Morgunblaðið - 17.07.1987, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. JÚLÍ 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Frjálsræði, hag-
vöxtur og lífskjör
Marktækasti mælikvarði á
almenn lífskjör eru þjóð-
artekjur á hvem vinnandi
mann. Þessar tekjur eru mjög
mismunandi eftir löndum.
Tvennt er það sem öðru frem-
ur hefur áhrif á þjóðartekjur,
auk misverðmætra auðlinda^
sem þjóðir heims búa að. I
fyrsta lagi almenn og_ fagleg
menntun og þekking. í annan
stað þjóðfélagsgerðin. Með
öðrum orðum það frjálsræði,
sem atvinnulífíð - verðmæta-
sköpunin - býr við. Þau skilyrði
til tækniþróunar og vaxtar,
sem framtaki og fyrirtækjum
eru búin.
Engin tvö þjóðfélög eru al-
veg eins að þessu leyti. I
grófum dráttum má þó skipta
þjóðfélögum heims í tvær meg-
ingerðir. Annarsvegar sam-
keppnisþjóðfélög, sem byggja
ekki sízt á einstaklings- og
atvinnufrelsi. Hinsvegar þjóð-
félög marxisma eða sósíal-
isma, sem leggja höfuðáherzlu
á skipulagshyggju, miðstýr-
ingu og ríkisforsjá. Þjóðartekj-
ur á hvem vinnandi mann eru
mun hærri í samkeppnisþjóð-
félögum en ríkjum sósíalisma,
ósjaldan margfaldar á hvem
vinnandi mann. Einstaklings-
bundin mannréttindi eru og
verulegra rýmri í fyrrtöldu
þjóðfélagsgerðinni.
Á tímum tveggja heimstyrj-
alda, 1914-1918 og
1939-1944, gripu flestar Evr-
ópuþjóðir, þar á meðal Islend-
ingar, til neyðarráða vegna
ófriðarástandsins, sem meðal
annars fólust í margs konar
miðstýringu, höftum og
skömmtun. Flestar Evrópu-
þjóðir lögðu höftin fyrir róða
flótlega eftir að friður og eðli-
leg samskipti réðu ríkjum á
ný. Höftin héldu þó velli hér á
landi lengur en víðast annars
staðar og hreytur þeirra há
enn eðlilegri framþróun í þjóð-
arbúskapnum.
Viðreisnarstjómin, sem hér
var við völd 1959-1971, steig
fyrstu stóru skrefín til frjáls-
ræðis í atvinnulífí og þjóðarbú-
skap eftir síðari heimsstyijöld-
ina. Ríkisstjóm Geirs
Hallgrímssonar, 1974-1978,
sigldi þjóðarskútunni áfram til
sömu áttar - og sama má segja
um ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar, 1983-1987.
Sjálfstæðisflokkurinn átti að-
ild að þessum þremur ríkis-
stjómum og setti mark sitt á
stefnu þeirra og störf. Enn em
þó hnútar óleystir, sem fjötra
framtak í samfélaginu.
í stefnuyfírlýsingu og
starfsáætlun ríkisstjórnar Þor-
steins Pálssonar, kaflanum um
eflingu og nýsköpun atvinnu-
lífsins, er að fínna fyrirheit um
framhald á göngu þjóðarinnar
til aukins fijálsræðis. Þar er
sagt að „ríkisafskipti og ríkis-
rekstur á atvinnufyrirtækjum
verði sem minnstur“, „starfs-
háttum og stjóm fjárfesting-
arlánasjóða verði breytt“ til
að jafna stöðu atvinnugreina
hvað lánsfjármagn áhrærir,
„tryggingastarfsemi verði sem
fijálsust undir tryggingareftir-
liti ríkisins", „gjaldeyrisverzl-
un og fj ámiagnshreyfingar
milli Islands og og annarra
landa verði frjálsari en nú er
og dregið úr skilaskyldu á
gjaldeyri", „erlent áhættfé geti
komið í staðinn fyrir erlent
lánsfé við fjármögnun atvinnu-
fyrirtækja hér á landi" og að
„skipan útflutningsverzlunar
verði einfölduð og færð í átt
til meira fijálsræðis þar sem
aðstæður á erlendum mörkuð-
um leyfa“.
Þessi stefnumörkun er
fagnaðarefni. Reynslan er sú
að því meira fijálsræði sem
ríkir í þjóðarbúskapnum, þeim
mun meiri gróska er í atvinnu-
lífinu, þeim mun hærri verða
þjóðartekjumar á hvem vinn-
andi mann; þeim mun stærri
verður þjóðarkakan, sem
einkaneyzla og samneyzla
fólks er sótt til.
Orð eru að vísu eitt og efnd-
ir annað. Og þeir eru til sem
spá því að róðurinn til aukins
fijálsræðis verði þungur, enda
tveir af þremur stjómarflokk-
unum, Alþýðuflokkur og
Framsóknarflokkur, ríkisfor-
sjárflokkar að eðli og uppruna.
Á það er hinsvegar að líta að
báðir þessir flokkar hafa
breytzt nokkuð. Alþýðuflokk-
urinn átti aðild að viðreisnar-
stjóminni, sem stórtækust var
í þróun samfélagsins til fijáls-
ræðisáttar. Framsóknarflokk-
urinn leiddi síðustu ríkisstjóm,
sem steig ýmis farsæl fijáls-
ræðisspor. Þess er því að
vænta að ný ríkisstjóm, sem
Sjálfstæðisflokkurinn leiðir,
hafí gæfu til ganga áfram til
góðs sömu farsældargötuna til
ennnú betri tíðar.
Unnið að rannsóknum á Kolbeinsey með aðstoð þyrlu Landhelgisgæsl- Kolbeinsey
unnar, TF-GRO.
Kolbeinsey:
Hættuleg sjófarer
verði uiðurbrot ekl
- segir Sigurður Sigurðarson verk-
fræðingur hjá Hafharmálastoftiun
„LJÓST er að veija verður Kolbeinsey ef hún á ekki að verða hættuleg
sjófarendum í framtíðinni. Eyjan er ekki að hverfa, en augljóslega er
hún að brotna og hefúr lengd hennar til dæmis minnkað úr 71 metra í
39 metra á tæpum 50 árum. Annars vegar er lagt til að sett verði upp
sjómerki og hinsvegar að rannsóknum varðandi heftingu niðurbrots
verði haldið áfram,“ sagði Sigurður Sigurðarson, verkfræðingur hjá
Hafharmálastofnun, í samtali við Morgunblaðið.
Sigurður og Kristján Sæmundsson,
jarðfræðingur hjá Orkustofnun, hafa
unnið að athugunum á eynni. Sótt
var um fé á fjárlögum þessa árs til
að setja upp sjómerki og radarsvara
á eynni þar sem hún sést illa í radar
þegar sjó tekur að þyngja og til að
gera frekari dýptarrannsóknir við
eyna svo hægt sé að setja fram tillög-
ur um hvemig hefta beri niðurbrot
hennar. Ekkert fé fékkst til fram-
kvæmdanna í ár, en Hafnarmála-
stofnun hefur sótt um tvær og hálfa
milljón til þeirra á næsta ári.
Öryggi og lögsaga
Einkum eru það tvö sjónarmið sem
ráða því að mikilvægt er að Kolbeins-
ey haldist ofan sjávar. Þau eru
öryggissjónarmið fiskiskipa og fisk-
veiði- og efnahagslögsaga íslendinga
þar sem ekki hefur ennþá verið sam-
ið við Dani um lögsögu. Frekari
dýptarmælingar þyrftu að fara fram
við eyna þar sem ekki er vitað hve
aðdjúpt er að henni, en sú vitneskja
er grundvallaratriði þegar fíallað er
um hvemig hefta beri niðurbrot, að
sögn Sigurðar. „Það ríkir mikill vilji
hjá Vita- og hafnarmálastofnun fyrir
því að varðveita eyna með einhverjum
hætti. Við Kolbeinsey hafa fískimið
ávallt verið gjöful og eigum við vem-
legra hagsmuna að gæta þar. Þá
hefur Landhelgisgæslan verið hlið-
holl verkefninu, enda þyrfti að notast
bæði við þyrlur og skip Gæslunnar
til að styrkja eyna ef sú leið yrði
farin."
Alþingi samþykkti
Þann 20. apríl 1982 samþykkti
Alþingi þingsályktunartillögu, þar
sem ríkisstjóminni var falið að sjá
svo um að sjómerki yrðu sett upp á
Kolbeinsey og að athuganir færu
fram á því hvort og hvemig tryggja
mætti „að eyjan standist heljaröfl
stórviðra og ísa“, eins og segir í tillög-
unni. Myndmælt hefur verið kort af
eynni og áætlar Kristján að miðað
við sama niðurbrotshraða og verið
hefur á undanförnum ámm, verði
eyjan að mestu horfin um miðja
næstu öld.
Styrking yfirborös
ekki nægjanleg
í skýrslu sinni leiðir Kristján að
því rök að líklega séu lárétt skil á
fárra metra dýpi undir eynni og að
þessi skil séu veikleiki, sem valdi því
að smámsaman grafist undan eynni,
blokkir losni og hverfí í sjóinn. Sé
þessi tilgáta rétt er ekki nægjanlegt
til að hefta niðurbrot eyjarinnar að
styrkja yfirborð hennar með stein-
steypu. Dýptarmæling og bomn í
eyna mjmdu leiða í ljós hvort þessi
veikleiki sé fyrir hendi. Auk sjó-
merkja er lagt til að komið verði upp
steinsteyptum píramíta með innfelld-
um radarspeglum. Slík sjómerki hafa
verið sett upp á skerjum fyrir Suð-
austurlandi.
Kolbeinseyjar er fyrst getið í
Hauksbók Landnámu, sem rituð var
rétt eftir 1300. Eyjan er á virku eld-
stöðva- og spmngubelti syðst á
Kolbeinseyjarhrygg. Eldgos hafa orð-
ið á þessum slóðum á sögulegum
tíma. Árið 1372 skaut upp ey, en
staðurinn er óviss, segja þeir Sigurð-
ur og Kristján í grein sem þeir rituðu
í tímaritið Ægi. Kolbeinsey stendur
á sökkli, sem er nálægt 4 km í þver-
mál. Fimm hundmð metra norðvestur
af eynni er boði og umlykur tíu metra
dýptarlína boðann og eyna. Sökkull-
inn undir Kolbeinsey er um 300 m
hár að austan og vestan, en um 150
m að norðan og sunnan. Bergið í
Kolbeinsey er basalthraun svo til al-
veg ferskt og gráleitt, en nokkuð
oxað. Heillegasta bergið er í neðri
hluta eyjarinnar, en ótraust berg er
í efsta hluta hennar og nær frá toppi
hennar á austurhlutanum niður í sjó
Kolbeinsey sumarið 1932, séð úr su
Kolbeinsey í ágúst 1985. Vesturhöfði
burði við þá mynd er tekin var 191
að vestanverðu. Hættulegustu
spmngumar í eynni em svokallaðar
höggunarspmngur, sem fram hafa
komið við brotahreyfíngar löngu eftir
að eyjan myndaðist, og em þær einn
helsti veikleiki eyjarinnar, segir í
Ægi. Nokkrar slíkar spmngur liggja
í gegnum Kolbeinsey.
Augljósar breytingar
Þeir félagar segja í grein sinni að
með tilliti til niðurbrots og eyðingar-
hraða megi skipta eynni í þrennt,
austur- og vesturhöfðann og
spmngukerfíð sem er á milli. „Af
Ioftmyndum, sem teknar vom 1958
og 1985, má glöggt sjá breytingar
sem orðið hafa á þessum 27 ámm.
Blokkir hafa losnað úr austurhöfðan-
um. Spmngan í miðri eynni hefur
lengst og bergflísar plokkast úr
henni. Mestu breytingamar em á
vesturhöfðanum. Norðvestast hefur