Morgunblaðið - 14.01.1987, Side 37

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. JANÚAR 1987
37
Hvað uiignr nem-
ur gamall temur
Hugleiðingar um æskulýðsmál
eftirEirík
Ingólfsson
Undanfarna daga hefur dálítil
uppákoma í kringum kjörfund
Æskulýðsráðs ríkisins vakið athygli
fjölmiðla. Þar sem ég hef tekið
dálítinn þátt í þessu máli a.m.k. nú
síðustu dagana þykir mér ekki úr
vegi að setja á blað línur um aðdrag-
anda málsins og atburðarásina eins
og hún horfir við mér, um leið og
ég vil nota tækifærið til að koma
á framfæri nokkrum almennum
skoðunum um skipan æsskulýðs-
mála hér á landi. Eg vil fyrirfram
biðja lesendur afsökunar á því að
mál þetta kann að verða í lengra
lagi, en fyrir mér eru þessi mál
mikilvægari en svo að ég geti af-
greitt þau með innantómum slag-
orðum.
Skipan og hlutverk
Æskulýðsráðs ríkisins
Æskulýðsráð ríkisins (hér eftir
nefnt ÆRR) er skipað fimm mönn-
um. Þrír eru fulltrúar æskulýðssam-
taka kosnir á sérstökum kjörfundi,
einn er tilnefndur af Sambandi ís-
lenskra sveitarfélaga og formaður
ráðsins er svo skipaður af mennta-
málaráðherra. Sama fyrirkomulag
gildir um skipan varamanna. Af því
fyrirkomulagi, að hafa fulltrúa
æskulýðssamtakanna í meirihluta í
ráðinu, má draga þá ályktun að
þeim sé ætlað eitthvað meira hlut-
verk en að vera samráðsaðili.
Æskulýðsráði ríkisins er ætlað að
samræma krafta þeirra sem sjá um
æskulýðsmál á Islandi á vegum
hinna mismunandi aðila, halda uppi
fræðslustarfi á sviði æskulýðsmála,
stunda útgáfustarf og veita styrki
til æskulýðsmála auk þess að vera
menntamálaráðherra til ráðuneytis
um fjárveitingar til æskulýðssam-
taka svo eitthvað sé nefnt. Fyrir
æskulýðssamtökin í landinu er þetta
eini formlegi samstarfsvettvangur-
inn við ríkisvald og sveitarfélög.
Einhverra hluta vegna hefur ráð-
inu ekki tekist ýkja vel að gegna
þessu hlutverki og skal ekki dregin
fjöður yfir það að takmörkuð fjár-
ráð hafa verið stór valdur að því.
En fleira kemur til. Undanfarin ár
hafa því æ fleiri raddir heyrst, sem
telja að leggja beri ÆRR niður,
a.m.k. í núverandi mynd, en efla
þess í stað samtök íslenskra æsku-
lýðsfélaga, Æskulýðssamband
Islands (ÆSÍ). í þessum hópi eru
m.a. Samband íslenskra sveitarfé-
laga, flestar ef ekki allar ungliða-
hrejrfingar stjórnmálaflokkanna,
nokkur fjöldi þingmanna (að
minnsta kosti í orði) og allmörg
önnur samtök sem annast æsku-
lýðsmál að einhverju leyti. Meira
að segja nefnd sem skipuð var af
menntamálaráðherra og skilaði áliti
um æskulýðs- og félagsmál á ís-
landi, fyrir um einu ári, komst (eftir
rúmlega fjögurra ára starf) að þeirri
niðurstöðu að leggja bæri áherslu
á það að nú sem fyrr verði æsku-
lýðsstarfið í höndum æskulýðsfé-
laganna og að starf þeirra hafi
ótvírætt sannað gildi sitt. Leggur
nefndin til margháttaðan stuðning
við félögin í þessu skyni.
í þessum umræðum undanfarin
ár hafa mál þó einhvem veginn
þróast þannig að viss rígur hefur
myndast milli ÆRR og ÆSÍ og
hefur þessi rígur komið fram á
mörgum fundum sem haldnir hafa
verið um æskulýðsmál. Það skal þó
tekið fram áður en lengra er hald-
ið, að það sem gerðist á kjörfundi
ÆRR síðastliðinn miðvikudag
stendur ekki í neinum tengslum
(eða að minnsta kosti ekki beinum)
við skoðanir manna á gildi Æsku-
lýðsráðs ríkisins fyrir æskulýðsstarf
á Islandi.
Kosning ÆRR
Um nokkurra ára skeið hefur sú
regla verið í gildi um kjörfund ÆRR
að þangað hafa verið boðuð aðild-
arsambönd ÆSÍ, sem eru 14 að
tölu, auk annarra sambærilegra
æskulýðssamtaka. Það eru samtals
um 20 samtök sem þarna eiga að-
ild og þar til nú, hefur hvert
samband átt eitt atkvæði á þessum
fundi. Það hefur hins vegar smám
saman gerst, m.a. vegna þess að
æskulýðssamtökum hefur Qölgað
með árunum, að fylgið íjaraði und-
an þeim samtökum sem fyrstu árin
„áttu öruggt sæti“ í ráðinu. Þannig
féll til dæmis fulltrúi ÍSÍ í kosningu
fyrir nokkrum árum, sem varð til
þess að íþróttasambandið fór í fylu
og hætti að taka þátt í kjörfundin:
um. Það hefur líka gerst að UMFÍ
hefur þurft að þola það að ná að-
eins varamanni í ráðinu í stað þess
að eiga öruggan aðalmann. Því er
reyndar ekki svo farið að það skipti
öllu máli fyrir starf ÆRR hveijir
eiga aðalmann og hveijir eiga vara-
mann, því ráðið starfar yfirleitt í
sátt og samlyndi, þegar það starfar
á annað borð. En þegar rætt er um
það hvaða samtök skuli talin sam-
bærileg aðildarsamböndum ÆSÍ,
er rétt að vaipa fram þein-i spum-
ingu hvort ISf sé _ ekki í raun
sambærilegt við ÆSÍ og eigi þ.a.1.
ekki að hafa sérstaka fulltrúa á
kjörfundi ÆRR fremur en Æsku-
lýðssambandið.
En hvað var semsagt ekki lengur
hægt að reikna með kosningaúrslit-
um í Æskulýðsráð ríkisins. Fyrir
þá sem fundu að þeir voru að missa
tökin á ÆRR virtist því ekki um
nema eitt að velja. Það varð að
breyta kosningareglunum þannig
að þeir „stóru“ þyrftu ekki að velkj-
ast í vafa um hvort þeir næðu kjöri
eða ekki. Þetta var gert. Mér er
ekki fullkomlega ljóst hvaðan frum-
kvæðið kom, en úr íþróttageiranum
var það a.m.k., með eða án atbeina
starfsmanna í menntamálaráðu-
neytinu.
í stuttu máli var reglugerðinni
breytt á þann veg að fjöldi fulltrúa
sambandanna á kjörfundi skyldi
vera í eins konar hlutfalli við skráða
félaga í hveiju sambandi. Að fé-
lagaskráningunni verður vikið hér
á eftir. Samkvæmt reglugerðinni
skyldu þau sambönd sem hefðu
fleiri en 10.000 skráða félagsmenn
fá einn fulltrúa fyrir hvetja 5.000
skráða félagsmenn.
Það að markið var sett við 10.000
vekur athygli mína vegna þess að
það eru aðeins 3 sambönd af 19
sem ná þessu marki, þ.e. ÍSÍ, UMFÍ
og BÍS. Þessum þremur var úthlut-
að allt að sjö fulltrúum hveijum.
Afleiðing reglugerðarinnar varð sú
að þrenn samtök af 19 gátu mynd-
að meirihluta á kjörfundinum og
kosið sjálf sig í öll aðalsætin og þar
að auki ráðið því hverjir kæmust
að sem varamenn.
Og hveijir skyldu það nú vera?
Jú, Iþróttasamband Islands, Ung-
mennafélag fslands og Bandalag
íslenskra skáta. Öll önnur ung-
mennasamtök eru talsvert fyrir
neðan þetta mark. Nú má segja að
það sé útaf fyrir sig ekki óeðlilegt
að fulltrúafjöldi á kjörfundi sé í ein-
hveiju samræmi við fjölda félags-
manna. En ef verið er að setja slíkar
reglur, þá verða menn að hafa það
á hreinu, á óvefengjanlegan hátt,
hver sé raunveruiega fjöldi félags-
manna.
lxl=3+3+l+?
Tökum sem lítið dæmi Hrein
Sveinsson, strák ssem hefur gaman
af íþróttum. Segjum að hann búi í
ekki mjög stóru sveitarfélagi utan
höfuðborgarsvæðisins þar sem að-
eins er eitt íþróttafélag, Ungmenna-
félag Staðarsveitar, eða eitthvað í
þá átt. Hreinn skráir sig í fótbolta-
liðið, fijálsíþróttaliðið og sunddeild-
ina, enda er hann dæmigerður
unglingur sem getur ómögulega
gert það upp við sig hvaða íþrótt
honum fínnst skemmtilegust. Hann
kemst jú alls staðar í lið. Hreinn
er aðeins skráður í eitt íþróttafélag.
En hver deild í íþróttafélaginu er
meðlimur í landssambandi viðkom-
andi íþróttagreinar, í þessu tilfelli
KSÍ, FRÍ og SSÍ. Þegar kemur að
því að Ungmennafélag Staðarsveit-
ar þarf að telja sína félagsmenn,
liggur beinast við að telja hve marg-
ir eru í hverri deild og leggja þær
tölur svo saman. Þannig telst
Hreinn þrefaldur félagi í Ung-
mennafélagi Staðarsveitar og þar
með UMFI. En ekki nóg með það.
Þegar Iþróttasamband Islands þarf
að telja sína félagsmenn m.a. vegna
þess að nota þarf töluna til að senda
með beiðni um 50 milljón króna
ríkisstyrk, þá er notuð sama aðferð
við talninguna, nefnilega lagður
saman fjöldi skráðra meðlima í
hveiju sérsambandi fyrir sig. Þar
er hann Hreinn okkar aftur talinn
þrisvar. Ef Hreinn stundaði
menntaskóla í Reykjavík á vetuma
og brygði sér á skíði um helgar,
kæmist hann fljótt að því að það
væri hagstætt að kaupa sér lyftu-
kort af einhveiju skíðafélaganna
sem reka nokkrar skíðalyftur í ná-
grenni Reykjavíkur. Og viti menn,
er hann Hreinn okkar allt í einu
orðinn einn af meðlimum Skíðasam-
bands íslands. Þar með er Hreinn
talinn sjö sinnum sem meðlimur í
ÍSÍ og UMFÍ, en hefur þó ekki
gengið í nema eitt staðbundið félag
sem virkur leðlimur. Og þannig má
lengi telja.
Af ofangreindri dæmisögu má
sjá að það eru til ýmsar leiðir til
að telja félagsmenn. Þessi talning-
araðferð þarf ekki að vera einskorð-
uð við íþróttahreyfinguna. Hún er
hins vegar stunduð, að minnsta
kosti þar, og það leiðir mann að
þeirri niðurstöðu, að ekki er hægt
að úthluta aðilum atkvæðum á
nokkrum kjörfundi þar sem fara á
eftir skráðum félögum, nema lagðar
séu fram félagaskrár svo hægt sé
að ganga úr skugga um að hver
einstaklingur sé aðeins skráður einu
sinni í viðkomandi samtök. Það var
ekki gert við úthlutun fulltrúa á
kjörfundi ÆRR 7. janúar 1987.
Ekki hafa heldur verið settar neinar
reglur um það á hvaða aldri þessir
félagsmenn eiga að vera.
Meðferð reglugerðar-
breytingarinnar
Þann 29. nóvember undirritaði
menntamálaráðherra reglugerð um
kosningu í ÆRR sem innihélt áður-
greindar breytingar. Þessi reglu-
gerð var hvorki send ÆRR né ÆSÍ
eða aðildarsamböndum þess áður
en hún var sett. Því var meira að
segja neitað á fundi ÆRR um miðj-
an desember af framkvæmdastjóra
ÆRR, sem er starfsmaður mennta-
málaráðuneytisins, að þessi reglu-
gerð hefði verið sett. Á þessu
samráðsleysi kunna að vera skýr-
ingar og mun ég ef til vill §alla
um það síðar. Boðað var til kjör-
fundar með bréfí dagsettu 20.
desember. Það bréf barst hins veg-
ar ekki með skilum og veit ég um
að minnsta kosti tvö aðildarsam-
bönd ÆSÍ sem ekki fengu fundar-
boð fyrr en um hádegi 7. janúar,
sama dag og kjörfundurinn átti að
fara fram. Að minnsta kosti þrjú
og jafnvel fjögur aðildarsambönd
ÆSÍ sendu ekki fulltrúa á kjörfund-
inn. Eg hef ekki enn kannað til
Eiríkur Ingólfsson
í þessu máli hefur ýmis-
legt farið úr böndum
og eitt vandamál leyst
með öðru hálfu verra.
Eg treysti mér hins
vegar til að mæla fyrir
munn félaga minna sem
tóku þátt í útgöngunni,
þegar ég fullyrði að hér
var ekki um neina stór-
aðgerð af okkar hálfu
að ræða.
hlítar hvort það stafar af því að þau
hafí ekki fengið fundarboðið fýrir
fundinn og fullyrði því ekki um
ástæður fyrir fjarveru þeirra.
Mótmæli og útganga
Þrátt fyrir misbrest á fundarboð-
un var að minnsta kosti flestum
aðildarsamböndum ÆSÍ kunnugt
um kjörfundinn, nokkrum dögum
áður en hann átti að vera. Reglu-
gerðin umtalaða var send með
fundarboði og varð fljótt samráð
milli 8 æskulýðssamtaka, sem
fannst gróflega gengið á hlut sinn
með setningu hennar, um að skrifa
undir kurteislegt mótmælaskjal,
sem ætlunin var að lesa upp á fund-
um. Um aðrar aðgerðir var ekki
gert samkomulag fyrir fundinn.
Miðvikudagurinn
7. janúar 1987
Ég átti fund með menntamála-
ráðherra nokkuð snemma morguns
þann dag sem kjörfundurinn var,
þar sem ég spurðist m.a. fyrir um
títtnefnda reglugerð. Svör ráðherra
voru á þann veg að ég gerði mér
ljóst að frumkvæðið að setningu
reglugerðarinnar var ekki frá hon-
um komið. Ég og göngufélagar
mínir vorum þess því fullvissir að
við ættum út af fyrir sig ekki í
neinum deilum við menntamálaráð-
herra í þessu máli og ég er enn
þeirrar skoðunar. Það er hins vegar
ljóst að ráðherra getur ekki annað
en stutt við bakið á undirmönnum
sínum út á við þótt hann kunni að
gera athugasemdir við gerðir þeirra
bak við luktar dyr.
Síðar sama dag var kjörfundur-
inn haldinn með afleiðingum sem
margir þekkja nú. Okkur, sem
gengum út af fundinum áður en
gengið var til dagskrár, var ekki
gefið tækifæri til að gera athuga-
semdir við boðun fundarins, úthlut-
un kjörfulltrúa, setningu reglugerð-
arinnar, né nokkuð annað sem við
hefðum ef til vill talið að ættí er-
indi við fundinn. Þegar við í -
ofanálag gerðum okkur grein fyrir
að búið var að ganga frá kosningu
í ráðið fyrirfram, var ekki til neins
að sitja lengur á fundinum. Við
gengum því þegar í stað af fundi.
Eftir sátu fulltrúar 7 „æskulýðs-
samtaka", þar af a.m.k. tveir
ágætir heiðursmenn komnir á eftir-
laun. Af þessum 7 tókst 6 að koma
að fulltrúa í ráðið. Það voru fulltrú-
ar Iþróttasambandsins, Ungmenna-
félagsins og Bandalags íslenskra
skáta sem aðalmenn og fulltrúar
kristilegu sdamtakanna, bindindis-
hreyfíngarinnar og farfugla sem
varamenn.
Það vekur athygli mína, svona
eftir á, að ef undan er skilin 180
þúsund króna fjárveiting til ÆSÍ á
fjárlögum 1987, þá eru nú f ÆRR
fultrúar allra þeirra æskulýðs- og
íþróttasamtaka sem fá fé af fjárlög-
um, sem nemur tugum milljóna.
Því vaknar óneitanlega sú spuming
hvort það verði nú helsta hlutverk
ÆRR að vera hagsmunagæsluaðili
fyrir ríkisstyrkt félagsstarf í stað
þess að efla starf þeirra félaga sem
ekki kosta skattgreiðendur krónu.
Lokaorð
í þessu máli hefur ýmislegt farið
úr böndum og eitt vandamál leyst
með öðru hálfu verra. Ég treysti
mér hins vegar til að mæla fyrir
munn félaga minna sem tóku þátt
í útgöngunni, þegar ég fullyrði að
hér var ekki um neina stóraðgerð
af okkar hálfu að ræða. Hér höfum
við hins vegar orðið vitni að við-
horfi íþróttahreyfingarinnar eða að
minnsta kosti forystu ÍSÍ til mann-
legra samskipta og lýðræðis.
Klíkuskapur og bolabrögð 'eru nú
fordæmi æskufólks í stað dreng-
skapar og hreinskilni. Með þessu
slær fölva á þá hugsjón sem margt
ungt fólk trúir enn á, nefnilega að
með hreinskilnum og heiðarlegum
samskiptum sé virkilega hægt að
komast að samkomulagi manna á
milli, sem allir aðilar geta sæst á.
Við bíðum, róleg ...
Höfundurá sæti í stjóní Sambands
ungra sjilfstæðismanna og er
formaður Æskulýðssambands ís-
lands. Hann hefur m.a. gegnt
formennsku í Körfuknattleiks-
sambandi íslands og setið istjóm
Stúdentaráðs.
Kvennalistinn:
Framboðslisti ákveð-
inn á Vesturlandi
KVENNALISTINN á Vesturlandi
hélt félagsfund í Langaholti, Stað-
arsveit, helgina 9.—10. janúair. Þar
var eftirfarandi framboðslisti til
Alþingiskosninga samþykktur:
1. Danfríður Kristín Skarphéðins-
dóttir, kennari, Akranesi. 2. Ingibjörg
Daníelsdóttir, kennari, Fróðastöðum,
Mýrasýslu. 3. Bima Kristín Lárus-
dóttir, bóndi, Efri-Brunná, Dalasýslu.
4. Þóra Kristín Magnúsdóttir, loð-
dýrabóndi, Hraunsmúla, Snæfells-
nessýslu. 5. Snjólaug Guðmundsdótt-
ir, húsfreyja, Brúarlandi, Mýrasýslu.
6. Halla Þorsteinsdóttir, iðnverka-
kona, Akranesi. 7. Halldóra Jóhann-
esdóttir, húsmóðir, Búðardal. 8.
Guðrún Erla Guðlaugsdóttir, fisk-
verkakona, Akranesi. 9. Hafdls
Þórðardóttir, bóndakona, Kollslæk,
Borgarfjarðarsýslu. 10. Matthildur
Soffía Maríasdóttir, húsmóðir, Borg-
amesi.
Á fundinum vom atvinnu- og
byggðamál kjördæmisins rædd, eink-
um ástandið í landbúnaði og sjávarút-
vegi. Nauðsynlegt er að hlúa að
þessum undirstöðuatvinnugreinum
þjóðarinnar svo og að bæta launakjör
íbúa svæðisins.
Eftirfarandi ályktun var sam-
þykkt: Fundurinn harmar þá aðför
sem stjómvöld hafa gert að bænda-
stéttinni á undanfömum árum og
telur nauðsynlegt að útreikningar á
búmarki verði endurskoðaðir m.a.
með tilliti til hlunninda. Kvennalistinn
fordæmir hvemig staðið hefur verið
að uppsögnum fiskverkafólks vegna
yfirstandandi kjaradeilu sjómanna.
(Fréttatilkynning-)