Morgunblaðið - 18.07.1987, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. JÚLÍ 1987
innri málefnum, láta af hugsunar-
hætti sérkjarabaráttunnar og
samanburðaráráttunni en móta þess
í stað agaða og raunsæja stefnu sem
mið tæki af stöðu fyrirtækjanna og
þjóðarbúsins í heild.
Það er hins vegar álitamál hvort
það hafi verið nauðsynlegt að beita
launþegasamtökin slíkum rassskell-
ingum — og til þess er ekki tekin
afstaða hér. En þrátt fyrir þá hörku
sem ríkisstjómin beitti með þessum
aðgerðum, þá samanstóð hún ekki
af slíkum harðjöxlum að hún fetaði
í fótspor Thatchers og lýsti því yfir
blákalt að gengi krónunnar yrði hald-
ið föstu hvemig sem viðraði í
þjóðarbúskapnum og að niðurstöður
kjarasamninga yrðu alfarið á ábyrgð
verkalýðsfélaga og vinnuveitenda.
Þess í stað tók hún upp samráð við
samtök aðila vinnumarkaðarins um
launahækkanir og gerði stöðugleika
gengisins að meginforsendu þeirra
samninga sem gerðir hafa verið und-
anfarið eitt og hálft ár. Þótt laun-
þegasamtökin hafi með þessum
samningum verið gerð ábyrg fyrir
gengisfestunni að hluta til (og þá
um leið stefnu ríkisstjómarinnar í
efnahagsmálum yfirleitt) og meir en
líklegt að allri sök verði varpað á
þau þegar (ég segi ekki ,,ef‘) sú festa
brestur, þá er málið ekki svo einfalt.
Forsendur kjara-
stefimnnar nýju
og gengisfestunnar
Þótt sú samráðsstefna sem rekin
hefur verið í kjaramálum að undan-
fomu eigi vafalítið sinn þátt í að
tekist hefur að halda gengi krónunn-
ar stöðugu, lengur en bjartsýnustu
menn þorðu að vona, þá er það engu
að síður einskærri tilviljun og heppni
að þakka að þessi árangur hefur
náðst. Það er góðærið margumtalaða
sem gert hefur gengisfestuna fram-
kvæmanlega án þess að hún hafi
þurft að styðjast við alþjóðlegt sam-
komulag um fastar gengisafstæður.
Þótt ráðherrar ríkisstjómarinnar hafí
verið ólatir við að þakka sér og
stjóminni þennan árangur, þá er
efnahagslegt góðæri, af því tagi sem
við höfum notið allra síðustu ár, eng-
in heimilisiðnaður sem aðeins er
stundaður á stjómarheimilum. Fjöl-
margar ríkisstjómir hafa reynt slíkt
föndur og tíðum orðið að handvömm.
Það fer því vel á því að enda þessa
grein með því að fara nokkmm orð-
um um happadrátt ríkisstjómar
Steingríms Hermannssonar, sjálft
góðærið, sem gert hefur það mögu-
legt að reka fastgengisstefnuna, og
ræða lítillega líkumar á að reka
megi til frambúðar slíka stefnu sem
þjónaði þeim tilgangi að veita aðhald
þróun verðlags og framleiðslukostn-
aði í landinu.
Það má segja að í öllum meginat-
riðum hafi góðærið verið borið uppi
af tveimur þáttum, góðri afkomu
sjávarútvegsins vegna bæði mikils
afla undanfarin ár og aukins afla-
verðmætis og svo áhrifum olíuverðs-
lækkana á hagvöxt og verðbólgu í
helstu viðskiptalöndum okkar.
Síðustu ár hefur afkoma sjávarút-
vegsins verið með besta móti og
benda spár til þess að svo verði enn
um sinn. Þótt heildarafli hafi lítillega
minnkað á árinu 1986 miðað við
árið á undan þá jókst engu að síður
verðmæti hans um 13% en verðmæti
unninna sjávarafurða um 10% miðað
við fast verðlag. Að vísu olli lágt
gengi Bandaríkjadollars nokkrum
vandræðum í þeim greinum sem
framleiða fyrir Bandaríkjamarkað en
úr því var að nokkru bætt með því
að auka vægi dollarans í meðalgeng-
isvoginni. Þetta hefur að vísu haft
þau áhrif að gengi Evrópumynta
gagnvart krónunni hefur hækkað og
því hefur innflutningur frá Evrópu
hækkað nokkuð í verði. A móti kem-
ur þó að meira hefur fengist fyrir
íslenskar framleiðsluvörur á Evrópu-
mörkuðum og hefur útflutningur til
Evrópuríkjanna aukist og hagur al-
menns iðnaðar hér á landi farið
batnandi af þeim sökum.
Góðærið í sjávarútveginum stafar
hins vegar ekki eingöngu af miklum
afla og háu verðlagi á afurðum okk-
ar erlendis. Olíuverð hefur farið
lækkandi í heiminum frá árinu 1981,
hægt og sígandi í fyrstu, en í upp-
hafi síðasta árs snarféll það. Á
þessum tíma og fram til dagsins í
dag hefur olíuverðið lækkað um rúm
40% og búist er við að lækkunin
muni halda áfram enn um hríð þótt
- líklegt sé að hún muni hægja nokkuð
á sér. Þessi þróun hefur skipt sköpum
fyrir kostnaðarbyrði sjávarútvegsins
og iðnaðarins.
Það segir nokkra sögu um bjart-
sýni þeirra sem með málefni sjávar-
útvegsins fara, að á síðasta ári var
að mestu leyti lagt niður eitt viða-
mesta stuðningskerfi hans, sjóðimir.
Sennilegt er að til þess hefði ekki
komið ef góðærisins hefði ekki notið
við. Á öllum tímum hefur sjávarút-
vegurinn notið einhvers konar
stuðningskerfa; bátagjaldeyriskerfis
sjötta áratugarins, ríkisstyrkja og
verðuppbóta í ýmsum myndum fram
undir 1970, millifærslusjóða, verð-
jöfnunarsjóða og sérstakra lánafyrir-
greiðslna svo eitthvað sé nefnt. Eftir
1970 hefur hann þó haft mestan
stuðning af gengisfellingum. Með
afnámi sjóðakerfisins má heita að
aldrei hafi sjávarútvegurinn staðið
jafn berskjaldaður gagnvart dyntóttu
markaðsöflunum. Ef stjórnvöldum
er full alvara með að halda fastgeng-
isstefnunni til streitu, þá má afskrifa
gengið sem áhrifamesta stuðning-
skerfi sjávarútvegs. Að nafninu til
munu verðjöfnunarsjóðimir starfa
áfram en þeir hafa lengst af verið
veikburða og illa í stakk búnir til að
sinna því hlutverki sínu að jafna
aðkomusveiflur í greinum sjávarút-
vegs. Með þeirri samþykkt verðlagsr-
áðs sjávarútvegsins, að gefa fiskverð
frjálst, var ákveðið að draga úr
greiðslum í sjóðina og er ætlað að
tekjutap þeirra verði um 500 milljón-
ir króna vegna þessa og er líklegt
að afskrifa megi þá að fullu sem
eiginlegt hagstjómartæki. Allan
vanda sem skapast verða sjávarút-
vegsgreinamar að takast á við sjálfar
og án ríkisaðstoðar. í ljósi reynslunn-
ar og mikilvægis sjávarútvegsins í
íslenska þjóðarbúskapnum er þó
ósennilegt annað en að stjómvöld
láti gengisfestuna í skiptum fyrir
bætta afkomu hans ef í nauðimar
ræki.
En olíuverðslækkunin hefur einnig
skilað sér til okkar eftir öðmm leiðum
en þeim sem þegar em nefndar.
Erlendis sem hérlendis hefur hún
orðið til þess að lækka mjög útgjöld
vegna innflutnings og með því móti
gert það kleift að auka hagvöxt í
helstu iðnríkjum heims án þess að
verðbólga fylgi í kjölfarið. Það hag-
vaxtarskeið sem staðið hefur á
Vesturlöndum síðustu 4 árin eða svo
er merkilégt fyrir þá sök að verð-
bólga hefur farið mjög lækkandi og
hefur hún ekki verið jafn lág í ríkjum
OECD í u.þ.b. tvo áratugi. Fyrir vik-
ið hefur verið hægt að færa gengi
gjaldmiðla til betra samræmis og
auka þar með stöðugleika í alþjóða-
gjaldeyrisviðskiptum. Samkomulag
þess efnis var reyndar undirritað af
LANCIA THEMA er rúmgóður,
FRAMDRIFINN Iúxusbíll, sem
sameinar íburð, þægindi og tækni-
lega fullkomnun og er viður-
kenndur sem einn af heimsins
bestu bílum.
í landi Benz og BMW, Pýskalandi,
biðu menn upp í 6 mánuði eftir
Lancia Thema og segir það sina
sögu. Þú þarft þó ekki að bíða, því
að við eigum nú nokkra af þessum
úrvalsbílum til afgreiðslu STRAX
á frábæru verði, eða frá kr.
729.000,-.
Gengisskráning 30.6.82
BÍLABORG HF.
FOSSHÁLSI 1, S. 68 12 99.
Munið að LANCIA THEMA er
íluttur inn af Bílaborg h/f. Það
tryggir örugga endursölu og 1.
flokks þjónustu, sem er rómuð af
öllum, sem til þekkja. Opið laugar-
daga frá kl. 1-5.
Qárrhálaráðherrum stærstu iðnríkj-
anna í september 1985. Þessa
stöðugleika njóta íslendingar hins
vegar ekki sem skyldi — og því er
fastgengisstefnan ekki svo traust
sem stjómvöld hefðu helst kosið —
vegna nokkurra sveiflna í gengi
breska pundsins og þó sérstaklega
Bandaríkjadollars, en hlutur beggja
þessara mynta í viðskiptavoginni er
í meira lagi. Stöðugleiki alþjóðagjald-
eyrisviðskipta í dag er hins vegar
ekki bundinn neinu samkomulagi um
fastgengiskerfi á borð við Bretton
Woods samninginn og reyndar er
hann nokkurri óvissu háður um þess-
ar mundir. Veldur þar mestu um
veik staða dollarans og óvissa um
þróun olíuverðs, þótt reiknað sé með
að það muni eiga eftir að lækka
nokkuð í allra nánustu framtíð eins
og áður sagði.
Niðurlag
Það má ljóst vera að fastgengis-
stefnan sem mótuð var hér í maí
1983 og fylgt hefur verið síðan styðst
öðru fremur við hagstæð ytri skilyrði
þjóðarbúsins, fengsæl fiskimið og
gott ástand í alþjóðaefnahagsmálum.
Ef þessi skilyrði breyttust til hins
verra, t.d. vegna minni afla, verð-
falls á afurðum okkar erlendis eða
hækkun innflutningsverðs (þ.m.t.
verðs á olíu), er hætt við að heldur
betur kunni að reyna á þolrif gengis-
festunnar. Þeir kjarasamningar sem
fram til þessa hafa verið gerðir hafa
ekki sett í hana bresti. Ef versnandi
viðskiptakjörum verður mætt með
þvi að fóma gengisfestunni og fella
gengi krónunnar verður þess tæpast
langt að bíða að verkalýðsfélögin
svari fyrir sig með nýjum launakröf-
um. Ef stjómvöld víkja frá fastgeng-
isstefnunni er óvíst að hægt verði
að hafa samráð um kjarastefnu, eins
og gert hefur verið. Hins vegar gæti
komið upp sú staða að horfið verði
að nýju til vísitölubindingar launanna
eins og hún tíðkaðist fyrir tíu árum
og ef til þess kemur þá hefur tilraun-
in til hugarfarsbreytingar mistekist.
Hér er ekki verið að fara með neinar
dómsdagsspár né heldur halda því
fram að undir fastgengisstefnunni
séu deigir brauðfætur, heldur undir-
strika það að stöðugleiki í gengismál-
um er fyrst og fremst undir
veðrabrigðum í ytra umhverfí þjóðar-
búskaparins kominn. Þróun kjara-
mála mun, að öllu öðru óbreyttu,
hafa lítil áhrif þar á. En góðæris-
glaumurinn stendur nú sem hæst og
við lesum hagtölumar með léttri brá.
Þær segja okkur að hér sé allt í
góðu gengi.
Höfundur erað Ijúka námi í
stjómmálairæði við HÍ.