Morgunblaðið - 14.01.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. JANÚAR 1987
Horft inn í
opið helvíti
Leiklist
Bolli Gústavsson í Laufási
Leikfélag Akureyrar.
Hvenær kemurðu aftur
rauðhærði riddari eftir
Mark Medoff. Þýðing Stef-
án Baldursson. Lýsing
Ingvar Björnsson. Leik-
mynd Orn Ingi Gíslason.
Búningar Freygerður
Magnúsdóttir. Leikstjórn
Pétur Einarsson.
Þeir, sem vilja sitja í nota-
legri kyrrð, ættu alls ekki að
hætta sér á sýningu Leikfélags
Akureyrar á leikritinu „Hvenær
kemurðu aftur rauðhærði ridd-
ari“, eftir bandaríska leikskáldið
Mark Medoff. Hún er ekkert
hugljúft ævintýri á gönguför,
sýningin sú, heldur er allur
gangurinn hastur og vægast
sagt óþægilegur, þegar fram í
sækir; já, ógnvænlegur og log-
andi sár. Og þá er von að spurt
sé: — Er nokkur ástæða til þess
að fara í leikhúsið og láta sér
líða illa? — Og svarið verður: —
Alls ekki, ef þú vilt sitja í næði
í öruggu sæti og njóta þeirra
forréttinda, að búa utan alfara-
leiðar þar sem lítil sem engin
hætta er á óvæntu ofbeldi, já, á
heimsóknum siðlausra manna
eða sturlaðra, sem einskis
svífast og svívirða heiðvirt fólk,
misþyrma því og ógna lífí þess
og limum. Það kemur okkur svo
sem ekkert við hér norður við
Dumbshaf, þótt þessi ofbeldis-
alda fari með ýmsum hætti og
svip eins og sinueldur um heims-
byggðina og þá ekki síður um
hin „vel kristnu" Vesturlönd.
Ég leyfí mér að setja þessa
síðustu fullyrðingu innan gæsa-
lappa, því þverbrestimir í trú-
arlífí o g almennu kristnu
siðgæði eru nú miklu fremur
orðnir að gapandi gjám í þeim
heimshluta heldur en þeir minni
á dálitlar sprungur í vegg, sem
auðvelt væri að gera við með
einhveiju andlegu spartli eftir
vel auglýsta slökunarmeistara.
Astandið er raunar orðið með
þeim hætti, að á líðandi stundu
er hægt að taka undir þau orð
séra Kaj Munks, sem hann
mælti um starfsbræður sína á
styrjaldarárunum, að þeir hefðu
„sogið kæ-æ-ærleika inn með
bamstúttunni. I hörðum heimi
tala þeir alltof oft máli link-
unnar. Þeir „skipta sér ekki af
pólitík". Þeir prédika frið, hvað
sem það kostar, til uppbygging-
ar djöflinum, sem hefur síður
en svo á móti því, að hið illa
njóti friðar til þess að breiðast
út“. Raunar er leikhúsið að
nokkm leyti að taka hér ómakið
af prestunum með því að sýna
áhrifamikla dæmisögu og aðvör-
un í leikformi, sem, þegar grannt
er skoðað, er alls ekkert ógeð-
felldari en snilldarverk eins og
Makbeð eftir William Shakespe-
are eða ýmis blóðidrifín kon-
ungaleikrit hans. Við megum
ekki gleyma því, að heimurinn
hugsar í öðram myndum nú og
talar í öðra formi. Því verða
menn ekki vaktir til vitundar um
það, sem miður fer, á annan
hátt en þennan. Það er talað um
ógn eyturlyfjavandans, um
óprúttna gróðamenn erlenda og
innlenda, sem með leynd standa
Skúli Gautason, Guðrún Marinósdóttir, Marinó Þorsteinsson og Inga Hildur Haraldsdóttir í hlutverk-
um BÍnum.
ári, er erlendir gestir komu til
landsins og eyðilögðu atvinnu-
tæki, unnu milljónatjón og
komust síðan undan, enda gerði
enginn ráð fyrir slíkum ævintýr-
um í svo öraggu skjóli.
Þannig má á ýmsan hátt vekja
athygli á tímabærri ádeilu, sem
felst í þeirri ógnþrangnu morg-
unstund, sem okkur er sýnd á
„dinemum" hans Clarks í leik-
húsinu á Akureyri.
En leikritið er þó miklu marg-
slungnara. Samskipti persón-
anna, sem höfundur leiðir fram,
verða með þeim hætti, að mis-
kunnarlaus veraleikinn kippir
stoðum eða stöplum undan þeim
myndum, sem þær höfðu áður
gert af sjálfum sér, meðan allt
lék í lyndi. Hugrekki þrýtur,
hetjulundin reynist tálsýn, þegar
á reynir. Svo langt er gengið
að mannleg átök, sem eiga sér
stað á sviðinu, enda í algjörri
tómhyggju. Hvert tilræði verður
að vindhöggi. Og hvað er síðan
handan þess? Gleggsta svar við
því gefur að líkindum existens-
guðfræðin, sem nefnd hefur
verið „tilveraguðfræði“ á
íslensku. Séra Heimir Steinsson
gerði skýra grein fyrir svari
hennar í einhverri umdeildustu
grein, sem skrifuð var hér á landi
á áttunda áratugnum, og bendir
hann þar á kunn listaverk því
til glöggvunar. „E.t.v. era
„Dauðadans“ Strindbergs,
„Þögn“ Bergmans, örvænting-
arfull guðsafneitun Sartres og
tómhyggjan í kvæðum Steins
Steinars meðal hinnar sterkustu
prédikunar, sem völ er á, einfald-
lega af því að þessi verk sýna
okkur inn í opið helvíti vantrú-
ar, tómleika og kærleiksleysis.
„Guð er dauður, allt er leyfí-
legt,“ sagði Nietszche. Fáir hafa
prédikað kristna trú betur á
síðari öldum en hann gerir í
Zaraþústra-verki sínu. Enginn
hefur sýnt rækilegar fram á
hörmulegar afleiðingar þessa
meinta „andláts". — Og Mark
Medoff skilur áhorfendur eftir í
sömu sporam og Nietszche í lok
leikritsins um rauðhærða riddar-
ann. Draumaborgirnar era
hrandar til granna, styrkur
mannsins horfínn, en eftir situr
grátandi stúlka ein á sviðinu
eins og ákall um hjálp í gegnum
myrkrið svarta; hjálp, sem eng-
inn getur veitt nema Guð einn.
Sjálfur gerir höfundurinn grein
fyrir viðhorf sínu til verksins á
þessa leið; „Ég ólst upp á fímmta
tug aldarinnar, á meðan heimur-
inn var svona nokkum veginn í
lagi. Svo kom Víetnam-stríðið.
Ég hataði þetta stríð af ástríðu,
og það kom mér í vanda í háskól-
anum, af því ég mótmælti
stríðinu kröftuglega í kennslu-
stundum mínum. Tveir sam-
kennarar mínir kröfðust þess að
ég yrði rekinn, — þeir fullyrtu
þar að baki og græði á tá og
fíngri, en lítið sem ekkert sé
hægt að gera til að spoma við
athæfí þeirra vegna hættu á
ofbeldisverkum. Auðvitað teng-
ist sá vágestur því andstyggilega
ofbeldi, sem leikritið um rauð-
hærða riddarann túlkar. Hann á
ekki síst rætur að rekja til þeirr-
ar tilgangslausu og andstyggi-
legu herfarar, sem Bandaríkja-
menn fóra til Indókína á sjötta
og sjöunda áratugnum. I kjölfar
þeirra grimmilegu mistaka af
líkum rótum og Afganistanófrið-
ur Sovétmanna síðar hófst
eiturlyfjabylgjan fyrir alvöra
með gegndarlausum myrkra-
verkum. Eiturlyfjavandinn hér á
landi er nú þegar kominn á það
stig, að löggæslumenn era sagð-
ir hræddir að taka á því — og
þótt hættan magnist, er spar-
semi gætt af hálfu Alþingis,
þegar til þess er mælst, að Ij'ár-
veiting til vamar þessari ógn sé
aukin að mun.
Þá var blað brotið í sögu okk-
ar í þessu norðlæga skjóli á liðnu
Guðjón Pedersen og Skúli Gautason.
að ég kenndi marxískan hugsun-
arhátt. Ég fann persónu Teddys,
þegar ég varð þrítugur, en þá
uppgötvaði ég að hin mikla her-
för Kennedys og Johnsons var
tilgangslaus. Kosning Nixons í
embætti færði okkur þriðja fals-
messíasinn, mesta öfuguggann.
í rauðhærða riddaranum er ég
sjálfur samtímis tvær persónur:
ungi maðurinn sem enn vill
eitthvað og hinn, sem brátt
hefur kvatt allt og alla. Ein-
hvern veginn þannig sé ég
sjálfan mig.“ Það fer heldur
ekki á milli mála, að höfundinum
verður mikið úr þessum tveim
persónum, og svo vel vill til í
sýningu LA, að þeir sem fara
með hlutverkin valda þeim. Skúli
Gautason leikur Stephen, rauð-
hærða riddarann, af miklum
næmleik og skilningi á persónu-
gerðinni og kemur öllum blæ-
brigðum hennar til skila.
Sérstakltaa reis leikur hans hátt,
þegar myndin, sem Stephen
hafði nostrað við að gera af sjálf-
um sér, var brotin í mél, hann
kominn á vald Teddys og hlýddi
skipunum hans í átakanlegri
örvæntingu. Guðjóni Pedersen
tókst á sannfærandi hátt að
glæða persónu Teddys viðsjálli
ögran þegar í upphafí, án óhóf-
legra öfga í svipbrigðum eða
hreyfíngum, en færðist síðan í
aukana af sjúklegri áfergju þess,
sem veit að hann mun brátt
kveðja allt og alla án vonar.
Vitfírringslegt ofbeldisatferli
hans varð sannfærandi og
óhugnanlega sterkt allt til enda.
Inga Hildur Haraldsdóttir fer
með hlutverk Angel, fávísrar og
bamalegrar afgreiðslustúlku á
matstofunni. Henni tekst á
skemmtilega einlægan hátt að
tjá þetta flónska bam, sem í
lengstu lög heldur dauðahaldi í
dagdrauma sína, þrátt fyrir þá
óskiljanlegu ógn, sem steðjar
skyndilega að friðsælum heimi
hennar og hún brotnar raunar
ekki fyrr en hún er ein eftir á
sviðinu í leikslok og skynjar að
heimurinn hennar er hraninn.
Marinó Þorsteinsson leikur Lyle,
fatlaðan hóteleiganda og bensín-
sala af eldri kynslóð, sáttur við
hlutskipti sitt vill hann helst
engar breytingar og því er hann
reiðubúinn að kaupa sig lausan
frá óþægilegri sendingu. Marinó
leikur þennan vingjamlega og
hrekklausa karl af öryggi, sem
hvergi bregst. Um þessar mund-
ir eru 55 ár síðan Marinó hóf
leikferil sin á Dalvík og lengi
hefur hann verið ein af styrk-
ustu stoðum LA. Það er
skemmtilegt til þess að vita, að
dóttir Marinós, Guðrún, hefur
nú hafíð störf sem leikari hjá
LA. Leikur hún Cheryl, kom-
unga fylgikonu Teddys. Tekst
henni með ágætum að túlka
þetta ráðalausa bam, sem þrúg-
að af ótta hlýðir ógnvaldinum,
sem virðir hana þó einskis og
yfirgefur í lokin.
Umgerð þessarar sýningar er
gerð af vandvirkni og útsjónar-
semi af Emi Inga. Það er ekki
eingöngu nóg, að hún sé traust,
sem er þó mikilvægt í svo áta-
kamiklu verki, heldur nær Öm
hinum rétta, kalda gljástíl „din-
ersins“ og hlutföll myndarinnar
verða ennþá betri vegna ská-
sniðs á baksviði, og á sviðsbrún
að framan.
Þýðing Stefáns Baldurssonar
á verkinu er vönduð. Leikstjóm
Péturs Einarssonar er markviss.
— Af ásettu ráði fer hann hægt
af stað í fyrri hluta sýningar,
svo jaðrar við seinagang, en leið-
ir vel í ljós þá deyfð og við-
burðaleysi, sem síðar
rafmagnast heldur hressilega
við komu ofbeldismannsins. Allt
er með ráðum gert og áhrifín
verða óneitanlega sterk. það
gleymir enginn þessari sýningu,
sem hana sér.