Morgunblaðið - 24.10.1986, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. OKTÓBER 1986
Að skemmta
skrattanum
eftirJóhannes
Bergsveinsson
Haraldur frændi minn Blöndal
réðst harkalega að Áma Einarssjmi,
starfsmanni Áfengisvamaráðs, í
grein er hann ritaði í Morgunblaðið
fimmtudaginn 2. október sl. undir
fyrirsögninni: Skemmtikraftur
kölska, og sakar Ama um vísvitandi
lygar og blekkingar.
Eftir lestur greinarinnar sýndist
mér, að hann finni Áma það helst
til foráttu, að hann notar orðið vímu-
efni sem samheiti fyrir öll efni, sem
geta valdið vímuástandi hjá þeim,
sem þeirra neyta. Segir reyndar, að
Ámi geri það af ráðum hug og efa
ég það ekki og skil vel. Hitt gengur
mér verr að skilja hvemig Haraldur
kemst að þeirri niðurstöðu, að Ami
sé að blekkja einhvem með því að
nota samheitið vímuefni yfir öll efni,
sem vímu valda. Mér sýnist fremur
að þeir, sem nota samheitið vímuefni
aðeins yfir sum þeirra efna, en ekki
önnur eins og t.d. áfengi, séu að
reyna að blekkja með undandrætti.
Haraldur ætlast til þess af Áma,
að hann geri alfarið greinarmun á
áfengi og ávana- og fíkniefnum.
Hvemig ætti Ámi að geta það, þeg-
ar það er staðreynd, að vínandi er
dæmigert ávana- ojg fíkniefni?
Haraldur segir Ama ljúga, þegar
hann bendir á samhengi milli vax-
andi heildameyslu áfengis, ijölgunar
fullorðinna neytenda, aukinnar al-
mennrar neyslu áfengis meðal bama
og unglinga og aukinnar neyslu ann-
arra vímuefna Við, sem fáum til
meðferðar unga misnotendur vímu-
efiia, þekkjum vel af reynslunni, að
til undantekningar telst ef þeir mis-
nota ekki áfengi jafnhliða öðmm
vímuefnum. Saga þeirra sýnir oftast,
að neysla áfengis var undanfari
neyslu annarra vímuefna.
Haraldur talar um áfengi sem
sjálfsagða neysluvöm, sem lang-
stærstur hluti Islendinga noti og böm
þessa fólks alist upp við, að notkun
þess sé sjálfsögð og eðlileg.
Rétt er, að meirihluti fullorðinna
íslendinga neytir áfengis, en þeir
gera það ekki sér að skaðlausu. Um
það vitnar sá fjöldi sjúkrarúma, sem
dag hvem em full af neytendum
þessarar „neysluvöru", sem ég vil
fremur nefna varhugavert vímu-,
ávana- og fíknieftii, svo ekki fari
milli mála, hvert eðli hennar sé. Lit-
ur, ilmur, keimur og kostulegar
umbúðir leyna ef til vill eðlinu, en
breyta því ekki. Stöðugt em ein-
hveijir neytendur áð skaðast eða
valda skaða vegna neyslunnar. Fjöldi
gistir fangageymslur lögreglu vegna
ölvunar, missir ökuleyfi, slasast eða
veldur slysum sakir ölvunaraksturs,
veldur eða verður fyrir eignatjóni,
eða þarf að dveljast í fangelsum sök-
um afbrota, sem framin vom undir
áhrifum áfengis o.s.frv. Ég hefði
haldið að þessar afleiðingar áfengis-
neyslu dyldust varla heilskyggnum
starfandi lögmanni.
Bágt eiga blindir, en bágar þeir,
sem ekki vilja sjá, því þeirra er
myrkrið meira. Því miður em þeir
margir, sem ekki vilja sjá áfengi í
réttu ljósi sem vandmeðfarið vímu-,
ávana- og fíkniefrii, er vara þurfi
böm og unglinga við að líta á sem
sjálfsagða og eðlilega neysluvöm.
Hættan var Alþingi ljós, þegar það
samþykkti áfengisbannið árið 1908.
Reyndar fékk það giýju í augun síðar
og förlaðist sýn, en alblint hefur það
aldrei orðið í áfengismálum, svo sem
sjá má af áfengislögunum, sem hafa
að geyma mörg ákvæði, sem miða
að því að draga úr og halda í skefjum
neyslu á áfengi.
Heimur frænda míns Haraldar
hýsir skrípakalla og vitleysinga en
ekki strangtrúaða múhameðstrúar-
menn. Trú þeirra meinar þeim
nefnilega að neyta áfengis, af því
að það er í þeirra augum hættulegt
vímu-, ávana- og fikniefni, og geta
legið við ströng viðurlög.
Haraldur segir, að það sé þjóðinni
nauðsynlegt, að barist sé gegn neyslu
fíkniefna, og tek ég fúslega undir
það. Hvað hann aftur á móti á við
með hugtakinu „heiðarleg bindindis-
starfsemi", sem hann telur sjálfsagða
og eðlilega, vefst fyrir mér. Ég vona,
að hann sé þá ekki að tala um „bind-
indisstarf", sem grundvallast á því
að telja áfengi sjálfsagða neysluvöru,
sem engan skaði og hafi ekkert með
vímu-, ávana- og fíkniefni að gera
og mælir með bjór, af því að það er
svo mikið vatn í honum. Slíkt „bind-
indisstarf" tel ég hvorki sjálfsagt né
eðlilegt og þjóna engum nema Bakk-
usi og áhangendum hans.
Haraldur segir, að foreldrasamtök
gegn fíkniefnum „hafi glæpst á að
nota hugtakið vímuefni í staðinn fyr-
ir ávana- og fíkniefni og virðist þar
gæta áhrifa frá Áfengisvamaráði"
og finnst það miður. Mér dettur í
hug önnur möguleg skýring á þessu.
Þau gætu t.d. hafa glæpst á að
glugga í íslenska orðabók, sem gefin
var út af Menningarsjóði 1983, þar
segir nefnilega um orðin:
Víma; „ölvun, það að vera dálítið
drukkinn; leiðsla, svimi, afbrigðileg
starfsemi miðtaugakerfísins af völd-
um eftia, sem breyta skynjun ein-
staklingsins á umhverfinu og
viðbrögðum hans gegn því; oft sam-
fara sérstakri vellíðunarkennd."
Vímugjafi: „værðargjafi, efni sem
veldur vímu (áfengi, hass o.fl.).“
Ávanaefni: „efni sem verkar
þannig á miðtaugakerfið, að menn
Jóhannes Bergsveinsson
„Rétt er, að meirihluti
fullorðinna Islendinga
neytir áf engis, en þeir
gera það ekki sér að
skaðlausu. Um það vitn-
ar sá fjöldi sjúkrarúma,
sem dag hvern eru full
af neytendum þessarar
„neysluvöru“.“
geta við áframhaldandi notkun þess
vanist á að nota það í óhófi."
Fíkniefni: „ávanaeftú, sem mynd-
ar sjúklega fikn í mönnum til að
neyta þess.“
Þar sem dr. med. Þorkell Jóhann-
esson prófessor í lyfjafræði við
læknadeild Háskóla íslands, for-
stöðumaður Rannsóknarstofú há-
skólans í lyijafræði og formaður
eiturefnaneftidar, er hvorki í Áfengi-
svamaráði né starfsmaður þess
langar mig að vitna til bókar hans:
Lyfjafræði miðtaugakerfísins, sem
kom út á vegum menntamálaráðu-
neytisins og Háskóla Islands 1984.
Bók þessi er holl lesning þeim, sem
vilja sjá og skilja, hvert er eðli áfeng-
is og annarra vímu-, ávana- og
fikniefna, en ekki vaða í villu og
svíma eigin blekkinga varðandi þessi
mál. í bókinni er miki'l fróðleikur og
af miklu að taka, en ég ætla aðeins
að grípa niður á tveim stöðum. Fyrst
á blaðsíðu 135. Þar segir hann: „Öll-
um vímugjöfum er sameiginlegt, að
þá má nota til lækninga eða til vímu
við félagslegar athaftiir eða í öðrum
tilgangi í skömmtum, sem ekki eru
líklegir til þess að valda hlutaðeigend-
um tjóni. Þetta á jafnt við, hvort sem
vímugjafi er talinn vera kröftugur
eða vægur, eða hvort víma af hans
völdum hefur önnur sérkenni en víma
af völdum sumra annarra vímugjafa.
Öllum vímugjöfum er þó einnig sam-
eiginlegt, að þá má misnota og í þá
kann að myndast ávani eða fíkn við
áframhaldandi notkun. Vandamál
vegna misnotkunar og ávanamynd-
unar í mismunandi vímugjafa verður
ennfremur að telja hliðstæð eða hin
sömu, uns annað sannast. Að öllu
þessu samanlögðu þykir nægja að
taka einkum dæmi af einum vímu-
gjafa, þegar íjalla á um noktun og
misnotkun vímugjafa og ávanamynd-
un. Þessi vímugjafí er alkóhól (etan-
ól).“
Síðan rekur höfundur forsendur
eftirfarandi niðurstöðu á blaðsíðu
160: „Að dómi höfundar falla þess
vegna önnur vímugjafavandamál,
enn að minnsta kosti, algjörlega í
skugga áfengisvandamála. Er þó
neysla áfengis minni hér en í flestum
öðrum löndum, ef treysta má tölum
Áfengis- og tóbaksverslunar ríkis-
ins.“
Ámi Einarsson getur oft verið
skemmtilegur, það þekki ég af
reynslunni, en frá sjónarhóli kölska
held ég, að Haraldur Blöndal hafi
reynst betri skemmtikraftur.
Höfundur eryfirlæknir áfengis-
deilda við geðdeild Landspítalans
ogásæti í Áfengisvamaráði.
TOMTHU SMAÐ-
UR TÚBORGAR
eftirKristm
Vilhjálmsson
Lítillæti er fögur dyggð. Hógvær
og orðvar að vanda gerir Haraldur
Blöndal athugasemdir við grein sem
Ámi Einarsson ritaði í Morgunblaðið
til upplýsinga og fræðslu um mál sem
miklu varðar, vímuvandann. Það mál
hefur Ámi kynnt sér rækilega, eink-
um fræðslu um efnið, undanfarin ár.
Að vísu virðist Blöndal hafa lesið
grein Ama eins og viss persóna,
honum greinilega hugstæð, Biblíuna.
Og þó lítillátur sé á hann erfitt með
að leyna því að hann veit að sjálf-
sögðu miklu meira en Ámi (og flestir
aðrir) um þessi mál enda hreyfir svo
hógvær maður vart penna ef hann
hefur ekki allt á hreinu.
Honum gengur líka illa að láta
ekki á því bera að Áfengisvamaráð
er honum lítt að skapi og skal ég
síðastur manna lá honum það. Hvaða
vit er í ráði sem tekur meira mark
á Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni en
Sameinuðu dönsku ölgerðunum? Og
hver getur treyst fólki sem fer frem-
ur eftir því sem prófessoramir,
Tómas Helgason og Þorkell Jóhann-
esson, rita um vímuefni en sjálfur
Blöndal og kunnáttumenn á boið við
hann?
Blöndal telur það miður gott hjá
Áma Einarssyni, Æskulýðsráði
Reykjavíkur og Samtökum foreldra
um vimulausa æsku að telja áfengi
vímuefni. Auðvitað hlýtur jaftiotðvar
maður og hann að hafa rétt fyrir
sér. Og það er örugglega fyrir sakir
hæversku að hann telur ekki upp
fleiri ruglukolla sem telja áfengi
vímueftii. Hann hefði til dæmis getað
veist harkalega að prófessorunum
Kristinn Vilhjálmsson
„Honum gengnr líka illa
að láta ekki áþví bera
að Áfengisvamaráð er
honum litt að skapi og
skal ég síðastur manna
láhonumþað.“
tveim sem ég nefndi. Hann hefði
getað tekið í gegn þá lækna sem
vinna að endurhæfingu drykkju-
manna. Hann hefði getað sallað
Vilmund heitinn landlækni niður.
Og hvað um snillinginn Andrés
Bjömsson skáld sem fáir munu væna
um ofstæki í bindindismálum? Hann
kvað:
„í mér glíma ástarbrími
og ölvaríma
I mánaskímu um miðja grímu
margt ég ríma.“
Að vísu á Andrés þá afsökun fyr-
ir mgli sínu að hann hefði sjálfsagt
seint trúað því að afkomandi sam-
heija síns, Benedikts Sveinssonar,
gerðist málpípa danskra bjórvamba
og bmggara á íslandi. Og þó vissi
Andrés vel að það er satt sem Þor-
steinn vinur þeirra Erlingsson kvað
að:
„danskurinn hefur handa þeim
hlandforir sem að aldrei þijóta."
Og þegar Jón Trausti, sem að vísu
var ekki jafnhandgenginn göróttum
drykkjum og Andrés, notar oiðið öl-
víma í sögum sínum hafði hann ekki
hugmynd um að nokkur hérlands-
maður geiðist dyggðum prýddur
skjaldsveinn og tómthúsmaður Tú-
borgar á íslandi.
Það er enn eitt dæmið um kurt-
eisi Haralds Blöndals að neftia ekki
þessi skáld eða aðra gengna menn
sem óðu í þeirri villu og þeim svíma
að ölvíma væri til. Þeir höfðu neftú-
lega afsökun sem núlifandi menn
hafa ekki: Þeir höfðu ekki hugmynd
um að slíka gersemi sem Blöndal
ætti eftir að reka á íjölmiðlaijörur
vorar.
Hitt er svo annað mál að við eigum
sjálfsagt ekki betra skilið.
Höfundur er einn af forvígismönn-
um Góðtemplarareghmnar.
Réttur
dagsins
Margrét Þorvaldsdóttir
Sagt er að sterkasti maður í heimi
sé sá sem getur staðið einn.
— Gullkom —
Ekki er alltaf nægjanlegt að hafa
skoðanir, það þarf stundum sterk
bein til að standa við þær. Fiskur,
svo næringarríkur sem hann er,
ætti að styrkja og efla kjarkinn.
Prófið þennan ágæta fiskrétt sem er
Bakaður
fiskur
frá Miðjarð-
arhafslöndum
1 kg fískur (smálúða, þorskur eða
ýsa)
2 msk. matarolía
1 stór laukur
3 stórir tómatar saxaðir eða (1
dós niðursoðnir tómatar 400 g)
1 hvítlauksrif saxað eða pressað
1 bolli kjúklingasoð
2 msk. oyster sauce
’A tsk. oregano
V8 tsk. timian
V< tsk. basil
dl lárviðarlauf
salt og pipar og
rifínn börkur af 1 appelsínu
1. Laukurinn er skorinn í bita og
látinn krauma í feitinni þar til
hann er orðinn mjúkur. Setjið í
pott ásamt niðurskomum fersk-
um tómötum eða niðursoðnum
tómötum án safans úr dósinni.
Einnig kjúklingasoð (eða 1 bolli
vatn + 2 ten. kjúklingakraftur),
hvítlauksrif, oystrusósu, oregano,
timian, basil, lárviðarlaufíð brotið
í tvennt til bragðauka, rifinn app-
elsínubörk, salt og pipar.
(Oyster-sause fæst í litlum flösk-
um í matvöruverslunum á 75 kr.
ónur. Sósa þessi er mjög góð og
bragðaukandi fyrir sósur margra
fiskrétta.)
2. Þetta er jafnað vel og látið
krauma í opnum potti í u.þ.b.
20—25 mín. á þá að vera komin
mjög bragðgóð grænmetissósa.
3. Fiskurinn er roðflettur og eru
flökin skorin í lítil stykki (eða
höfð heil) og lögð í eldfast fat.
Sósunni er hellt yfir fiskinn og
hann síðan bakaður í ofhi við
meðalhita í 10—15 mín. eða þar
til hann er soðinn í gegn.
Berið frarn með soðnum gijónum
og gjaman grófu brauði.
Sem ábæti er mjög gott að skera
niður ferska ávexti eins og app-
elsínu, epli, vínber, ferskjur, plómur
eða það sem til er hveiju sinni. Flór-
sykri, 2—3 msk., er stráð yfir
ávextina og blandað vel. Ferskir
blandaðir ávextir em bestir bomir
fram vel kældir.
Þegar meira er við haft má setja
ávaxtalíkjör saman við ávextina áð-
ur en þeir em bomir fram.
Verð á hráefni
Smálúða 1 kg ........ kr. 240
1 dós niðurs.
tómatar ............. kr. 35
kr. 275,40