Morgunblaðið - 11.12.1986, Síða 32

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. DESEMBER 1986
i-
m
Sjálfstæðisflokkurinn og
heilbrigðissljórn Stóra bróður
eftir Gunnar Þór
Jónsson
Stefnir Sjálfstæðisflokkurinn að
því að koma á fót heilbrigðisstjórn
að hætti Stóra bróður á Islandi?
Ég hygg að flestir kjósendur trúi
vart að svo sé, enda væri slíkt and-
stætt grundvallarstefnu flokksins.
Þá gerast þau undur og stór-
merki í íslenzkum stjómmálum um
þessar mundir, að sterkir áhrifaaðil-
ar innan Sjálfstæðisflokksins —
málsvara lýðræðis og valfrelsis —
ætla að beita sér fyrir róttækum
breytingum á íslenska heilbrigðis-
kerfinu, sem leiða munu til mjög
aukinnar miðstýringar nú þegar og
munu seinna meir auðvelda stjóm-
völdum að koma á „Heilbrigðis-
stjóm Stóra bróður", ef vilji verður
fyrir hendi á þeim bæ.
Sú furðulega staðreynd blasir
við, að nú, þegar Sjálfstæðisflokk-
urinn fer með yfírstjórn heilbrigðis-
mála og fjármála, em langt
gengnar áætlanir komnar í gang
með að setja flest allar sjúkrastofn-
anir landsins á fjárlög, sem eitt út
af fyrir sig leiðir til mjög aukinnar
miðstýringar.
Það sem verra er, bendir allt til
að viðbrögð borgarstjómarmeiri-
hluta Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík verði til þess, að flytja
alla stjóm stærsta daggjaldaspítala
landsins (Borgarspítalans) úr hönd-
um Reykjavíkurborgar yfir á ríkið.
Sterkar líkur eru á, að ef svo fer
sem horfir, muni aðrar sjúkrastofn-
anir um allt land einnig komast í
ríkisforsjá.
Lákleg áhrif þessara miðstýring-
aráforma verða rakin hér á eftir.
Núverandi stjórnun og
rekstrarform sjúkra-
stofnana
Rekstur á sjúkrastofnunum á
íslandi er í grundvallaratriðum með
þrenns konar hætti í dag.
1. Ríkisstofnunum, t.d. Landspít-
ala, er stjórnað af þingkjörinni
stjórnamefnd auk fulltrúa
starfsmanna.
2. Sjúkrastofnunum sveitarfélaga
(t.d. Borgarspítala), er stjómað
af fulltrúum sveitarstjómar og
starfsmönnum.
3. Sjálfseignarsjúkrastofnanir (t.d.
Landakot). Stjóm í höndum
rekstrarstofnunar og starfs-
manna.
Rekstrarkostnaður sjúkrahúsa er
greiddur af almannatryggingafé,
sem geymt er í ríkissjóði. Framlög
em með tvennum hætti:
1. Framlög skv. áætlun í fjárlaga-
fmmvarpi ár hvert, þannig að
hver sjúkrastofnun fær til um-
ráða vissa upphæð til rekstrarins
á nk. ári.
2. Með daggjöldum, þannig að
greidd er ákveðin upphæð fyrir
nýtingu hvers rúms. Upphæð
þessi er ákveðin af daggjalda-
nefnd.
Er ástæða til breytinga
á stjórn og rekstrar-
formi sjúkrahúsa?
Þar sem vaxandi kostnaður hefur
verið við rekstur heilbrigðisþjón-
ustunnar á undanfömum ámm, er
eðlilegt að stjómvöld leiti leiða til
lækkunar, en hæpið er, að aukin
miðstýring sé nokkur lausn.
Stjómun sjúkrastofnana með
þrennum hætti, sem að framan
greinir, tryggir valddreifíngu og
nokkum breytileika í rekstri sjúkra-
stofnana og gefur áhugaaðilum,
kjördæmum, sveitarfélögum og
líknarstofnunum möguleika á að
beita áhrifum sínum á rekstur og
þróun sjúkrahúsa. Auk þess hvetur
hún til hæfílegrar samkeppni, ýtir
undir starfsmetnað fólks, sem vinn-
ur við sitt sjúkrahús og leiðir þannig
til góðrar þjónustu við sjúklinga —
sem er kjami málsins.
Hugsanlega má ná einhvetjum
árangri með hagræðingu sjúkra-
húsþjónustu á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu, sem þó er mjög hæpið,
þar sem sjálfkrafa hagræðing hefur
þegar farið fram með skiptingu
sérgreina milli sjúkrahúsa, með t.d.
Fæðingar- og kvennadeild ásamt
Lýtalækningadeild eingöngu á
Landspítala, Slysadeild, Heila- og
taugaskurðdeild og Háls-, nef- og
eymadeild eingöngu á Landakots-
spítala. Samvinna milli spítalanna
verður að teljast mjög góð.
Varðandi rekstraifyármögnun er
viðurkennt, að bæði fjárlagakerfíð
og daggjaldakerfíð séu meingölluð.
T.d. er hagstætt fyrir sjúkrahús á
fjárlagakerfí að loka rúmum og
minnka kostnað með því móti. Fyr-
ir sjúkrahús á daggjaldakerfi er
hagstæðast að fylla rúmin með til-
tölulega frísku fólki, sem þarf sem
minnsta og ódýrasta þjónustu.
Þannig em bæði kerfín augljóslega
afkastaletjandi og stuðla að verri
þjónustu og auknum biðlistum.
Reynt hefur verið að sýna fram á
galla daggjaldakerfisins og sérstak-
lega slæma stjóm Borgarspítalans
með frámunalega lélegri skýrslu-
gerð um rekstur hans fyrr á þessu
ári. Reyndin er hins vegar sú, að
öll daggjaldarekin sjúkrahús em í
dag rekin með 20% halla, vegna
þess, að daggjöld hafa verið of lág
og skortur hefur verið á hjúkmnar-
fólki. Ekki er gmnlaust um, að
ákvörðun lágra daggjalda sé vísvit-
andi gerð til að þrýsta á um breytt
rekstrarform, fjárlagakerfí, til auk-
inna ríkisafskipta.
Athyglisvert er, að ekki hefur
verið gerð úttekt á rekstri Borg-
arspítalans eða annarra daggjalda-
sjúkrahúsa m.t.t. afkastagetu og
gæða þjónustu né gerður saman-
burður við sjúkrahús í fjárlaga-
rekstri hvað þá heldur sjúkrahús
með sambærilega þjónustu erlendis.
Nauðsynlegt er að taka upp af-
kastahvetjandi punktakerfi, sem
leiðir til betri nýtingar á dýrari
deildum stærstu sjúkrahúsanna og
skilar arði í minni viðbótum en ella
á þeim sviðum og sfðast en ekki
Gunnar Þór Jónsson
„Ætla má, að ef stjórn
allra sjúkrahúsa lands-
ins kemst á eina hendi,
leiði það til af kasta-
minnkunar, eins og
dæmin sanna að gerist
ætíð við slíkar aðstæð-
ur, þegar báknið er
annars vegar og sam-
keppni skortir. Sú litla
hagræðing, sem hugs-
anlega vinnst, vegur
engan veginn upp á
móti ókostunum.“
sízt í bættri þjónustu og styttingu
biðlista.
Slík kerfí em notuð í stómm stíl
erlendis, enda er þjónusta sjúkra-
húsa víða seld tryggingarfélögum
og samsteypum með þeim hætti og
hafa þá báðir aðilar hagsmuna að
gæta.
Skynsamlegra virðist fyrir
íslenzka heilbrigðisstjóm að beita
sér fyrir menntun og bættum hag
heilbrigðisstétta, sem ekki getur
sinnt hlutverki sínu vegna mann-
eklu, en að beita sér fyrir miðstýr-
ingarkerfi að sænskri fyrirmynd,
sem hæpið er að beri nokkum
árangur.
Af leiðingar miðstýring-
ar á sjúkrahúsrekstur
Ætla má, að ef stjóm allra
sjúkrahúsa landsins kemst á eina
hendi, leiði það til afkastaminnkun-
ar, eins og dæmin sanna að gerist
ætíð við slíkar aðstæður, þegar
báknið er annars vegar og sam-
keppni skortir. Sú litla hagræðing,
sem hugsanlega vinnst, vegur eng-
an veginn upp á móti ókostunum.
Við þær aðstæður yrðu allir heil-
brigðisstarfsmenn landsins orðnir
ríkisstarfsmenn og þá stutt í næsta
Eigum til allar tegundir af hinum þekktu
Fiskarsskærum
Stór sníöaskæri, heimilisskæri, hægri og
vinstri handa, eldhússkæri, takkaskæri og
saumaskæri, Fiskars-eldhúshnífar í miklu úr-
vali.
Einnig v-þýzk barnaskæri fyrir föndur og í
skólann. Naglaskæri og hárskæri.

stig miðstýringar, sem yrði aukin
takmörkun eða bann á vinnu sér-
fræðinga utan sjúkrahúsa og afnám
þess greiðslufyrirkomulags, sem nú
gildir fyrir heilsugæzlulækna, er
aðeins fengju föst laun án tillits til
vinnuframlags. Þar með hefur verið
komið á heilbrigðisstjóm að hætti
Stóra bróður.
Hvernig er heilbrigðis-
kerfi Stóra bróður?
Undirritaður hefur lifað í og
starfað við umrætt kerfí í hartnær
áratug. Kerfíð er ekki alvont, en
aðal ókostimir em að valfrelsi ein-
staklingsins er nánast ekkert.
Kerfíð er stirt, seinvirkt og óper-
sónulegt.
Einstaklingurinn er nú borgari,
sem ekki hefur eigin heimilislækni.
Hann tilheyrir heilsugæzlustöð skv.
búsetu, þar sem 4—10 læknar og
annað starfslið starfa.
Borgarinn hittir lækni 1 í dag,
lækni 2 á morgun og 3 hinn dag-
inn, án tillits til eigin óska. Borgara
er óheimilt að leita til annarra
heilsugæzlustöðva á sama svæði,
hvað þá í öðru héraði. Sérfræðing-
um er óheimilt að starfa utan
sjúkrahúsa. Borgari á ekki aðgang
að sérfræðingum nema með tilvísun
frá heilsugæzlulækni og þarf þá
oftast að bíða þess í vikur eða
mánuði. Borgari getur ekki valið
til hvaða sérfræðings honum er
vísað, þar sem tilvísunin gildir að-
eins á deildir sjúkrahúsa, en ekki
til einstakra persóna. Skurðaðgerð-
ir og aðrar lækningar em gjaman
framkvæmdar af læknum, sem
sjúklingur hefur aldrei fyrr litið
augum og veit engin deili á. Inn-
lagnir á sjúkrahús annarra héraða
eða landshluta em óheimilar, nema
með sérstökum tilvísunum og geta
konur t.d. ekki fætt böm nema á
sjúkrahúsi, sem lögheimili þeirra
heyrir undir. Bráðaþjónusta í þessu
kerfí er þó svipuð og við eigum að
venjast hér á landi.
Lokaorð
Við íslendingar búum við mjög
góða heilbrigðisþjónustu á nær öll-
um sviðum. Stærsti kosturinn við
kerfí það, sem við nú búum við í
dag, er valfrelsi einstaklingsins.
Eg er sannfærður um að heil-
brigðisstjóm Stóra bróður eigi ekki
við landann, en róttækar miðstýr-
ingarbreytingar á heilbrigðiskerf-
inu geta auðveldlega leitt til að slík
stjóm komist á fyrr en varir.
Það rót, sem komizt hefur á hugi
manna við þá tillögu, að Borgarspít-
alinn verði seldur ríkinu, er afar
eðlilegt, enda mundi það í einu vet-
fangi breyta öllu heilbrigðiskerfínu
til mikillar miðstýringar.
Lausnin á vandanum liggur ekki
í breyttri stjómun sjúkrastofnana
og auknum ítökum ríkisvaldsins,
heldur stórbreytingum á rekstrar-
formi með afkastahvetjandi punkta-
kerfí, sem leiðir til spamaðar fyrst
og fremst á dýrustu deildum sjúkra-
húsa og þar með bættrar þjónustu
og styttingu biðlista.
Einstrengingsleg ákvarðanataka
sterkra stjómmálamanna í þessu
máli gengur þvert á stefnu Sjálf-
stæðisflokksins og hlýtur að vekja
andúð ' og furðu stuðningsmanna
flokksins.
Höfundur er prófessor og yfir-
lœknir slysadeUdar Borgarspítal-
ans.
Litton kf’
ÖRBVIGJUOFNAR
CÆÐ/ / HVERJUM
Þekking Reynsla Þjónusta
falkinn
SUÐURLANDSBRAUT 8 SlMI 84670