekki sýnt
nema takmarkaða tillitssemi við
aðra fyrr en það hefur náð þeim
þroska að það geti sett sig í spor
annarra." Þá kemst siðgæðisþroski
á „æðra stig“. Böm hafa litla rétt-
lætiskennd, því að hún er „reist á
tillitssemi við aðra“. Því verður að
bíða eftir að böm komist á nægilega
hátt vitsmunastig, til að þau sýni
af sér siðgæðisskilning. En vits-
munir bama em mjög takmarkaðir.
Að vísu öðlast 7—11 ára böm
„fæmi í ýmsum röklegum aðgerð-
um og ályktunum, en einungis með
því að styðjast við áþreifanlega
hluti. Þannig öðlast þau t.d. skilning
á að summa er óháð röðun eininga,
t.d. ef A+B=C þá er B+A=C“. Þá
er komið að höfuðkenningu nám-
skrárinnar um böm: „Um og eftir
11—12 ára aldur geta margir farið
að hugsa óhlutstætt"). Þetta er
skýrt þannig, að þeir geti nú „hugs-
að sér margar lausnir, sett fram
tilgátur og prófað þær eina af
annarri í kerfísbundinni röð.“ (En
þetta er samt engin skýring á því,
hvað það er „að hugsa óhlutstætt".
Þó er af þessu dregin sú ályktun
að nú megi „leggja fyrir viðfangs-
efni án þess að styðjast við áþreif-
anlega hluti og myndir og smám
saman gera vaxandi kröfur til
nemenda um óhlutlægar, röklegar
aðgerðir og dýpri skilning á lög-
málurn". (Tilvitnanir em úr Al-
mennum hluta aðalnámskrár
gmnnskóla bls. 9—11). Þetta hefur
síðan m.a. það í för með sér, sem
segir í Aðalnámskrá fyrir samfé-
lagsfræði bls.52: „Þannig má t.d.
ætla að nemendur á 4. námsári
hafí ekki nægar forsendur til að
skilja þær orsakir er leiddu til land-
náms íslands og þær félagslegu
breytingar sem þá áttu sér stað.“
Þó er gert ráð fyrir því á bls 23
að á 4. námsárí sé upphaf byggðar
á íslandi kynnt, en eiginlega sögu
á ekki að kenna fyrr ená 7.-9.
námsári (bls. 60—61).
Þrugl
Allt þetta væri gott og blessað,
ef ekki vildi svo óheppilega til, að
kenningar þær sem hér er vísað
til, em innantómt þmgl. Hver sá
sem kynnzt hefur bömum og hefur
ekki mglazt í ríminu af vitlausum
kenningum veit, að böm hugsa
fullum fetum óhlutstætt. Þau kunna
að tala, og öll orð tungumálsins em
óhlutstæð (sértekin) hugtök. Hver
sá sem beitir heilbrigðri skynsemi
sér, að það er út í hött að halda
að böm innan 7 ára skorti siðgæði
og geti ekki tekið tillit til annarra
sökum vitsmunaskorts. Vissulega
hefur hugsun bama sín sérkenni.
En kenningar þær, sem að ofan em
nefndar, gera henni rangt til.
Um snigla og menn
Þegar J. Piaget var ungur maður
í upphafi þessarar aldar, velti hann-
því fyrir sér, hvemig lífvemr fara
að því að lifa af í umhverfi sínu
og aðlaga sig að því. Hann aðhyllt-
ist kenningu Darwins um náttúmv-
„Kenning Piagets hefur
verið höfð að leiðarljósi
a.m.k. síðastliðin tíu ár
við gerð alls námsefnis
á vegum íslenzka ríkis-
ins og við mótun
kennsluaðferða í
grunnskólum. Engin
greinargerð hefur ve-
rið birt um það, hvers
vegna þessi kenning
var valin.“
al og þá kenningu, að vitsmunir
væm aðlögunaraðferð. Þetta Ieiddi
hann til að halda, að sjálft innra
eðli röklegrar hugsunar og upp-
bygging hennar, og þar með þær
fræðigreinar sem við þau efni fást,
rökfræði og stærðfræði, væm af-
sprengi þessarar aðlögunar. Þessi
kenning er röng og höfuðþverbrest-
ur í öllu kenningakerfi Piagets.
Piaget hallast að úreltri kenningu
E. Haeckles frá því um 1870 að
vitsmunaþróun tegundarinnar end-
urtakist í vitsmunaþroska einstakl-
ings. Hann heldur að reglur um
röksamhengi sé hægt að finna með
því að athuga hvemig menn bregð-
ast við umhverfínu. Þess vegna
kallar hann Kenningu sína sálfræði
en ekki heimspeki. Piaget kennir
að vitsmunir þroskist frá lægra stigi
til hærra stigs. Það byggist á því,
að athafnir, sem em tengdar nátt-
úmlegu orsakasamhengi, hafa inn-
byggt röksamhengi. Þær verða
þannig að aðgerðum. Náttúmlegt
orsakasamhengi og rökleiðing
verða eitt og hið sama. Þroskað vit
er röklega stærðfrasðilegt. Þroskinn
er fólginn í því að nálgast það smám
saman. Böm skynja og hugsa rang-
lega. Þau skortir vit. Þegar þau ná
formaðgerðastigi (11—15 ára)
verða þau að vitveram og þroskast
ekki meir. En vit þeirra er mæli-
kvarði á vit bama.
Um allt þetta ber að efast.
Kenningin beinist að þessu
tvennu: 1. Sýna í hveiju rökaðgerðir
mannvitsins em fólgnar. 2. Sýna
hvemig menn þroskast til að ná
tökum á þeim.
Rökaðgerðir
Þroskastig em þijú: 1. Forað-
gerðastig (að 7 ára aldri), 2. Að-
gerðastig (7—11 ára). 3. Form-
hugsunarstig (frá 11—12 ára).
Rökfræðin beinist að stigum 2 og
3.
Aðgerðir annars stigs byggjast á
stærðfræðihugtaki, sem nefnt er
grúppa. Það skýrist með eftirfar-
andi: Settu tvo peninga fyrir framan
þig á borðið. Láttu báða snúa með
krónuna upp. Fjórar aðgerðir em
mögulegar með þeim. Þær em
einingar grúppunnar. Aðgerðimar
felast í því að snúa peningunum við
eða ekki, svo sem hér segir:
a) Snúðu hægri handar peningnum
við (kallast H)
b) Snúðu vinstri handar peningn-
um við (kallast V)
c) Snúðu báðum peningunum við
(kallast B)
d) Snúðu engum pening við (kallast
E)
Nú er hægt að tengja þessar
aðgerðir saman í röð, t.d. fýrst V
og svo B. Útkoman úr því er H.
Mögulegar aðgerðir sjást af þessari
töflu:
E H V B
E E H V B
H H E B V
V V B E H
B B V H E
Um samtengingar þessar gilda
fjórar aðalreglur:
1. Sama er hvaða tvær einingar
em tengdar, útkoman er eining sem
er í menginu. Útkoman er alltaf
E, H, V eða B.
2. Útkoman er óháð því, í hvaða
röð aðgerðir em: (Þetta er reglan
sem nefnd er í almennri aðalnám-
skrá bls. 9). Dæmi: (H og svo V)
og svo B H og svo (V og svo B) H-
og svo V og svo H.
3. Ein aðgerð hefur engin áhrif á
hinar: E og svo H H.
4. Til er eining í menginu slík, að
samtenging tveggja slíkra er upp-
hafseiningin. Dæmi. V og svo V E.
Þess ber og að geta, að eining-
amar geta bæði verið tölur (í
dæminu em tveir peningar) og
aðgerðir (plús og mínus). Orðið
aðgerð getur táknað þrennt: a)
Samtengingaregluna fyrir grúpp-
una, b) fyrirskrifaðar aðgerðir (plús
og mínus), c) aðgerðir sem menn
gera í huganum. Þessi margræðni
er nauðsynleg, til þess að hægt sé
að dæma um „réttar" og „rangar"
aðgerðir út frá mismunandi túlkun-
um. Þessi margræðni veldur því að
líkanið er ónýtt. Röksamhengi er
einfaldlega annars eðlis en aðgerðir.
Þetta líkan á að gilda um hugsun-
arhátt 7—11 ára bama. Það felur
í sér rökaðgerðir, en þær styðjast
einungis við „áþreifanlega hluti“
(Aðalnámskrá bls. 9). Af hveiju?
Við því er ekki svar.
Fyrir stig „óhlutbundinnar hugs-
unar“ gilda (einhverra hluta vegna)
samtengingar fíögurra hugtaka:
samsemdar, neitunar, gagnkvæmní
og fylgni. Um þau má setja upp
samskonar töflu og er hér að ofan.
Það getur bæði verið náttúmlegt
kerfí, rökfræðikerfí og einnig talna-
hlutfallakerfi, allt eftir því hvaða
túlkun er talin eiga við.
Sjá næstu siðu.
borð við áfengi og tóbak eða önnur
fíkniefni, sem ekki er leyfð sala á
í landinu. Þetta er m.a. vegna þess
að ekki er hægt að samræma
ágóðasjónarmið einstakra seljenda
og fræðslusjónarmið heilsuvemdar,
sem leggur áherslu á að draga úr
neyslu áfengis.
Því miður virðist meiri hluti alls-
heijamefndar efri deildar ekki vera
þetta ljóst. Hann leggur til að bjór-
framvarpið verði samþykkt óbreytt
án þess að reisa því skorður að
heildameysla áfengis aukist í
landinu. Skinhelgi þeirra sem flytja
framvarpið og kemur fram í því að
þeir ætla að vetja 1% af skatttekjum
ríkissjóðs vegna sölu áfengs öls til
að fræða fólk um skaðsemi þess
eiturs sem þeir vilja hella í það, er
nánast grátbrosleg. Þessi tvískinn-
ungur sýnir hve erfitt uppdráttar
fræðslan um skaðsemi áfengis á.
Fræðsla án aðhalds sem fylgir
boðum og bönnum, sem höfundur
ritstjómargreinarinnar telur að veki
uppreisnarhug með mönnum og
dugi í engu, er því miður ekki nóg.
Enda hefur höfundi greinarinnar
vafalaust skotist óviljandi og notað
það sem stflbragð að telja að boð
og bönn vektu einungis uppreisnar-
hug með mönnum og dygðu í engu.
Ef svo illa er komið er ekki líklegt
að takist að halda uppi neinu siðuðu
þjóðfélagi.
Það vekur mikla furðu að fíár-
málaráðherra skuli hafa borið fram
stjómarfrumvarp á alþingi um að
leyfa einkaaðilum framleiðslu á
áfengi í landinu. Engu er líkara en
að þetta fmmvarp eigi að keyra í
gegn eins og um sé að ræða neyðar-
ráðstafanir sem þoli enga bið eða
byltingarkennda nýjung sem koma
þurfi á markað með hraði. Sem
betur fer em íslendingar ekki þann-
Vonandi eru enn
nógu margir al-
þingismenn sem
skifja, hve hættu-
leg aukin áfengis-
neysla er heiisu og
félagslegri velferð
þjóðarinnar, svo
að dugi til að fella
bæði bjórfrum-
varpið og frum-
varpið um að leyfa
einkaaðilum fram-
leiðslu á áfengi í
Iandinu.
ig staddir að vemlegur hluti þeirra
eigi lífsafkomu sína undir því að
framleiða og koma á markað heima
eða erlendis tóbaki, áfengi eða
öðmm eiturefnum, sem valda
ómældum skaða í þjóðfélögum
markaðslandanna. Þetta fmmvarp
sýnir enn einu sinni tvískinnungs-
háttinn gagnvart áfengi og erfið-
leikana sem fræðslustarfsemin á
við að stríða.
Eitt af því sem gerir fólki erfitt
fyrir í kennslu og uppeldi em tví-
bent boð sem foreldrar og kennarar
gefa bömum sínum og landsfeður
þjóðfélagsþegnum. Það er ekki
vænlegt til árangurs að segja öðmm
þræði að áfengið sé slævandi, dragi
úr dómgreind og sé hættulegt lífi
og heilsu, en jafnframt að flytja
fmmvarp á Alþingi um framleiðslu
á þessu hættulegaefni til að græða
á sölu þess til útlendinga og þá
væntanlega misbjóða heilsu þeirra
um leið.
Röksemdafærsla fyrir fmmvarp-
inu er heldur veikburða og gróða-
vonin byggir á því annað hvort að
hafa gróðann af Svíum og öðram
frændum okkar eða að stuðla að
því að auka eitumeysluna meðal
vinaþjóða. Vonandi tekst það ekki
og er þá hætt við að gróðinn af
útflutningi verði ekki mikill og verði
fyrst og fremst reynt að sækja
hann innanlands. Þetta fmmvarp
mun, ef að lögum verður, grafa
undan áfengismálastefnu þeirri sem
hér hefur ríkt og hefur náð þeim
lofsverða árangri að áfengisneysla
íslendinga er enn lægst meðal
Evrópuþjóða.
Vilja alþingsmenn
viðbótina?
Þó tæki fyrst steininn úr, ef
Alþingi samþykkti bjórfmmvarpið
sem meirihluti allsheijamefndar
efri deildar hefur lagt blessun sína
yfir. Samþykkt þess fmmvarps er
fáránleg tímaskekkja nú, þegar
lögð er öll áhersla á heilsuvemd og
að draga úr útgjöldum til heilbrigð-
ismála. Þegar í dag em miklir
einkahagsmunir í húfi í sambandi
við bjórsölu og framleiðslu. Þeir
munu ekki minnka ef almennt verð-
ur leyfð sala áfengs öls í landinu
og getur þá hver sem er séð í hendi
sér líkumar á að aftur verði horfið
frá því óráði.
Það er varla af þekkingarleysi
sem alþingismenn og jafnvel fíár-
málaráðherra flytja framvörp sem
sannanlega munu auka áfengis-
vanda þjóðarinnar. Sjálfur forsætis-
ráðherra hefur látið Þjóðhagsstofn-
un reikna út hver verði aukning
áfengisneyslu ef framleiðsla og sala
áfengs öls verður leyfð í landinu.
Þeir útreikningar sýna að neyslan
mundi aukast um þriðjung. Slíkt
hefur í för með sér enn meiri skaða,
ofneytendum mun fjölga, alkóhól-
istamir verða veikari. Oðmm sjúk-
dómum og slysum, sem af áfengis-
neyslu hljótast, fíölgar og dánartal-
an hækkar. Væntanlega vilja þing-
mennimir koma þessari þekkingu
til alþýðu manna. En ekki virðist
fylgja mikill hugur máli þegar jafn-
framt er stuðlað að aukinni neyslu.
Vonandi em enn nógu margir
alþingismenn sem skilja hve hættu-
leg aukin áfengisneysla er heilsu
og félagslegri velferð þjóðarinnar
svo að dugi til að fella bæði bjór-
fmmvarpið og fmmvarpið um að
leyfa einkaaðilum framleiðslu á
áfengi í landinu.
Ábyrgð Morgnnblaðs-
ins á fræðslu þings
ogþjóðar
Morgunblaðið er víðlesnasta
dagblað landsins og hefur ásamt
sjónvarpi og útvarpi mest áhrif á
skoðanamyndun í landinu. Þvf leita
undirritaður og aðrir, sem vilja
koma fræðslu á framfæri, til þess
þegar á liggur. Treysta má því að
blaðið birti efnið skilmerkilega og
á þann hátt sem ritstjóminni þykir
hæfa mikilvægi þess.
Ábyrgð Morgunblaðsins í heilsu-
vemdarmálum sem öðmm málum
er mikil og í flestum tilvikum hefur
það risið undir henni. Skrif og
skoðanir ritstjóra þess hafa mikil
áhrif á gang mála.
Þess vegna vona ég að þeir
endurskoði afstöðu stna til áfengis-
mála enn betur en fram kom í rit-
stjómargreininni, sem varð tilefni
þessara skrifa, og mæli gegn öllu
sem orðið getur til að auka neyslu
eiturefna eins og áfengis.
Höfundur er dr.med., prófessor í
geðlæknisfræði við Háskóla ís-
lands og forstöðumaður geðdeild-
ar LandspítaJans.