Morgunblaðið - 11.12.1986, Blaðsíða 56

56
MORGUNBLAÐIÐ, FTMMTUDAGUR 11. DESEMBER 1986
Úr leikhúsi sögnnnar
Nokkur orð um sannleiksást Ragnars Arnalds
eftir Pjetur Hafstein
Lárusson
Undanfarin ár hefur það orðið
einskonar faraldur á íslandi að fólk
viðri sig utaní listagyðjuna rétt eins
og hún sé hver önnur lauslætisdrós
sem hleypi hveijum sem er í sína
dyngju. Einkum og sér í lagi hefur
þessi plága lagst á það fólk sem
einhverra hluta vegna hefur orðið
“það sem kallað er „opinberar per-
sónur" og er raunar lítt skiljanlegt
hugtak hjá dvergþjóð. Af ástæðu
sem þeir sem til fyrirbærisins
þekkja, væntanlega skilja, kalla ég
þetta „sigmörsku".
Þannig atvikaðist það eitt sinn
að Rithöfundasamband íslands stóð
uppi með blaðamann sem formann
og þar á eftir kennara sem langaði
til að kunna að skrifa. Enda vissi
ég ekki hvaðan á mig stóð veðrið
þegar þessi félagsskapur var allt í
einu kominn með skáld í formanns-
sæti. Eins gerðist það að útvarps-
rembill og opinber sósusullari var
hafínn upp í þá ábyrgðarstöðu að
vera formaður framkvæmdastjóm-
ar Listahátíðar. Og þá má ekki
gleyma því að við seinustu úthlutun
úr Launasjóði rithöfunda sá úthlut-
unamefndin sérstaka ástæðu til að
styrkja kokkabókahöfund í hinu
mikla bókmenntalandi Snorra og
séra Hallgríms og meistara Þór-
bergs eða hváð þeir nú heita allir
þessir sósuþeytarar sem hrist hafa
upp í íslenskri menningu gegnum
aldimar. Væntanlega er óþarft að
geta þess sérstaklega að með að-
stoð fáfengilegra fjölmiðla hafði
sultudömunni tekist að gera sig að
frægðarpersónu áður en hún fékk
ritlaun úr ríkissjóði.
Loks er svo komið að þingmaður
einn og fyrmrn ráðherra hefur, í
krafti setu sinnar í Leikhúsinu við
Austurvöll, komið leikriti á fjalir
Þjóðleikhússins og skal það gert
að umræðuefni hér, enda er mér
málið skylt.
Hinn listræni þáttur
Ekki hirði ég um að eyða mörg-
um orðum á „hinn listræna þátt“
þessa leikrits sem höfundur, Ragn-
ar Amalds, ‘kallar „Uppreisn á
ísafírði“. Slíkt er enda óþarft því
Bókaútgáfa Máls og menningar
virðist álíta þetta slíkt snilldarverk
að nauðsyn beri til að koma því á
prent. Geta þá allir séð hvílíkt við-
vaningspár hér er á ferðinni frá
hendi höfundar, þótt mér sé tjáð
að leikstjóranum hafí lánast að
gera úr þessu þokkalegt „kassa-
stykki".
Öli persónusköpun í leikritinu
eins og það er í handriti er svo
gmnn að naumast er hægt að segja
að hún sé nokkur. Þetta eitt út af
fyrir sig nægir vitanlega til að
sanna að leikritið hefði aldrei verið
tekið til sýningar ef ekki hefði verið
fyrir þá sök og þá sök eina að höf-
undur þess er svokölluð „opinber
persóna". Þó skal sá vamagli sleg-
inn að vera má að leikritavalsnefnd
Þjóðleikhússins hafí séð aura í efn-
inu. En sé svo komið fyrir Þjóðleik-
húsinu að auramir séu teknir fram
yfír listina þá eiga forráðamenn
þess að sjá sóma sinn í því að kaupa
slagbrand en ekki leikrit.
Sögufölsun
Ég ieyfí mér að ganga frá því
sem gefnu að lesendur þessarar
greinar hafí séð leikrit Ragnars og
læt því ógert að tíunda söguþráðinn
en boðskapur hans er í stuttu máli
þessi:
1. Skúli Thoroddsen var ofsótt
gloríupersóna, að vísu svolítið
þumbaralegur á köflum en til
riddara sleginn, frelsishetja
þrautpíndrar alþýðu volaðs
lands.
2. Láms H. Bjamason var útsend-
ari vondra manna og þar af
leiðandi ákaflega illa innrættur
og vitanlega hálfgerður föður-
Kodak
myndovélar
á einstaklega
hagstœðu

(fyrir 35mmíilmur)
fiá
kr. 2.950.-
5ára ábyrgð
Í£o?i
HfiNS PETERSEN

UMBOÐSMENN UM LAND ALIT!
„í blaðaviðtali sagði
Ragnar frá því að leik-
rit þetta væri að stórum
hluta skrifað á þing-
mannsskrifstofu hans í
„Voninni", þar sem
forðum hefði verið
svefnherbergi þeirra
hjóna, Theodóru og
Skúla Thoroddsen. Það
er kaldhæðnislegt til
þess að vita að einmitt
þar skuli rökhugsun
eða heiðarleiki Ragnars
Arnalds hafa lagst til
svo værs blundar varð-
andi þetta mál allt.“
landssvikari að berjast svona á
móti frelsishetjunni, aumingja
Skúla, alsaklausum manninum.
Þess utan var hann óttalegur
flagari.
Öðmm atriðum þessa máls skul-
um við sleppa í bili, þau koma síðar.
Hvað viðkemur gloríunni um
Skúla sem frelsishetju, þá er hún á
misskilningi byggð. Skúli Thorodd-
sen var að vísu einn þeirra sem
þátt tóku í endaspretti sjálfstæðis-
baráttunnar gegn Dönum, en aðeins
einn af mörgum og hlutur hans í
þeirri baráttu er engu merkari en
margra þeirra sem nú em flestum
gleymdir. Hins vegar hefur sumum
frændum hans og afkomendum,
framagjömum í pólitík, þótt við
hæfí að hefja minningu hans í hæð-
ir sjálfum sér til framdráttar bæði
til vinstri og hægri í pólitískri bar-
áttu. Til þess hafa þeir notið
dyggilegrar aðstoðar þeirra Jóns
Guðnasonar sagnfræðings og Þor-
steins Thorarensen rithöfundar og
bókaútgefanda. Auk þess hefur
stjómmálaflokkur einn sem kennir
sig við alþýðuna en telur sig van-
haga um tengsl við borgaralega
frelsisbaráttu 19. aldar, tekið þátt
í leiknum vegna einskonar pólitísks
geðklofa. Varla getur það talist til-
viljun að Ragnar Amalds er einn
af forystumönnum þess flokks.
Hugum nú aðeins að „ofsóknun-
um“ gegn Skúla.
Engum dylst að hann var beittur
hörðu í því máli sem leikritið ijallar
um. Og sjálfsagt hefði málarekstur
aldrei hafíst ef ofmat hans á sjálfum
sér hefði ekki verið búið að koma
honum í ónáð hjá háyfirvöldum. Þar
með er þó ekki sagt að hann hafi
verið hvítþveginn engill í þessu
máli. Burtséð frá sök eða sakleysi
Sigurðar skurðs þá var meðferð
Skúla á honum svo ruddaleg að
jaðraði við hreina villimennsku. Eða
hvað annað vilja menn kalla það
að láta fanga hírast vikum saman
um hávetur í meira og minna óupp-
hituðum skúr með brotnum glugga,
auk þess að setja hann tvívegis á
vatn og brauð án undangenginnar
læknisskoðunar, eins og lög mæltu
þó fyrir um? Þess utan er það svo
ekki fyrr en Skúli hefur sleppt Sig-
urði lausum að sá fyrmefndi heldur
því fram að hann hafi staðfastlega
trúað á sekt hins síðamefnda. En
þá var hún líka hafín, rannsóknin
á atferli Skúla, og um leið sá
hvítþvottur á honum sem enn stend-
ur. (Það eitt að þvotturinn skuli
hafa staðið með látum í hartnær
heila öld vekur óneitanlega grun
um að það hafi ekki verið nein
smáskán sem skafa þurfti.)
Áður en rannsókn Skúlamála
hófst hélt hann því sjálfur fram í
bréfí til Páls Briem amtmanns, að
hann drægi sekt Sigurðar í efa en
léti stjómast af almenningsálitinu.
Hvílíkt yfírvald. Og þess skyldu
menn gæta að sá sem skapaði al-
menningsálitið vestur á ísafírði á
þessum tíma var Skúli Thoroddsen
sjálfur því hann var ekki aðeins
sýslumaður heldur einnig ritstjóri
eina blaðs Vestfirðinga, Þjóðviljans
gamla. Er nema von að manni verði
hugsað til Geirfínnsmálsins?
En Ragnar Amalds má ekki vera
að því, jafn önnum kafinn og hann
er við þá iðju sína að hlaða stall
undir „ofsótta hetju“.
Af Lárusi H. Bjarnasyni
Lárus H. Bjamason er sá stjóm-
málamaður síðustu aldamóta sem
hvað mest skítkast hefur mátt þola,
lifandi og dauður. Þeir Þorsteinn
Thorarensen og Jón Guðnason hafa
verið ótrauðastir við þessa iðju hin
síðari ár og nú hefur Ragnar Am-
alds slegist í hópinn, enda hefur
hann lýst því yfír í blöðum að hjá
þeim hafí hann fengið efniviðinn í
leikrit sitt. Greinilega hefur það
ekki hvarflað að honum að kynna
sér það sem Ámi prófastur Þórar-
insson hefur af Lárasi að segja í
ævisögu sinni, sem skráð var af
meistara Þórbergi, hvem ég vona
að Ragnar Amalds hafí heyrt
nefndan. Ég vona líka einlæglega
að þessi fyrrnrn menntamálaráð-
herra íslands hafí heyrt minnst á
Stephan G. Stephansson en í bréfa-
safni hans sem út kom fyrir
allmörgum ámm er dregin upp
mynd af Lámsi og er hún ólíkt
dýpri og fleiri dráttum dregin en
krassið þeirra Þorsteins, Jóns og
Ragnars. í upphafi bókar sinnar
„Heiman ég fór“ lýsir Halldór Lax-
ness Lámsi á skemmtilegan hátt
og er í þeirri lýsingu, eins og raun-
ar þeim sem fyrr em nefndar, að
fínna andstæðu þess hroka sem
Ragnari Amalds er svo umhugað
að festa við minningu Lámsar H.
Bjamasonar.
Að öllu gamni slepptu þá hvarfl-
ar ekki að mér að fara að núa
Ragnari Amalds því um nasir að
hann hafí ekki lesið verk þeirra
Áma pófasts og meistara Þórbergs
eða bækur Laxness og Stephans
G. Slíkt væri dónaskapur í garð
menntaðs íslendings. En þar með
verð ég því miður að útiloka að níð
Ragnars um Láms H. Bjamason
stafí af vanþekkingu. Ég læt honum
eftir að huga að eigin hvötum varð-
andi þetta atriði.
Þótt þeir Þorsteinn Thorarensen
og Jón Guðnason séu svo sem ekk-
ert að víla það fyrir sér í ritum
sínum að sverta minningu Lámsar
H. Bjamasonar, Skúla Thoroddsen
til lofs og dýrðar, þá mega þeir þó
eiga það að innstu og dýpstu tilfínn-
ingar hans láta þeir í friði. Það er
meira en sagt verður um Ragnar
Arnalds. Þetta nýbakaða „skáld"
andlegrar öreigastéttar opinbers
menningarlífs á íslandi lætur sig
hafa það að klína utan í Láms upp-
diktaðri danskri gálu sem hann er
á stöðugum flótta undan eins og
hver annar ræfill sem ræður ekki
eigin kynfæmm. Að vísu hefur
Ragnar tekið það fram í blaðavið-
tölum að kvensnift þessi, sem hann
kallar nú bara Díönu, en ég kalla
Díönu Amalds í samræmi við upp-
mnann, sé hans hugarfóstur. Én
það breytir ekki leikritinu né dregur
úr slúðri sem slík persóna vekur
þegar henni er skellt inn í leik-
húsverk sem byggt er á sagnfræði-
legum atburðum, jafn vel þó ljóst