Morgunblaðið - 20.07.1986, Blaðsíða 13

-R
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 1986
B 13
Times að „Bigglesworth" væri ekki
ósvipað nafni liðsforingja nokkurs,
sem hefði verið fyrirmyndin að
söguhetjunni.
Eins og Amos bendir á hefði það
ekki verið mikið verk að fletta upp
í skrám um yfirmenn í brezka flug-
hernum og finna nafnið Wiggles-
worth, en Peter Berresford Ellis og
Piers Williams völdu aðra leið þegar
þeir viðuðu að sér efni í ævisögu
Johns 1981, By Jove, Biggles!
Þeir leituðu til systur Howards
Leigh, sem myndskreytti Benna-
bækumar, og hún nefndi undir eins
nafnið Wigglesworth. En hún átti
ekki við C.G. Wigglesworth, sem
var hér á landi, heldur bróður hans,
Sir Phiiipp Wigglesworth flug-
marskálk, sem hafði einnig verið
með Johns i brezka flughemum í
fyrri heimsstyrjöldinni.
Amos er hins vegar í engum
vafa um að Cecil George Wiggles-
worth sé hin eina, rétta fyrirmynd
að Benna, en ekki Sir Philipp, bróð-
ir hans, og lætur í ljós það álit að
ferill hans í síðari heimsstyijöldinni
hafi verið „saga hinna glötuðu tæki-
færa“:
„Hermálaráðuneytið gerði sér
ekki grein fyrir því að það réð yfir
sameinuðum styrk Benna og Gríms
grallara og hafði lagt hann til hlið-
ar á íslandi og það bar ekki gæfu
til að færa sér þetta í nyt. Hugsið
ykkur það tjón, sem þeir tveir hefðu
getað valdið, ef Bretar hefðu látið
þá falla í óvinahendur ..."
1
VITAÐ í RAF
Þótt ekki væri gefið í sk}m opin-
berlega fyrr en nokkmm ámm eftir
stríðið að C.G. Wigglesworth væri
fyrirmyndin að Benna var það altal-
að í brezka flughemum á íslandi í
stríðinu.
„Ég hef oft heyrt þetta," sagði
Brian D. Holt, fv. ræðismaður
Breta, sem var hér í stríðinu. „Hann
var frægur flugmaður áður en hann
kom hingað og okkur var sagt að
hann hefði verið fyrirmynd flug-
manna af gamla skólanum. Talað
var um að hann hefði verið með
Johns í brezka flughemum í fyrra
striði. Þótt ekki væri opinberlega
vitað að hann væri „Biggles" var
vitað um það hjá okkur.“
„Við höfðum lítil samskipti við
hann,“ sagði Brian, „en þetta var
afbragðsmaður og mennimir í flug-
hemum höfðu mikla trú á honum.
Ég held að ég hafi hitt hann aðeins
einu sinni, þegar hann skrifaði und-
ir meðmæli með mér, og hann hafði
náið samband við fáa í flughemum,
aðeins fjóra eða fimm menn. Þó
kynntist hann ýmsum íslendingum,
þeirra á meðal Agnari Kofoed-
Hansen, Emi Ó. Johnson, Bergi
G. Gíslasyni og stjómmálamönnum
eins og Ólafi Thors, Bjama Bene-
diktssyni, Bimi Þórðarsyni og
fleiram."
Bergur Gíslason, sem var milli-
göngumaður Flugfélags íslands og
brezka flughersins á Islandi, sagði
að hann hefði vafaiaust hitt Wigg-
iesworth, en gæti ekki gert sér
grein fyrir honum.
Þótt Bandaríkjamenn tækju við
hervemd ísiands 1941 voru Bretar
hér öll stríðsárin og önnuðust
strandgæzlu úr lofti, einkum að-
gerðir gegn kafbátum og ieit að
þeim. Wigglesworth stjómaði að-
gerðum þessarar deildar (Coastal
Command) og var yfirmaður henn-
ar (Air Officer Commanding
Iceland) á áranum 1943-1944 og
þótt langt væri liðið á stríðið þegar
hann tók við stjóminni kom fyrir
að kafbáta yrði vart. Til þeirra sást
langt fram á árið 1944 og jafnvel
á síðasta ári stríðsins, að sögn
Brians Holt. '
Eftir stríðið fór Wigglesworth til
Ankara í Tyrklandi, þar sem hann
var fiugmálafulltrúi á áranum 1946
til 1949, þegar hann lét af störfum.
Hann hafði verið sæmdur Bath-
orðunni 1946. Hann lézt 1961.
LJÓNAVEIÐARI
í bókunum um Grím grallara
kemur flug lítt við sögu, þótt fyrir-
mynd hans væri í brezka flughem-
um á Islandi í stríðinu. Söguhetjan,
lítill skóladrengur, lætur sig dreyma
um að fella Ijón óvopnaður. Fyrir-
myndin lenti að vísu aldrei í slíku,
en fór eins oft á villidýraveiðar og
hann gat þegar hann starfaði í lög-
reglunni í Ródesíu (Zimbabwe).
John Lambum, sem Amos segir
fyrirmyndina að Grími Jónssyni
grallara, eins og söguhetjan hét
fullu nafni (William Brown á ensk-
unni), stundaði nám í Bury-fram-
haldsskólanum í Lancashire og
háskólanum í Manchester. Faðir
hans, séra E.J.S. Lambum, var
kennari við Bury-skóla frá 1876 til
dauðadags 1915 og vildi að hann
yrði prestur, en í þess stað fór hann
til Ródesíu og seinna starfaði hann
hjá fyrirtæki í Kína.
Höfundur bókanna um Grím,
Richmal Crompton (1890-1969),
var systir Johns Lambum. Hún
varð kennari í klassískum fræðum
við framhaldsskólann í Bromley að
loknu námi í Lundúnaháskóla. Hún
fékk lömunarveiki 1923, hætti
kennslu, en hélt áfram að skrifa
um Grím grallara við góðar undir-
tektir og sendi einnig frá sér
margar alþýðlegar skáldsögur fyrir
fullorðna.
John bróðir hennar ritaði nafn
sitt „Lamboume" og skrifaði nokkr-
ar bækur um náttúrafræði. Amos
segir að hann hafí einnig samið
drög að nokkram bókum um Grím
til að hjálpa systur sinni, þegar
hugmyndaflugið brást henni. Hann
lézt 1972, 79 ára að aldri.
SKOTINN NIÐUR
Richmal Crompton og W.E.
Johns era einhveijir vinsælustu
bama- og unglingabókahöfundar
þessarar aldar, en vinsældir Benna
hafa verið öllu meiri en Gríms.
Menningar- og vísindastofnun Sam-
einuðu þjóðanna, UNESCO, komst
að þeirri niðurstöðu eftir stríðið að
Benni væri vinsælasta söguhetja
bama og unglinga í heiminum.
Síðan hefur enn einn brezkur
bamabókahöfundur náð meiri hylli,
Enid Blyton, höfundur hinna kunnu
“Ævintýrabóka", sem einnig hafa
verið þýddar á íslenzku og flestir
kannast við, en Johns kemur næst-
ur henni.
Johns hefur sætt aðkasti bóka-
varða og gagmýnenda, sem hafa
fyrirlitið bækur hans og Blytons,
sem hefur orðið fyrir jafnvel enn
harðari gagnrýni, en það hefur ekki
komið niður á vinsældum þeirra
nema síður sé. Þótt bækur beggja
þessara höfunda séu skemmtilegar
og lipurlega skrifaðar, þykja þær
ekki nógu „vinstrisinnaðar".
Eitt af því sem Johns er fundið
til foráttu er að Benna-bækumar
sveiji sig í ætt við Boys’ Own
Paper, vinsælt drengjablað, sem
stóð vörð um brezka heimsveldið.
Nú er það liðið undir lok, en nú
þykja þeir höfundar, sem síðan
komu til skjalanna, of vinstrisinnað-
ir og andstaða er risin gegn þeim.
William Earle („Bill“) Johns, höf-
undur Benna-bókanna, fæddist
1893 í Hertford. Hann vildi verða
flugmaður, en foreldrar hans komu
honum til náms hjá landmælinga-
manni. Hann gekk í fótgönguliðið
þegar fyrri heimsstyijöldin hófst og
í flugherinn tveimur árum síðar.
Emst Udet, ein frægasta flug-
hetja Þjóðveija, skaut flugvél Johns
niður yfir Mannheim í Þýzkalandi
1918 og Johns særðist, var tekinn
til fanga og dæmdur til dauða.
Hann reyndi þrívegis að flýja, en
náðist í öll skiptin og eftir síðustu
flóttatilraunina var hann fluttur í
hegningarbúðir þar sem hann varð
að dúsa til stríðsloka.
Johns hætti í flughemum 1930,
en gekk þá í varaflugherinn og
síðan aftur í flugherinn í síðari
heimsstyijöldinni. Hann skrifaði um
flugmál í blöð og hleypti af stokkun-
um nýju tímariti, Popular Flying,
þar sem fyrstu sögumar um Benna
birtust. Þær urðu svo vinsælar að
upp frá því gerði hann fátt annað
en að skrifa.
Sagt var að Johns hafi fallið í
leiðslu þegar hann fékk hugmynd
að nýrri bók og hafi átt auðvelt
með að ljúka henni á hálfum mán-
uði. Alls sendi hann frá sér 168
bækur og þar af fjölluðu 98 um
Benna. Auk Benna-bókanna skrif-
aði hann um ævintýri víkingaher-
mannsins „Gimlet“ og kvenflug-
hetjuna „Worrals", sennilega að
áeggjan brezka hermálaráðuneytis-
ins til að auka baráttuviljann í
stríðinu. Seinna sendi hann frá sér
„vísinda-skáldsögur" og loks komu
Benna-bækumar út í teiknimynda-
útgáfum með nútímayfirbragði (t.d.
„Geimstöð Hjalta"; þ.e. Hitlers).
Johns lézt 1968.
ÆVINTÝRAUÓMI
Ein ein helzta skýringin á vin-
sældum Benna er viss ævintýra-
ljómi, sem hefur stafað frá
tvíþekjum fyrri heimsstyijaldar og
flugmönnum þeirra, og hann kann
að virðast undarlegur á þotuöld,
þótt þotur heilli eflaust einhveija.
Óviða er að finna jafnlifandi og
minnisstæðar lýsingar á flugi og í
Benna-bókunum og bækumar era
oft bráðfyndnar, þótt höfundur ætl-
ist ekki til þess.
Nú er „ás ásanna", Manfred von
Richthofen, líklega eina flughetjan,
sem fólk man eftir úr fyrri heims-
styijöldinni, en margir kannast við
Benna. „Rauði baróninn“ og Benni
virðast sem sé helztu fulltrúar þess-
ara gömlu flugkappa og það á ekki
mjög illa við að Benni gegni slíku
hlutverki, þótt hann sé aðeins sögu-
hetja í drengjabókum, því hann
gæti að mörgu ieyti talizt persónu-
gervingur þeirra og auk þess era
Englendingar sagðir vantreysta
hetjum.
Benni hélt áfram að rata í ævin-
týri þegar ófriðnum lauk 1918.
Mörgum áram síðar gekk hann aft-
ur í RAF, tók þátt í orrastunni um
Bretland og varð einn “hinna fáu“,
sem Churchill hyllti. Hann varð
aldrei gamall og flaug jafnvel þot-
um. í lok síðari heimsstyijaldar
varð hann foringi í Loftferðalög-
reglu Scotlands Yard og yfirmaður
hans var gamall njósnaforingi, Ray-
mond, „ólíkindatól" og hershöfðingi
að tign.
Benni var ódauðlegur og hélt
áfram að fljúga með félögum
sínum, Áka (Algy), sem hét fullu
nafni Algeron Lacey og var af
„fomum skozkum höfðingj aættum"
og „kominn af konungum og víking-
um“, Kalla (Ginger), sem lærði flug
hjá Benna, og Berta (Bertie Lissie),
sem var með einglymi, ólíkur félög-
um sínum um flest og minnti á
nafna í sögum P.G. Wodehouse. Frá
ævintýram þeirra segir í bókum
eins og Benni í leyniþjónustunni,
Benni á norðurleiðum, Benni í
suðurhöfum o.fl o.fl. og þar að
auki er ferill Benna ítarlega rakinn
í „opinberri ævisögu" hans, sem
John Pearson tók saman og kom
út 1979.
Á það hefur verið bent að Benni
hafi að sumu leyti verið óvenjuleg
hetja, því hann var heldur
væskilslegur samkvæmt lýsingum
Johns á honum ungum, með fínlega
andlitsdrætti og smágerðar hendur,
sem vora stundum á iði, og gat þvi
virzt taugaóstyrkur og hann átti
það til að hlæja þegar ekki átti við.
Fáum hetjum er þannig lýst, en
hann var úrræðagóður með afbrigð-
um og ekkert fékk raskað ró hans