Morgunblaðið - 15.11.1986, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 1986
FORTÍÐIN,
SPEGLASTI
NÚTÍÐINNl
Rœtt viÖ Ingu Bjarnason leikstjóra
um sýninguAlþýðuleikhússins á leikþáttum
eftir Strindberg og Þorgeir Þorgeirsson
Inga Bjarnason leikstjóri:
„Texti Strindbergs er svo djúp-
ur að það er eiginlega enginn
botn á honum.“
rithöfundur pappírslaus. Við höf-
um gert ýmislegt gott og okkur
er hvað eftir annað hælt upp í
hástert en við lifum ekki á því til
lengdar. Menn verða að athuga
það að meðan við höfum ekkert
húsnæði verðum við alltaf homrek-
ur, því leikhús passar eiginlega
ekki við neina aðra starfsemi svo
vel sé.“
Sérðu einhveijar horfur á að úr
muni rætast?
„Ég trúi varla öðru en ef ekkert
gerist þá gefst ég upp. Ég fer
ekki út í aðra sýningu af þessu
tagi — sýningu sem er eiginlega
eins og þegnskylduvinna. Sorgleg-
ast finnst mér ef allt það starf sem
fólkið mitt hefur lagt á sig í fjögur
ár verður unnið fyrir gýg, því
hæfileikana vantar ekki þó allt
annað sé af skomum skammti. Það
hlýtur að vera rík þjóð sem hefur
efni á því að fara svona með sína
listamenn...“
Ef þu hefðir nú frjálsar hendur,
hvað myndirðu þá glíma við næst?
„Eins og ég sagði áðan: klassík-
VIÐTAL: ILLUGIJÖKULSSON
„Ég held stundum ég sé geð-
biluð manneskja. Það er náttúr-
lega tóm vitleysa að vera alltaf
að reyna að setja upp sýningar
við þær aðstæður sem Alþýðu-
leikhúsið býr við. Og að fara
þess á leit við islenskt skáld að
það yrki í kapp við Strind-
berg____Já, ég hallast að því
að ég sé snargeggjuð."
Sé Inga Bjaraason leikstjóri
klepptæk er líkast til réttast að
óska eftir fleiri slíkum vitfirring-
um. Síðastliðin flögur ár hefur hún
verið einn helsti máttarstólpi Al-
þýðuleikhússins marghijáða og
sett upp á þess vegum ýmsar af
eftirminnilegri sýningum síðari
ára. Nægir þá að minna á leikritið
Tom og Viv eftir Michael Hastings
sem sýnt var á Kjarvalsstöðum í
fyrravetur og hlaut bæði afbragðs
dóma og góða aðsókn. Nú i sumar
setti Inga svo upp frægan einþátt-
ung eftir Ágúst Strindberg sem
heitir í þýðingu Einars Braga
skálds Hin sterkari. Sá leikþáttur
er um þessar mundir sýndur í
kvennahúsinu Hlaðvarpanum en
aftan við hann hefur Þorgeir Þor-
geirsson pijónað eins konar
framhald sem nefnist Sú veikari.
Inga var spurð hvemig þessi giska
óvenjulega sýningin væri til orðin.
„Mig hafði lengi langað til þess
að setja upp Hina sterkari; ástæð-
an er einfaldlega sú að hann er
svo bijálæðislega gott skáld, þessi
Strindberg. Ég er eiginlega komin
á þá skoðun að það sé tímaeyðsla
að fást við nokkuð annað en
klassíkina — og svo einstaka verk
eftir góð íslensk skáld. Þetta er
svo mikið basl að það er ekki þess
virði ef maður er að fást við eitt-
hvað annað en virkilega frábæran
texta. Texti Strindbergs er svo
djúpur að það má segja að það sé
enginn botn á honum; ég hef að
minnsta kosti ekki fundið hann
ennþá. Það hefur iðulega komið
fyrir að ég hef verið að vaska upp
eða skúra gólf eða eitthvað álíka
og þá hefur allt í einu runnið upp
fyrir mér ljós, og ég hef skilið —
eða alla vega skilið betur en áður
— einhvem hluta textans. Það seg-
ir sig sjálft að það er fjarskalega
þroskandi fyrir listamann að glíma
við verk af þessu tagi. Svo þegar
æfingar voru nýhafnar fékk ég þá
flugu í höfuðið hvort ekki væri
upplagt að búa til seinni hluta við
þennan þátt Strindbergs — athuga
hvemig fortíðin speglast í nútíð-
inni. Þar er náttúmlega heldur en
ekki teflt á tæpasta vað því það
getur ekki hver sem er tekið upp
þráðinn þar sem Strindberg sleppti
honum, en ég treysti Þorgeiri Þor-
geirssyni fylíilega til þess. Hann
hélt fyrst að ég væri vitlaus þegar
ég bað hann um þetta — og vísast
er ég það — en að lokum féllst
hann á að reyna.“
Um hvað snúast þessir þættir?
„Söguþráðurinn er í sjálfu sér
ekki flókinn, þetta er aðallega svo
mikill og djúpur skáldskapur. f
þætti Strindbergs hittast tvær kon-
ur sem báðar elska sama manninn.
Önnur þeirra, eiginkona hans, talar
svo til látlaust en hin, ástkonan,
segir kannski því meira með þögn-
inni. í Þorgeirsþætti fáum við að
kynnast leikkonunum sem léku í
fyrri þættinum og þá tekur sú til
máls sem áður þagði. Mér finnst
þessir þættir spila listavel saman;
það er engu minni tilfinning í
þætti Þorgeirs en Hinni sterkari,
án þess að ég vilji að öðru leyti
bera þessa tvo höfunda saman.
Málnotkun Þorgeirs er náttúrulega
bæði opnari og opinskárri en
Strindbergs — það er í stíl við
okkar tíma því nú segjum við beint
út þá hluti sem áður voru látnir
liggja í þagnargildi. Það má
kannski segja að Þorgeir þori þar
sem Strindberg þegi, svo vitnað sé
í danskt auglýsingaslagorð. Sárs-
aukinn er aftur á móti jafn mikill
í báðum þáttunum, sem og af-
brýðisemin og ástin. Þessir tveir
þættir sýna okkur kannski fyrst
og fremst hversu lítið manneskjan
breytist þrátt fyrir umrót og hverf-
ulleika nútímans."
Hvemig leist þér á dómana sem
sýningin fékk í blöðunum? Þeir
vora ærið misjafnir.
„Já, tveir gagnrýnendur söguðu
okkur að fara í rass og rófu, ef
svo má að orði komast, en fjórir
vora hins vegar mjög jákvæðir.
Ég er mjög ánægð með þetta. Það
vora notuð stór orð á bága bóga
og það sýnir að þama hafa átt sér
stað skoðanaskipti sem era einmitt
það sem leikhúsið hlýtur alltaf að
sækjast eftir. Sumir verða glaðir,
aðrir örvilnaðir og þannig á það
að vera. Ég virði hvort tveggja og
vil miklu heldur fá svona sterk
viðbrögð en einhveija loðmullu um
að sýningin sé smekkleg og vel
við hæfi og svo framvegis. Reynd-
ar hef ég persónulega aldrei fengið
jafn góða dóma fyrir mína leik-
stjóm, svo ég er ljómandi sátt við
þetta allt saman. Það má minna á
það að á sínum tíma var ekki nema
ein sýning á Hinni sterkari — þátt-
urinn var gersamlega rifínn niður
af gagnrýnendum en nú er talað
um sterkt myndmál, knappan
texta, demant leikbókmennt-
anna...“
Sem fyrr var sagt era einþátt-
ungamir um Hina sterkari og þá
veikari sýndir í Hlaðvarpanum við
Vesturgötu. Það er leikið í kjallar-
anum og aðstæður era framstæðar
— en það þarf síður en syo að
eyðileggja stemmninguna. í leik-
skránni er grein eftir Þorgeir
Þorgeirsson þar sem hann segir
frá „kjallaraleikhúsum" í Vínar-
borg þar sem hann var við nám
ásamt fleiri íslenskum stúdentum
ekki löngu eftir lok síðari heims-
styijaldar.
„Neðanundir þessum brana-
rústum hinnar glæstu borgar vora
alstaðar kjallarar. Og þessi árin
var það svo merkilegt, að varla
fannst sú gata í borginni að þar
Úr sýningu Alþýðuleikhússins á leikþáttum Strindbergs og Þorgeirs Þorgeirssonar.
Þorgeir Þorgeirsson, höfundur
þeirrar veikari: „Þorgeir þorir
þar sem Strindberg þegir!“ seg-
ir Inga Bjarnason.
væri ekki „kjallaraleikhús". Og
mörg þeirra urðu mín sálarleikhús
og verða það áfram í minning-
unni. Margt af þessu var óhijálegt,
framstætt húsnæði og þessvegna
kannski einmitt handa mér. I þá
sali gat vinnukonusonur norðanaf
Siglufirði gengið einsog hann var
klæddur. Svo að segja vaðið þar
inn á skítugum skónum.
Marga nótt sátum við Jökull
Jakobsson og ræddum þetta fyrir-
bæri. Og mér er einkar minnisstæð
setning sem hann einhvemtímann
sagði við mig í dimmri krá eftir
kjallaraleikhúsferð. Hann sagði
þetta einsog hann væri nýbúinn
að uppgötva sannindi. Sagði: —
Þorgeir, sagði hann. Veistu? Öll
góð leikrit gerast í mannssálinni.
Leiktjöldin þvælast oft bara fyrir.
Löngu seinna er ég að botna
þessa hugsun á meðan ég rifja upp
hráa steinveggina og bera loft-
bitana sumstaðar í þessum kjöllur-
um. Það var eitthvað hreinlega
undirmeðvitundarlegt við þessi
húsakynni, fólkið sem lék þama
var berskjaldað og blankt einsog
sálir fordæmdra gagnvart hreins-
unareldinum. Átti naumast annað
en meininguna í replikkunum
sínum.
Þannig var mitt sálarleikhús —
eða kannski er það bara þannig í
huganum...“
Alþýðuleikhúsið hefur svo til
alla sína ævi verið eins og Þorgeir
lýsir kjallaraleikuranum í Vín: ber-
skjaldað og blankt. Það á hvergi
inni og peningaskortur háir allri
starfsemi. Inga Bjamason var
spurð hvort hún og hennar fólk
létu það ekkert á sig fá.
„Jú, auðvitað; satt að segja er
ég alveg að gefast upp. Eg er
búin að vera að puða þetta í fjögur
ár með sama fólkinu og eiginlega
skil ég hvorki upp né niður í því
af hveiju það fæst með mér út í
þetta ár eftir ár. Ætli launin okkar
fyrir þessa töm séu ekki svona
tuttugu krónur á tímann, varla
meira, og þá er aðstöðuleysið eft-
ir. Ef við eigum að lifa áfram
verður eitthvað að gerast í okkar
málum því við getum ekki unnið
svona endalaust. Við eram að
verða gömul og miðaldra og verð-
um að fara að hugsa um að hafa
í okkur og á! Ef fjárveitingavaldið
vill styrkja fijálsa leikhópa — sem
auðvitað er í sjálfu sér öfugmæli
— þá verður að skaffa okkur ein-
hveija aðstöðu. Það fer enginn
fram á að málari sé án striga né
in er mér efst í huga núna. Mig
langar til þess að sinna texta sem
skiptir máli og ég hugsa að fyrst
myndi ég velja leikritið Kona og
haf eftir Ibsen og fara síðan
kannski út í Tsékov. Ég myndi líka
halda áfram að nauða í skáldunum
okkar sem svo undarlega oft setja
saman furðulega góð verk. Ég
vona bara að ég geti haldið áfram
að vinna með föstum leikhópi, eins
og ég hef gert undanfarin ár. í
slíkum hópi þroskast fólk saman
og það er þroski jistamannsins sem
ræður ferðinni. Ég á við að leikar-
ar kalla þá á tiltekin verk en ekki
öfugt? maður hugsar kannski með
sér að nú sé komið að tiltekinni
leikkonu að leika þetta eða hitt
hlutverkið og þá er valið leikrit
samkvæmt því. Svona geta menn
ekki hugsað í stóra leikhúsunum,
því miður, enda fara stundum mikl-
ir hæfileikar forgörðum þar innan
veggja. Lítil þjóð hefur ekki efni
á slíku."
Leikendur í þáttunum tveimur
sem Alþýðuleikhúsið sýnir nú era
fjórir: Margrét Ákadóttir, Anna
Sigríður Einarsdóttir, Elfa Gísla-
dóttir og Harald G. Haralds.
Aðstoðarleikstjóri er Ólöf Sverris-
dóttir, þau Vilhjálmur Vilhjálms-
son og Nína Njálsdóttir sáu um
leikmynd og búninga og aðstoð við
lýsingu veitti Árni Baldvinsson.
Inga Bjamason tók fram að sýn-
ingar yrðu varla ýkja margar.
„Þetta er dýr sýning og vegna
brauðstritsins þá getum við ekki
leyft okkur að hafa mjög margar
sýningar. Þess vegna er ráðlegt
fýrir fólk að drífa sig hið fyrsta
að sjá þessa merkilegu þætti —
þeir eiga svo sannarlega erindi til
allra og þó ég segi sjálf frá þá er
þetta afskaplega falleg sýning,
enda mikið hæfileika fólk sem með
mér vann ...