Morgunblaðið - 07.11.1986, Síða 28

_ ' óc 6 I m 1 ii i 'JS . • .1 .. tM U . í - 1 ,• i J i r *. ■.. J ‘í ) i ‘ ! .
Ao ---------------------- MORGUNBLAÐIÐ, PÖSTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1986
Minning:
Krístín Anna Þór-
arínsdóttir leikkona
Fædd 26. október 1935
Dáin 2. nóvember 1986
Kristín Anna Þórarinsdóttir lést
á Borgarspítalanum aðfaranótt 2.
nóvember síðastliðinn eftir erfitt og
strangt sjúkdómsstríð, sem hún
háði með þeim óbilandi kjarki, sem
hetjum einum er gefinn.
Eg fylgdist með sjúkdómsbaráttu
Önnu Stínu, en undir því nafni gekk
hún meðal vina og vandamanna, frá
því að fyrstu sjúkdómseinkennin
gerðu vart við sig í lok janúarmán-
aðar siðastliðinn. í fyrstu afar
sakleysisleg einkenni, sem ágerðust
jaftit og þétt eftir því sem á vetur-
inn leið.
Hugur minn reikar til sunnu-
dagsins 11. maí síðastliðinn. Anna
Stína hafði legið inni á sjúkrahúsi
til ítarlegrar rannsóknar, en fékk
að fara heim til flölskyldu sinnar
um helgina og átti að koma aftur
á sjúkrahúsið áðurgreindan dag.
Glampandi vorsólin skein frá al-
heiðum himni, en vegna ríkjandi
norðanáttar, sem varað hafði um
skeið, var kuldanepja, þar sem ekki
naut skjóls og vorgróður allur lá í
dróma vegna vorkuldans.
Anna Stína hringdi í mig árla
þessa vormorguns. „Ég vissi, að þú
værir vöknuð," sagði hún, „en ég
er búin að liggja vakandi frá því
fyrir klukkan sex í morgun, ég er
víst farin að aðlagast spítalalífinu."
Við töluðum saman dijúglanga
stund, en síðan sagði hún: „Gerður,
ég er hrædd. í kvöld fer ég aftur
á spítalann og á morgun fæ ég
úrskurð frá sjúkdómsrannsóknun-
um öllum."
Næsta dag fór ég til hennar á
spítalann, en þegar ég kom inn á
sjúkrastofuna, þar sem Anna Stína
hafði legið, var rúmið hennar autt.
„Hún var flutt á aðra stofu í morg-
un,“ sögðu konumar, sem höfðu
legið á stofu með henni. Þar sem
ég stóð inni í sjúkrastofunni og
horfði á autt sjúkrarúmið hríslaðist
um mig vonleysiskuldahrollur,
miklu kaldari en norðannæðingur-
inn úti. Ég gekk hljóðum skrefum
að nýja sjúkrabeðnum hennar Önnu
Stínu, sem nú var á einbýli.
Eiginmaður hennar sat hjá henni,
en stóð upp og sagði: „Ég ætla að
leyfa ykkur að vera einum um
stund.“ Við tókumst þétt í hendur
án þess að talast við, en síðán rauf
hún dauðans kyrrðina og sagði:
„Það er krabbamein, eins og mig
grunaði, ég á aðeins örstutt líf fyr-
ir höndum. Að vísu ætla læknamir
að reyna bæði lyfla- og geislameð-
ferð, en batahorfur eru hverfandi
litlar."
Það var áhrifaríkt að sjá og fylgj-
ast með viðbrögðum fjölskyldu
Önnu Stínu við þessum válegu
tíðindum. Allt var gert, sem í mann-
legu valdi stóð, til þess að létta
henni sjúkdómsbyrðina, sem ágerð-
ist með ógnarhraða. Bæði Kristján,
I eiginmaður hennar, og bömin, Eyj-
l ólfur Kjalar, Alda, Ámi og Þórar-
[ inn, svo og fjölskyldan öll veittu
Ihenni Ómælda umönnun og styrk
og sjálf tók hún örlögum sínum af
slíku æðmleysi og hetjulund að
aldrei gleymist þeim, sem með
fylgdust. Sína síðustu krafta notaði
hún til að fegra og dytta að heimil-
inu þeirra á Gmndarstíg 12, enda
lagði Anna Stína alla tíð metnað
sinn í að halda heimilinu fallegu
og hlýlegu og þar skipuðu bækur,
blóm, ljós og listaverk öndvegi.
Og svo kom sumarið með marga
yndislega og fagra sólardaga. Anna
Stína unni sól og sumri, hún var í
eðli sínu sannkailað sólskinsbam
og hvert sinn er af henni bráði
keyrði Kristján hana út í sólskinið
og veitti það henni mikla gleði.
í eðli sínu var hún náttúmbam,
sem unni gróðri og fegurð landsins.
Við fómm saman í nokkrar ferðir
inn á íslensk öræfí og hafði hún
orð á því, að sér opnaðist nýr, fag-
ur og áður óþekktur heimur. Á
síðastliðnu sumri komst hún nokkr-
um sinnum í heimsókn í sumarbú-
stað okkar hjóna, sem stendur úti
við sjávarsíðuna á Vatnsleysu-
strönd, og gladdist hún innilega
yfir blómunum og tijáplöntunum,
sem við vomm að rækta, en bað
alltaf um að verða keyrð alveg nið-
ur að sjónum til þess að heyra
sjávamiðinn og anda að sér fersku
sjávarloftinu.
Anna Stína var falleg kona,
fínleg og framganga hennar öll var
fáguð, hlýleg og aðlaðandi. Hún var
ákaflega listhneigð og unni allri
fegurð jafnt fegurð himinsins og
náttúmnnar allrar, sem fegurð
tóna, lita, forma og bókmennta.
Af öllum listum var leiklistin hug-
fólgnust, enda þjóðkunn leikkona
og upplesari og í allra fremstu röð
íslenskra ljóðalesara. Hún hafði
ákaflega þýða og hljómfagra rödd
og sitt daglega málfar vandaði hún
svo, að athygli vakti.
Vegna óvenju fjölþættrar lífs-
reynslu Önnu Stínu var hún vinum
sínum skilningsrík, nærgætin og
sannur vinur í gleði og sorg. Hún
þekkti lífið frá öllum hliðum þess
flestum öðmm betur og átti því
afar auðvelt með að setja sig í ann-
arra spor, uppörva og hugga,
samgleðjast, skilja og fyrirgefa.
Þegar ég kynntist Önnu Stínu
fyrst hafði hún fyrir fáum ámm
gifst Kristjáni Arasyni, kennara við
Háskóla Islands og Menntaskólann
á Laugarvatni, og áttu þau silfur-
brúðkaup í september síðastliðnum.
Þau hjónin áttu óvenju mörg
sameiginleg áhugamál, sem ásamt
einlægri væntumþykju tengdu þau
saman óijúfandi tryggðaböndum.
Meiri kærleik og umönnun en
Kristján sýndi Önnu Stínu í hennar
þungbæm veikindum er ekki hægt
að hugsa sér. Og þegar að endalok-
um dró vék hann vart frá sjúkrabeði
hennar, hvorki dag né nótt. Og svo
var einnig um bömin og fjölskyld-
una alla.
Á Borgarspítalanum á deild A-6
naut Anna Stína hinnar fullkomn-
ustu hjúkmnar og kærleiksríkrar
umönnunar hjúkmnarliðs deildar-
innar, sem ég veit, að fjölskyldan
og vinahópurinn er mjög þakklát
fyrir.
Við Egill fæmm hér hugheilar
þakkir fyrir áratugavináttu við
Ónnu Stínu og Kristján og þeirra
fjölskyldu, fyrst á Laugarvatni og
síðan hér í Reykjavík.
Við sendum öllum aðstandendum
okkar dúpstu samúðarkveðjur. Guð
blessi minningu Kristínar Önnu
Þóraririsdóttur.
Gerður H. Jóhannsdóttir
Hún var drengur góður.
Á kveðjustund er mér efst í huga
þakklæti fyrir að hafa átt hana að
vini, hún var ætíð hreinskiptin, en
þó örlát svo fágætt má teljast. Leið-
ir okkar Önnu Stínu lágu snemma
saman, við vomm ungar stúlkur
sem stefndu að sama marki. Ég
held, að fyrst í stað höfum við far-
ið varlega hvor að annarri, það
koma stundir þegar manni býður í
gmn að nú skuli ekki flana að neinu
og sú viðvömn er góð fóstra. Þar
kom að við þurftum ekki lengur að
skoða og kanna, heldur myndaðist
það traust sem gerir vináttu það
besta sem lífið hefur að bjóða.
í sjón var hún álfkona sem gaf
til kynna að hún væri of viðkvæm
fyrir þennan heim en í raun var
styrkur hennar mikill og kom ævin-
lega á óvart. Á leikferli hennar
lengst framan af kom það gjaman
í hennar hlut að túlka ungu stúlk-
umar, einhverskonar dekurböm, ef
maður lítur til léttu leikanna, en
það var fyrst þegar kom að alvar-
legri verkum sem buðu upp á góðan
skáldskap sem hæfileikar hennar
nýttust best. Hún hafði sjaldgæft
næmi fyrir texta og þróttmikil en
en óvenju hljómfögur röddin vakti
athygli. Þeir sem urðu vitni að
flutningi hennar á ljóðum vita að
þar var hún í fremstu röð.
Mér er ekki lagið að telja upp
staðreyndir og fer ekki út í upptaln-
ingu verkefna, sem voru fjölmörg.
Síðan kom langt hlé er hún fylgdi
manni sínum og bömum á önnur
mið. Þau dvöldu á Laugarvatni um
árabil þar sem Kristján gegndi
kennarastarfi., Þar tók hún til við
að setja á svið verk með mennta-
skólanemum og varð það til þess
að henni bámst boð um að vinna
að leikstjóm víða um land, við góð-
an orðstír.
Þegar litið er til baka koma í
hugann myndir af ólíkum vistarver-
um þeirra Önnu og Kristjáns eins
og gerist þegar við emm að hasla
okkur völl. Engum hef ég kynnst
sem hafði eins gott lag á því og
hún að gera fallegt í kringum sig,
það var henni lífsnauðsyn. Bæði
hafa þó átt sammerkt að hafa ekki
farið í háværar kröfugöngur sjálf-
um sér til handa.
í skjóli þeirra hafa alist upp
mannvænleg böm sem hafa notið
mannkosta þeirra. Eina dóttur
misstu þau kornunga og var það
þeirra stóri harmur.
Anna Stína átti að lokum stranga
baráttu við vágestinn sem hún háði
með hreinleika og reisn. Hún lést
aðfaranótt allraheilagramessu,
þeim degi tilheyrir ritningargreinin
„Sælir em hjartahreinir, því að þeir
munu Guð sjá.“
Helga Bachmann
Þegar ég hitti hana Önnu Stínu
fyrst fannst mér hún feiknarleg
heimskona. Tilefnið var, að Ingi-
björg Stephensen varð tíu ára
gömul og fagnaði þeim merka
áfanga með dömuboði í foreldrahús-
um á Laufásvegi 4. Þetta var mikil
upplifun fyrir mig, dreifbýlisbam
úr einni af jaðarbyggðum Reykja-
víkur. Sárfeimin var ég að reyna
að hverfa inn í vegg, þegar til mín
sveif fínleg jafnaldra, með bjart og
kringlótt andlit (eins og tungl í fyll-
ingu — var hún vön að segja sjálf)
og spurði af hveiju ég væri ekki
að dansa eins og hinar. Ég sagðist
ekki kunna það. „Það skal ég kenna
þér,“ sagði hún, full umhyggju,
„þetta er bara foxtrott.“
Foxtrott! Það orð var ekki brúkað
í íslensku bændamenningunni. Út í
heiminn opnaðist gluggi. Þetta var
árið 1946.
Næst sá ég Önnu Stínu á sviði
þar sem hún og ísak Hallgrímsson,
nú öldmnarlæknir, léku kóngafólk,
eins og fædd í hlutverkin. Svo var
hún orðin sextán eða sautján og
komin á leikskóla hjá Lámsi Páls-
syni. Þá sat hún á Laugavegi 11
með heimsins fíngerðasta gullhár
og horfði yfir sig ástfangin í augun
á ungum manni í skáldadraumum,
Emil Eyjólfssyni. Með honum fór
hún til Frakklands og þegar ég hitti
hana næst vomm við orðnar tvítug-
ar.
Hún bauð mér til kvöldverðar. {
kjallara bjó hún að vísu, en matseð-
illinn hljóðaði upp á „Cotes de porc“
(svo nefnast svínakótelettur á
frönsku) og rauðvín. Gestimir vom
Þorvaldur Skúlason listmálari, Leif-
ur bróðir hennar, kannski fleiri.
Þegar leið á kvöldið tók Anna Stína
gítarinn og flutti ástarsöngva og
tregaljóð af því tagi sem Frakkar
kalla chansons. „You don’t have to
give me diamonds or pearls ...
oniy a shoulder to lean on“ söng
hún af slíkri hjartans einlægni, að
ég hef aldrei getað gleymt þvf. Það
var mikill skaði að hún skyldi ekki
leggja meiri rækt við hæfíleika sína
á þessu sviði, því þeir vom á heims-
mælikvarða, það skal ég standa við
hvar sem er.
Hún hafði mjög næmt eyra fyrir
hrynjandi og frá því hún var kom-
ung þótti ljóðalestur hennar ein-
staklega góður. Skólabræður mínir
sögðu að hún hefði fegurstu rödd
á Islandi. Kvæði Laxness „Ungling-
urinn í skóginum" var hennar
glansnúmer: gleði æskumannsins
sem uppgötvar fegurð heimsins
varð bráðsmitandi í flutningi henn-
ar.
Á næstu ámm brilleraði hún á
sviðinu og náði hápunkti í túlkun
sinni á Júlíu þeirra Rómeós og
Shakespeares, frægasta ástarhlut-
verki bókmenntanna. Sigurganga á
fjölunum blasti við.
En einkalífíð hafði verið nokkuð
næðingasamt. Samband hennar við
Emil varð ekki iangt. Þau eignuð-
ust soninn Eyjólf Kjalar, sem ólst
að mestu upp hjá föðurforeldmm
sínum, Guðrúnu Emilsdóttur og
Eyjólfí Kristjánssyni á Brúarási í
Fossvogi, við besta atlæti. Samt var
sárt fyrir unga móður að geta ekki
haft bamið sitt hjá sér. í hjóna-
bandi með Emi Bjamasyni eignað-
ist hún dótturina Öldu, þau skildu
eftir árið.
Anna Stína trúði mér fyrir þeirri
lífsskoðun sinni, að ástarsamband
yrði að staðfesta með bami, annars
væri það léttvægt. Langt um seinan
sá ég að hún var alls ekki sú heims-
kona sem ég hélt, í þeim skilningi
að hún (og við báðar) vissum lítið
um staðreyndir lífsbaráttunnar.
Samt stríddi hún mér stundum á
því, að ég vissi enn minna en hún.
Hún var listamannabam. Móðir
hennar, Alda Möller leikkona, dó
þegar Ánna Stína var tólf ára eða
svo, og faðir hennar, Þórarinn
Kristjánsson, var og er gæddur
ríkum tónlistargáfum, spilaði á
selló, en vann alltaf sem símritari.
Anna Stína hafði rómantíska
listamannssál og maðurinn, sem
varð lífsförunautur hennar, var af
líku bergi brotinn, Kristján, sonur
Árna Kristjánssonar píanóleikara
og Önnu Guðrúnar Steingrímsdótt-
ur, hneigður fyrir heimspeki og
skáldskap. Ætli Anna Stína hafí
ekki verið svona 25 ára, þegar þau
tóku saman. Á skömmum tíma
eignuðust þau þijú böm. Það elsta
var dóttir, Anna Guðrún, en hún
var fædd með hjartagalla og dó
held ég á fyrsta ári, eftir að foreldr-
amir höfðu gert allt sem þau gátu
til að leita henni lækninga. Það var
þungur harmur, dýpsta sárið sem
Anna Stína hlaut á ævinni, og greri
aldei til fulls, er ég hrædd um.
Þama stóð hún um þrítugt, með
Öldu litlu og synina tvo, Ama og
Þórarin, á fyrsta og öðm ári. Hún
ákvað að hætta að leika. Af heiðar-
leik, kannski ótímabærum, fannst
henni hlutverk móður og eiginkonu
svo knýjandi að fleiri hlutverkum
yrði ekki sinnt svo mynd yrði á.
Þau Kristján fluttu austur að Laug-
arvatni, þar sem hann kenndi við
menntaskólann í mörg ár. Saman
gerðu þau fjölda útvarpsþátta um
sígildar bókmenntir og vom þeir
frábærir.
Hvaða él sem næddu um hana
Önnu Stínu þá bjó hún alltaf yfir
einhveijum tíguleika sálarinnar:
kannski var það fegurðarskyn
hennar, sem gæddi hana einstökum
þokka. Hún var fjarskalega trygg-
lynd og ræktaði vináttu. Hennar
stóri og trausti vinahópur byggðist
áreiðanlega að einhveiju leyti á
því, hvað hún bar mikla umhyggju
fyrir þeim sem henni fannst skipta
sigmáli.
Ég er ekki að segja að hún hafí
verið gallalaus frekar en ég og þú.
Hún gat orðið svolítið hástemmd,
átti það til að „fomemast" upp á
gamla móðinn og eitt og annað
gæti ég tínt til. En hún bjó yfir
höfðingslund, sem oft var í skökku
hlutfalli við takmörkuð fjárráð. Hún
élskaði að gefa vinum sínum gjafir,
ilmvatn og kristalskertastjaka fékk
ég. Henni hefði hæft að búa í höll
og halda góðar veislur, sitja við
háborð og stjóma andríkum sam-
ræðum. En hún kaus að giftast
manni, sem átti sínar hallir í höfð-
inu, eins og Guðbergur orðar það,
ekki þröngsýnissál í steinsteypu-
villu.
Fram undir það síðasta safnaði
hún að sér skemmtilegu fólki,
kringum sjúkrabeðinn. Eitthvað
kringum 20. september sl. kom ég
að morgni á Borgarspítalann. Þá
sátu hjá henni móðursystir hennar,
Þorbjörg Leifs (Dídí) og Bjöm sagn-
fræðingur Þorsteinsson. Bjöm var
innlagður á sömu deild. Hann var
á rauðum flauelsslopp og talaði í
ákafa, þótt sjúkdómurinn væri bú-
inn að hrifsa úr honum raddböndin,
svo hann varð að anda orðin gegn-
um raftæki. Þessa stundina var
honum kristnitaka íslendinga efst
í huga:
„Dettur ykkur í hug að nokkur
maður á Alþingi sumarið eitt þús-
und hafi haft áhuga fyrir trúmál-
um? Þetta voru hrein viðskipti, eins
og... ja, eins og þegar Danir gengu
í EBE. Þessar norðurbyggðir vom
mikilvægar ... sjáið þið ... fíla-
beinið kemur ekki fyrr en með
krossferðunum, um tólfhundruð, en
á Grænlandi var fullt af rostung-
um...“
„Vom tennumar notaðar í
drykkjarhom?" gufaðist upp úr
mér.
Bjöm tókst bókstaflega á loft:
„í biskupsstafi, manneskja! Þetta
var bara eins og Efnahagsbanda-
lagið eða Nato, það VERÐUR
einhver að skrifa um þetta.“
Við sáum í huganum fjömmar í
Eystribyggð, þaktar rostungum,
sem bökuðu sig í sólinni, gmnlausir
um að tönnunum yrði kippt úr þeim
um leið og samningaliðið á Þingvöll-
um væri búið að snúa íslendingum
frá Þór og Óðni á sveif með Jesú
Kristi.
Anna Stína lá á hliðinni og brosti,
of kvalin til að leggja mikið til
mála, samt sú sem bar ægishjálm
yfir hugmyndaflæðinu.
Þrem vikum seinna var Bjöm
dáinn, og á allra heilagra messu
kvaddi Anna Stína. Hljóðnuð sú
rödd sem eitt sinn þótti fegurst á
fslandi.
Það er silfurbrydding á hveiju
svörtu skýi, segir máltækið. Ég
veit að mikið af hæfileikunum henn-
ar Önnu Stínu á eftir að skila sér
hjá bömunum hennar, sem em
hvert öðm yndislegra. Þeim sendi
ég mínar einlægustu samúðarkveðj-
ur, svo og föður hennar og systkin-
um, og ekki síst Kristjáni manni
hepnar, sem var stoð hennar og
stytta þetta þrautasumar, svo hún
mátti helst ekki af honum sjá.
Inga Huld Hákonardóttir
Kristín Anna Þórarinsdóttir var
löngu landskunn leikkona, þegar
hún fluttist hingað að Laugarvatni
með fjölskyldu sinni árið 1967, en
þá var eiginmaður hennar, Kristján
Ámason, orðinn fastur kennari við
menntaskólann. Hér átti hún fast
heimili til 1975 og dvaldist hér
raunar oft eftir það um lengri eða
skemmri tíma. Hér verður engin
tilraun gerð til að rekja æviatriði
hennar og listferil, aðeins fest á
blað fáein kveðju- og þakkarorð
fyrir þátt hennar í sögu skólans —
og ógleymanleg persónuleg kynni.
Enda þótt Kristín Anna hefði
stórt heimili að annast var brátt