Morgunblaðið - 18.07.1987, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. JÚLÍ 1987
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir Magnús Gottfreðsson.
Ekki grundvöllur fyrir byggingu kísilmálmverksmiðju að svo stöddu:
Ohófleg bjartsýni
ríkti í upphafí um verð
á kísilmálmi
— Uppsafinaður
heildarkostnaður
vegna undirbún-
ingsnú 132,8
milljónir
Á AÐALFUNDI Kísilmálmvinnsl-
unnar h.f. er haldinn var 30. júní
s.l. kom fram að ekki er grund-
völlur fyrir byggingu kísilmálm-
verksmiðju á Reyðarfirði að svo
stöddu. Viðræðunefiidir iðnaðar-
ráðherra og breska stórfyrirtæk-
isins Rio Tinto Zink voru sammála
um þessa niðurstöðu. Á fundi
þeirra var Qallað um niðurstöður
hagkvæmniathugana er gerðar
hafa verið vegna hugsanlegrar
byggingar og reksturs kisilmálm-
verksmiðju við Reyðarflörð.
Samningaviðræðum viðræðu-
nefiida iðnaðarráðherra og RTZ
Metals lauk á formlegum við-
ræðufundi 22. júní með sameigin-
legri undirritun fundargerðar
þar sem þetta álit er staðfest. Þar
kemur einnig fram samdóma álit
þess efiiis að ekki sé gagnlegt að
leggja frekari vinnu í þetta verk-
efiii að sinni.
Uppsafhaður heildarkostnaður
vegna undirbúnings verksmiðj-
unnar er 68,6 milljónir króna, eða
132,8 millj. kr., ef kostnaður ein-
stakra ára er framreiknaður til
ársloka 1986. Sú upphæð nemur
4% af áætluðum heildarkostnaði
við byggingu verksmiðjunnar.
Kostnaðurinn var mestur árið
1983, eða 51,4 millj. kr. en á
síðasta ári var 17,8 milljónum
varið til rannsókna og annars
undirbúnings.
Það er niðurstaða viðræðunefnda
iðnaðarráðherra og fulltrúa RTZ
Metals að arðsemi kísilmálmverk-
smiðju sé við núverandi aðstæður
rétt innan við þau mörk sem viðun-
andi teljast. Því sé rétt að endur-
skoða forsendur fyrir arðsemi
verksmiðjunnar í desember 1987.
Helstu atriði er þá verða athuguð
eru þróun markaðsverðs, gengis og
rekstrarkostnaðar.
Sjö ára saga
Mál Kísilmálmverksmiðjunnar á
sér rúmlega sjö ára sögu. I stjómar-
sáttmála ríkisstjómar Gunnars
Thoroddsens frá 8. apríl 1980 var
lögð áhersla á rannsóknir á sviði
orkunýtingar og uppbyggingu meiri
háttar nýiðnaðar á vegum lands-
manna. Með hliðsjón að þessu
ákvæði stjómarsáttmálans var unnið
að athugunum á ýmsum möguleik-
um sem taldir vom koma til greina
í orkufrekum iðnaði. Fyrstu almennu
athuganir er fram fóru vorið 1980
sýndu að kísilmálmverksmiðja kynni
að vera hagkvæmur kostur í þróun
þessa iðnaðar hérlendis. I framhaldi
af þessu tók dr. Jón Hálfdánarson
hjá íslenska jámblendifélaginu að
sér að gera frumathugun á fram-
leiðslu kísilmálms hér á landi. Hann
skilaði af sér skýrslu um athuganir
sínar í nóvember sama ár. Niðurstöð-
ur hennar bentu til að ástæða væri
til að ráðast í frekari undirbúning
að þessari framleiðslu.
Snemma árs 1981 var skipuð
verkefnisstjóm til að hafa umsjón
með frekari athugunum á þessu
sviði. Hún skilaði skýrslu um verk-
og fjárhagsáætlun fýrir verkefnið í
maí sama ár og annarri um frumat-
huganir á verksmiðjunni í nóvember.
Lokaskýrslu var skilað í marsbyijun
1982 og þar lagði verkefnisstjómin
til að ráðist yrði í byggingu 25-30
þús. tonna kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði. Ennfremur var þar lagt
til að aflað yrði lagaheimildar um
stofnun hlutafélags til að annast
byggingu og rekstur verksmiðjunn-
ar. Undirbúningi og framkvæmdum
skyldi hagað þannig að verksmiðjan
gæti tekið til starfa vorið 1985.
Umræöur á Alþingi
Fmmvarp til laga um kísilmálm-
verksmiðju á Reyðarfriði var lagt
fram til fyrstu umræðu á Alþingi
rúmlega mánuði síðar, um miðjan
apríl 1982. Þáverandi iðnaðarráð-
herra, Hjörleifur Guttormsson,
mælti fyrir frumvarpinu og sagði
m.a. að gera mætti ráð fyrir að verk-
smiðjan skapaði með beinum og
óbeinum hætti atvinnu fyrir 240
manns. Hann gat þess einnig, að
líklega yrði „þjóðhagsleg arðsemi
verksmiðjunnar meiri en bein arð-
semi." Þegar hófust miklar og
langar umræður um málið.
Birgir ísleifur Gunnarsson sagði
við fyrstu umræðu að vanda þyrfti
betur til undirbúningsvinnunnar og
sagði að málið væri ekki komið á
það stig að sínu mati, að Alþingi
gæti nú samþykkt frumvarpið. Hann
benti einnig á að framleiðslugeta á
kísilmálmi í heiminum væri 20-30 %
meiri en notkunin. í greinargerð með
frumvarpinu væri spáð verulegri
hækkun á söluverði þessarar vöru.
Erfítt væri að meta sannleiksgildi
þeirra spáa. Birgir lagði til að leitað
yrði eftir samningum við erlenda
aðila um eignaraðild að fyrirtækinu
til að dreifa fjárhagslegri áhættu er
fyrirtækinu fylgdi. „Málið er í hæsta
lagi komið á það stig, að rétt væri
að stofna undirbúningsfélag þar sem
inn kæmu aðilar með viðskiptaþekk-
ingu og aðilar sem hugsanlega
myndu vilja hætta sínu fjármagni í
þetta fyrirtæki þegar þar að kem-
ur,“ sagði hann.
í fyrstu umræðu lét Magnús H.
Magnússon í ljós óánægju með
hversu seint frumvarpið var lagt
fram. „Það er ekki undantekning
hjá hæstvirtum iðnaðarráðherra,
heldur föst regla, að koma með öll
meiri háttar mál fram þegar ekki
eru nema örfáar vikur, jafnvel ekki
nema dagar, þangað til þing á að
ljúka störfum. Svo er þess krafist
að málin séu afgreidd. Þetta þýðir
auðvitað að þingið hefur enga mögu-
leika á að skoða málin eins og skyldi.
Raunverulega er hæstvirtur iðnaðar-
ráðherra að taka ákvörðunarvaldið
úr höndum Alþingis með þessu
rnóti," sagði hann.
Arðsemi eða
kjördæmapot?
Einnig kom fram gagnrýni á stað-
arval, en staðarvalsnefnd lagði til
að verksmiðjan yrði reist á Reyðar-
firði. „Hér hefur nokkuð verið talað
um hvar hagkvæmast væri að
byggja þessa verksmiðju. Staðar-
valsnefnd - ranglega kölluð það -
samþykkti Reyðarfjörð vegna þess
að henni var í byijun uppálagt að
ákveða Reyðarfjörð sem stað fyrir
verksmiðjuna. Það kom enginn ann-
ar staður til greina og henni var
bannað að bera hagkvæmni verk-
smiðju á þeim stað saman við aðra
staði. Stundum á alfarið að fara
eftir arðseminni, byggja þar sem
arðsemin er mest. í öðrum tilvikum
skiptir það engu máli. Þá virðist
staðarvalið fara eftir hvað hæstvirt-
um iðnaðarráðherra dettur í hug í
það og það skiptið," sagði Magnús
H. Magnússon ennfremur.
í sama streng tók Ólafur Þ. Þórð-
arson. Hann sagðist vera í grundvall-
aratriðum samþykkur því að
iðnaðaruppbyggingu yrði dreift um
landið, en hveijum mætti ljóst vera
að arðsemin skipti höfuðmáli í því
sem gert væri. Ólafur minnti á að
hugsanlega væri hagkvæmara að
byggja þessa verksmiðju annars
staðar á landinu. „Við erum með
verksmiðju við Hvaifjörð sem rekin
er með dúndrandi tapi, svo ekki sé
meira sagt. Það hefði þess vegna
verið eðlilegt að kanna hvort þriðji
ofninn, sem þar eru hugmyndir um
að settur verði upp, hefði ekki frek-
ar átt að bræða kísilmálm svo fengist
úr því skorið í fyrsta lagi, hvort
hagkvæmni er í slíkri vinnslu, og í
annan stað, hvort bæta hefði mátt
fjárhagslegan grundvöll þess fyrir-
tækis sem þar er,“ sagði Ólafur.
Iðnaðarnefhd klofnaði
í afstöðu sinni
Málið var tekið til annarrar um-
ræðu 4. maí, þremur dögum fyrir
þinglausnir. Iðnaðamefnd klofnaði í
afstöðu sinni til frumvarpsins. Meiri-
hluti nefndarinnar lagði til að
frumvarpið yrði samþykkt með
breytingartillögum. í þeim sagði
m.a. að áður en ráðist yrði í fram-
kvæmdir og hlutafé aukið skyldi
stjórn félagsins undirbúa frekari
hönnun verksmiðjunnar og leita til-
boða í byggingu hennar og búnað.
Einnig ætti stjómin að gera ítarlega
áætlun um stofnkostnað og rekstrar-
kostnað og undirbúa samninga um
orkukaup, tækniaðstoð og sölu af-
urða. Þá sagði einnig að stjóm
félagsins skyldi gera skýrslu um
starfsemi félagsins og athuganir.
Skyldi sú skýrsla lögð fyrir næsta
Alþingi. Ef Alþingi samþykkti niður-
stöðumar væri því heimilt að leggja
fram hlutafé til viðbótar.
Einn nefndarmanna iðnaðar-
nefndar, Magnús H. Magnússon
skilaði séráliti þar sem hann sagði
að efnislegum undirbúningi fmm-
varpsins væri mjög áfátt. Hann lagði
til að undirbúningsstjóm yrði falið
að annast frekari undirbúning þessa
máls. Magnús taldi fráleitt að taka
afstöðu til ýmissa efnisatriða „fyrr
en fyrir Iiggur niðurstaða af undir-
búningsathugunum þeim sem allir
virðast sammála um að nauðsynleg-
ar séu. Þær athuganir eiga auðvitað
að ráða úrslitum um hvemig haldið
verður á efnisþáttum. Verður að
teljast veraleg þversögn í því að
ætla sér að afgreiða hin margvísleg-
ustu efnisatriði um framhald málsins
meðan undirbúningur stendur enn
yfir.“
Vorið 1982 vora lög um kísil
málmverksmiðju á Reyðarfirði
samþykkt á Alþingi með breyting-
artillögum meirihluta iðnaðamefnd-
ar. Lög þessi heimiluðu ríkisstjóm-
inni að beita sér fyrir stofnun
hlutafélags, er hefði það að mark-
miði að reisa og reka verksmiðju á
Reyðarfirði er framleiddi kísilmálm
og annaðist atvinnurekstur tengdan
þeirri framleiðslu. Framkvæmdir
vora háðar samþykki Alþingis sem
fyrr segir.
Kísilmálmvinnslan
h.f. stofinuð
Með vísan til þessara laga var
hlutafélagið Kísilmálmvinnslan hf.
stofnað í júlíbyijun 1982. í samræmi
við breytingartillögumar var það
meginverkefni stjómarinnar í upp-
hafí að kanna nánar allar forsendur
og áætlanir um byggingu og rekstur
verksmiðjunnar og taka afstöðu til
þess, hvort leggja ætti til við Al-
þingi að verksmiðjan yrði byggð og
þá hvenær hún ætti að hefja fram-
leiðslu.
Stjómin skilaði skýrslu sinni í
ársbyijun 1983. Niðurstöður hennar
vora á þá lund að kísilmálmverk-
smiðja á Reyðarfirði gæti verið
vænlegur kostur í nýtingu innlendrar
orku og að stefna ætti að gangsetn-
ingu verksmiðjunnar eftir þijú til
fimm ár. Ákvörðun um tímamörk
var tekin með hliðsjón af upplýsing-
um um þróun markaðsmála og
almennri þróun markaðsmála í heim-
inum. Þá taldi stjómin að verð á
raforku ætti að vera sambærilegt
og til hliðstæðra fyrirtækja og að
auka þyrfti hlutafé félagsins. Það
var og álit stjómar Kísilmálmvinnsl-
unnar að vinna þyrfti að þvi að fá
íslenska eða erlenda eignaraðila til
samstarfs við íslenska ríkið. Stjómin
var ekki sammála í áliti sínu.
í mars 1983 lagði þáverandi iðn-
aðaráðherra, Hjörleiftir Guttorms-
son, þessa skýrslu fyrir Alþingi
ásamt þingsályktunartillögu til stað-
festingar á niðurstöðum hennar.
Þingsályktunartillagan hlaut ekki
afgreiðslu á því þingi.
I mai sama ár ákvað þáverandi
iðnaðarráðherra, Sverrir Hermanns-
son, að undirbúningi að byggingu