Morgunblaðið - 02.07.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. JÚLÍ1986
Landbúnaður í þrengingum — Síðari grein:
Ný hugsun — nýjar lausnir
eftir Stefán
Aðalsteinsson
Svínabóndi af Suður-
landi...
Endurmenntun og símenntun eru
kjörorð dagsins í iðnaði, verslun og
þjónustu.
Landbúnaðurinn þarf líka að til-
einka sér sér þessi hugtök.
Það þótti viðburður í vor þegar
svínabóndi af Suðurlandi hélt fyrir-
lestur á fundi hjá Aðgerðarann-
sóknafélagi Islands. Aheyrendur
hans voru tölfræðingar, reiknifræð-
ingar og stærðfræðingar frá Há-
skóla íslands ogýmsum rannsókna-
stofnunum. Þeir tóku máli bóndans
vel.
Bóndinn lýsti bresku tölvubók-
haldsforriti sem hann beitir við alla
þætti rekstrarins hjá sér til að
tryggja sér sem mesta hagkvæmni.
Hann taldi sig spara sér stórfé á
ári með tölvunni.
Hagræðing, þekking og
tækni lykilorð
Afleiðingar af hagræðingu í
svínarækt eru sífellt að koma í ljós.
Framleiðslan eykstj verðið lækkar
og neyslan vex. I svínarækt er
engum bónda tryggt verðiags-
grundvaliarverð fýrir framleiðsl-
una. Sömu sögu er að segja um
fuglakjöt.
I báðum þessum greinum verða
menn að bjóða góða vöru á hag-
stæðu verði til sölu á tiltækum
markaði til þess að geta stundað
þennan búskap. Hagræðing, þekk-
ing og tækni eru lykilorðin í þeim
rekstri.
Verðið til neytenda á þessum
kjöttegundum fer sífellt lækkandi.
Sumir framleiðendur græða, aðrir
tapa. Þeir sem ekki geta fylgst sem
gefast upp.
Vandinn í hnotskurn
Landssamtök sauðQárbænda*
voru gagnrýnd á nýafstöðnum
aðalfundi Stéttarsambands bænda
fyrir það að vilja lækka dilkakjötið
í verði til að auka sölu á því.
Hér kemur vandi bændastéttar-
innar fram í hnotskum. Dilkakjötið
á í samkeppni á markaði við annað
kjöt sem fer lækkandi í verði með
aukinni hagræðingu.
Ef fjárbændur fylgja ekki þeirri
þróun eftir hlýtur sala á dilkakjöti
enn að dragast saman.
Vandinn er mikill og hann er
bráður. Hann verður ekki leystur
með takmörkun á framleiðslurétti.
Svörin við vandanum felast í nýrri
hugsun og nýjum lausnum í Iand-
búnaðarmálunum.
Hagræðing og fækkun
í hefðbundnum bú-
greinum
Hér á eftir verður drepið á nokk-
ur atriði sem eru bein svör við
vandanum. Fleiri lausnir munu
koma í ljós eftir því sem menn losna
úr viðjum hefðbundinna viðhorfa.
Færa verður framleiðslu mjólkur
og dilkakjöts á mun færri hendur
heldur en nú er.
Hagræðingu verði beitt í ríkum
mæli til að lækka framleiðslukostn-
að. Hagræðingin náði bæði til bú-
skaparins sjálfs og vinnslustöðv-
anna.
Fjölgun í loðdýrarækt
Uppbyggingu í loðdýrarækt verði
hraðað. Sennilega er óhætt að bæta
við 300-500 nýjum loðdýrabændum
á næstu tveimur árum.
Loðdýrabændur framleiða fyrir
erlendan markað. Þeir keppa ekki
hver við annan um innienda mark-
aðinn. Það þarf ekki að skammta
þeim framleiðslurétt og það á ekki
að setja þá á tekjutryggingu. Þeir
eiga að fá góða fyrirgreiðslu við
að komast af stað, og síðan eiga
þeir að bjarga sér.
Brýnt er að efla ýmsar grunn-
rannsóknir og margs konar hagnýt-
ar rannsóknir í loðdýrarækt hér á
landi.
Fyrir ári var gerð úttekt á þörf
fyrir rannsóknir og þróunarstarf-
semi á sviði loðdýraræktar. Gefið
var út rit um þessa úttekt, „Rann-
sókna- og þróunaráætlun í loð-
dýrarækt" (Fjölrit Rala nr. 112,
júní, 1985).
í þessu riti var áætlað, að ársverk
í loðdýrarækt yrðu tæp 500 í árslok
1988, en um 1000 í árslok 1990.
Þá var gert ráð fyrir að fjárfesting
í loðdýrarækt yrði alls 4-5 milljarðar
fram til ársins 1990. Verðmæti árs-
framleiðslunnar árið 1990 var áætl-
að 1,6 milljarðar.
í skýrslunni var bent á að brýna
nauðsyn bæri til að hraða rann-
sókna- og þróunarstarfi í þágu
loðdýraræktar. Lagt var til að veitt
yrði 13,5 milljónum í fjárfestingar
vegna rannsóknastarfsins og 6,8
milljónum í árlegan rekstrarkostn-
að.
Raunsæ áætlun — tak-
mörkuð viðbrögð
Ekkert hefur komið fram um það
að þessi áætlun sé óraunsæ. Samt
verður mjög lítið vart við að hún
hafi verið gerð. Viðbrögð stjóm-
valda við henni hafa verið afar
takmörkuð.
Á Rannsóknastofnun landbúnað-
arins bíða menn meira og minna
handarvana eftir góðri aðstöðu til
að rannsaka loðdýrafóður.
Á meðan dynja á loðdýrabændum
vandamál sem ef til vill má rekja
til óheppilegs eða gallaðs hráefnis.
Skipulegar rannsóknir á hráefnum
og tilraunir með geymsluþol hrá-
efna og gerð fóðurs gætu oft komið
í veg fyrir stóráföll, sem annars
vofa yfir.
Það er áberandi að ráðamenn
hafa sett fyrir sig áætlaðan kostnað
við rannsóknimar. Þeir virðast ekki
gera sér grein fyrir því að öflugt
rannsókna- og þróunarstarf er lífs-
nauðsyn fyrir nýja búgrein í vexti.
Á Rannsóknastofnun landbúnað-
arins em margir sérfræðingar sem
geta lagt loðdýraræktinni lið. Þeir
hafa boðið fram krafta sína tii að
tryggja hag þessarar búgreinar sem
best. Því boði má ekki hafna.
Verkefni sem kemur í
veg- fyrir stórtjón
Það má nefna sem dæmi um
árangur rannsókna í loðdýrarækt
að vorið 1985 hófst verkefni með
ræktun íslenska melrakkans í því
skyni að koma upp stofni af hvítref
til að framleiða verðmætan teg-
undabiending með silfurref.
Margir loðdýrabændur voru fam-
ir að gæla við hugmyndina um að
rækta upp sinn eigin hvítref með
því að taka yrðlinga af grenjum.
í villtum yrðlingum sem safnað
var á vegum þessa rannsóknaverk-
efnis komu fram tveir alvarlegir
smitsjúkdómar sem ekki var vitað
um áður í villtum ref hér á landi.
Loðdýrabændur forðast villtan ref
eins og heitan eldinn eftir að frétt-
ist af þessum sjúkdómum.
Það er óhætt að fullyrða að þetta
verkefni hefur með þessu eina at-
riði, komið í veg fyrir stórtjón, sem
hefði e.t.v. getað hlaupið á tugum
milljóna, ef bændur hefðu almennt
farið í þessa tilraunastarfsemi.
Laxeldi I ferskvatni
arðvænlegt?
Norskir laxeldismenn sem komu
hingað til lands í heimsókn í apríllok
Stefán Aðalsteinsson
„Árangnr í nýjum bú-
greinum byggist á
traustri þekkingu.
Þeirrar þekkingar þarf
að afla með rannsókn-
um og þróunarstarfi.“
í vor telja að íslendingar geti átt
mjög mikla möguleika í eldi á laxi
upp í 1,5-2 kg í fersku vatni. Fyrir
hann er hægt að fá góðan markað
í Suður-Evrópu.
Ef þetta reynist rétt getur laxeldi
orðið arðbær atvinnugrein fyrir
bændur frá ystu nesjum til innstu
dala. Þá myndu þeir kaupa seiði
frá sérhæfðum eldisstöðvum og ala
þau upp í rétta stærð.
Forsendan fyrir þessu eldi er nóg
af góðu, ómenguðu vatni. Jarðvarmi
er mikils virði ef hann er tiltækur,
og svo er vitanlega natni nauðsyn
viðþennan búskap eins og annan.
Á þessu sviði er stórfelld þörf á
rannsóknum, bæði í fóðurgerð,
fóðrun, meðferð og kynbótum.
Enginn f iskur í keri —
enginn refur í búri
Árangur í nýjum búgreinum
byggist á traustri þekkingu. Þeirrar
þekkingar þarf að afla með rann-
sóknum og þróunarstarfi.
Rannsóknastofnun landbúnaöar-
ins er sú stofnun sem mest getur
lagt af mörkum í þessum tilgangi.
En stofnunin hefur ekki verið efld
til þessara starfa sem skyldi.
Eins og nú standa sakir hafa
sérfræðingar Rannsóknastofnunar-
innar mjög takmarkaða möguleika
á að sinna rannsóknum í loðdýra-
rækt og fiskeldi á Keldnaholti.
Þar geta menn hvorki haft ref í
búri né físk í keri í næsta nágrenni
við sig eins og er. Það er misskilin
byggðastefna sem veldur. Því fargi
þarf að létta af stofnuninni sem
allra fyrst.
Hér er ekki tóm til að ræða aðra
möguleika til nýrra starfa í sveitum.
Þó má minna á, að kanínurækt
virðist geta gefið gott af sér og
þjónusta við ferðamenn er vaxandi
atvinnugrein í sumum sveitum.
Skógrækt getur vafalaust orðið
einhveijum tekjulind. Þegar áþján
gamalla viðhorfa linnir opnast augu
manna fyrir mörgum nýjum mögu-
leikum.
Hrunið er nálægt...
Ef ekki verður tekið á þeim bráða
vanda sem framundan er í sauð-
fjárræktinni getur hún hrunið á
næstu misserum. Mjólkurfram-
leiðslan stendur betur að vígi því
þar er frarrileiðslan nær þörfum
markaðarins.
Ábyrgir aðilar — stjórnmála-
menn, ríkisstjórn, fagráðuneyti,
Stéttarsamband bænda, búgreina-
félög, Búnaðarfélag Islands og
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
— verða að taka höndum saman
um að forða þeim bráða vanda sem
við er að etja og beina þróuninni
inn á farsælar brautir.
Höfundur er deildnrstjóri við
Rnnnsóknastofnun landbúnaðar-
ins.
Skólakór í heimsókn í Svíþjóð
Kór Fjölbrautaskóla Suðurlands á Selfossi.
eftir Guðjón
Högnason
Það er ekki í frásögur færandi
þótt íslendingar komi í heimsókn
til Danmerkur eða Sviþjóðar, enda
hefur fjöldi íslendinga lengri eða
skemmri viðdvöl í þessum löndum.
Þessar heimsóknir eru misjafnlega
góð landkjmning eins og gerist og
gengur á ferðalögum um ókunnar
slóðir.
En þess skal getið sem vel er
gert og gott til eftirbreytni. Fyrir
stuttu, nánar tiltekið þann annan
júní, kom í heimsókn til Malmö og
Lundar í Svíþjóð allstór hópur ís-
lenskra ungmenna. Var þar kominn
kór Fjölbrautaskóla Suðurlands á
Selfossi ásamt stjómanda sínum,
Jóni Inga Sigurmundssyni og farar-
stjórum. Var kórinn þá að koma úr
söngför um Danmörku.
Eg var með þessum ungmennum
dijúgan dag og hvarvetna vöktu
þau athygli manna fyrir prúð-
mennsku, samheldni og glaðværð.
Á þeim þrem hljómleikum sem ég
var viðstaddur, var í hvert sinn að
nokkru leyti nýtt efnisval. Ber það
vitni um að mikil vinna hefur verið
lögð í að hafa efnisskrá sem fjöl-
breyttasta. Á efnisskrá voru meðal
annars þjóðlög frá íslandi og öðrum
Norðurlöndum, söngvar eftir átta
ung tónskáld og nokkur alþjóðalög.
Kórinn hljómaði létt, hreint og
nýstárlega með nákvæmri smekk-
vísi stjómandans. Á hann mikið
hrós skilið fyrir að hafa náð svo
góðum árangri með skólakór, þar
sem meðlimir kórsins eru sífellt að
koma og fara ár hvert.
Ég ætla mér ekki að ræða um
hin einstöku verkefni kórsins, en
mörg af þeim snertu hug og hjarta
okkar sem á hlýddum, og hljómur
þeirra mun geymast með okkur
lengi. Eftir tónleikana í Dómkirkj-
unni í Lundi átti ég tal við söng-
stjóra Dómkirkjukórsins þar í borg
og sagði hann að þessi kór hefði
komið sér mjög á óvart fyrir gæði
og fjölbreytt efnisval. Hann hefði
meira að segja ekki hikað við að
flytja svo vandasöm verkefni sem
negrasálma og tekist mjög vel. Hinn
kunni íslandsvinur, Gösta Hólm
prófessor, sýndi ferðafólkinu Dóm-
kirkjuna og sagði frá fomum og
merkilegum hlutum í þessu fræga
guðshúsi. Einnig skrifaði hann mjög
lofsamlega grein um kórinn og ís-
lenskt sönglíf í eitt stærsta dagblað
Suður-Svíþjóðar.
Síðustu tónleikamir sem kórinn
hélt voru á útileiksviði, sem byggt
er í fomrómverskum stfl, í lystigarði
Malmö-borgar og heitir Pfldamms-
parken. Þar eins og alls staðar var
kórinn beðinn um aukalög. Síðasta
lagið sem kórinn söng í Malmö var
eftir ósk áhorfenda lagið „Hver á
sér fegra föðurland". Stóðu þá allir
upp á áheyrendapöllunum, og er ég
ekki granlaus um að flestir af
heyrendum hafi orðið rakir í augum.
Þessi glaðværi íslenski unglinga-
hópur kvaddi okkur með söng seint
á sumarkvöldi í lystigarðinum í
Malmö.
Hafðu þökk fyrir komuna til Sví-
þjóðar Jón Ingi Sigurmundsson og
kórinn þinn, Kór Fjölbrautaskóla
Suðurlands á Selfossi.
Höfundur er búsettur í Malmö í
Svíþjóð.