Morgunblaðið - 01.11.1987, Blaðsíða 20

20 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1987
KIRKJA OG
HÁSKÓLI
Þeir sem um Sjáland aka ættu að gera sér ferð til Sore,
þ® ekki væri nema til þess að líta augum gröf Ludvigs
Holberg, sem með réttu er hægt að telja faðir leikritunar
í Danmörku, en hann var uppi 1684-1754. Ekki er það
þó það eina sem markvert er að sjá í Soro, því þar er að
finna eina merkustu kirkju á Norðurlöndum, kirkju sem
stofsett var 1161. Þar er og háskóli sem settur var á stofn
1586.
egar komið er inn á
háskólalóðina er eitt af
því sem athygli vekur
hve ttjágróður allur er
voldugur; þar má finna
beykitré sem eru ekki undir 30
metra hæð og sver eftir því. Þau
standa meðfram stíg þeim sem ligg-
ur inn á lóð háskólans og marka
leiðina á eftirminnilegan hátt. Þar
er einnig voldugur hlynur eða hlyns-
afbrigði með purpuralita laufkrónu
sem slútti við jörðu tíu metra frá
stofni. Gefur það nokkra hugmynd
um stærð trésins.
Háskólinn
Eins og áður sagði er háskóli í
Soro stofnsettur 1586 og er því
orðinn rúmra 400 ára gamall. Hann
á stofnsetningu sína að rekja til
þess að 1142 var stofnsett bened-
iktínaklaustur í Sore. Absalon var
biskup í Hróarskeldu skömmu eftir
stofnsetningu klaustursins og hann
breytti því í cistercíanaklaustur
1161. Hann gaf því síðan slíkar
eignir að klaustrið varð það ríkasta
á Norðurlöndum. Absalon er jarð-
settur í kirkjunni. Við siðaskipti 1536
fékk Soraklaustur, í skjóli eigna
sinna, að reka eins konar elliheim-
ili fyrir þá munka sem ekki gátu
hugsað sér að leggja af kaþólsku.
Munkamir dóu einn af öðrum og
þegar sá síðasti var allur 1586
stofnsetti Friðrik annar, sem þá var
orðinn konungur Danmerkur,
heimavistarskóla fyrir 30 aðalboma
og 30 borgaralega nemendur og
færði skólanum að gjöf eignir
klaustursins til að tryggja að gjöm-
ingnum yrði ekki rift, en þeim
konungi er það gerði hótaði hann
ævarandi reiði guðs.
Sjálfsagt hefiir ætlan konungs
verið að eignir klaustursins myndu
duga til að gera skólann efnahags-
lega sjálfstæðan um alla framtíð.
Það gekk líka eftir og skólinn var
sjálfum sér nógur til 1958 að laga-
setning færði alla skóla undir sjóm
ríkisins. Upp frá því hefur ríkis-
sjóður Dana kostað alla nemendur
í skólanum en 1973 var Sorehá-
skóli gerður að sjálfseignarstofnun
og hefur stjóm stofhunarinnar nú
rétt til að yfirtaka rekstur skólans
á ný, ef og þegar henni sýnist svo.
Eignir Soroskóla em metnar á um
7—800 milljónir ísl. króna.
Eðlilega em mörg merk hús á lóð
skólans og þar á meðal gamla
klausturhliðið sem reist var
1160—70 og telst vera elsta hús
Danmerkur sem enn er búið í. Þar
stendur enn frá klausturtímanum
bmnnur mikill sem kallaður er
bræðrabmnnurinn. Hann er talinn
hafa verið gerður 1162. Af öðmm
merkum húsum á staðnum má
nefna tvö sem bera nöfn tveggja
þjóðskálda Dana, Bemard Severin
Ingemann og Christian Molbech.
Húsin em reist á ámnum 1775 til
1800 og gerð upp 1963.
Sorokirkja
Eins og fram hefur komið er
kirkjan stofnsett 1162 af Absalon,
sem þá var biskup í Hróarskeldu.
Kirkjan er gerð úr tígulsteini, sem
þá þekktist ekki í Danmörku, og
þakið var blýþak. Á kirkjunni er
enginn tum og mun það vera í sam-
ræmi við byggingarsiði reglu cist-
ercína. Þegar inn í kirkjuna er
komið vekur athygli feikna kross
sem hangir þar yfir altari, en á
krossinum er mynd af Kristi. í
bæklingi um það sem í kirkjunni
er, sem hægt var að kaupa í inn-
Grafhvelfing Holbergs. Myndin er tekin úr útgáfu á Peter Párs frá
1855.
Sorokirkja
ganginum, kom fram að kross þessi
er stærsti kross í Danmörku. Fyrir
neðan krossinn má sjá kórinn sem
er frá því um 1660, en hann er
lokaður af á þrjá vegu af tréþiljum
sem á eru dyr og sæti á tvo vegu.
Þar hefur margur rist nafn sitt,
enginn þó eftir 1750, og á einum
stað mátti lesa Et scribi mea
Mattevs 1654, sem útleggst á
íslensku: þetta reit Matthías 1654.
Aftan við altarið er gröf Absal-
ons í hérbergi undir svokölluðum
munkatröppum, til hliðar við alt-
arið, hvar munkamir hafa gengið
út úr kirkjunni að messu lokinni. I
herberginu er búið að koma fyrir
því sem bjargað hefur verið úr gröf-
inni og þar á meðal eru innsiglis-
hringur Absalons, kaleikur hans og
pjáturdiskur. Einnig má sjá leifar
að hökli þeim er hann var grafinn í.
Margt merkra manna og kvenna
er grafið í kirkjunni, þ. á m. mikið
af kóngafólki og aðalsmönnum, en
það sem höfiindi þessarar frásagnar
þótti merkast að sjá var gröf Lud-
vigs Holbergs sem er í norðurhluta
kirkjunnar. Holberg hvílir í miklu
grafhýsi sem gert er af listamannin-
um kunna Wiederwelt um 1780, en
Holberg lést 1754.
Holberg í Soro
Ludvig Holberg, sem kallaður
hefur verið faðir leikritunar á Norð-
urlöndum (reyndar má einnig halda
því fram að hann hafi lagt sitt af
mörkum til leikritunar í Rússlandi,
því Jean De France, sem er eitt af
kunnari verkum hans, má telja upp-
sprettu leiksins Herforinginn eftir
fyrsta leikskáld Rússa, Denís
Ivánovich Fonvízin (1745—1762)),
fæddist í Bergen 1684. Hann dvaldi
þar fram yfir stúdentspróf að hann
hélt til Kaupmannahafnar í guð-
fræðinám. Hann fékkst við kesslu
fyrst eftir námslok, en hóf síðan
að rita Evrópusögu, sem út kom
1711. Þremur árum síðar var Hol-
berg gerður að prófessor í heim-
speki, en þeirri upphefð fylgdu
hvorki embætti né laun. Enn lagði
hann lagði land undir fót og fór þá
um Frakkland og Ítalíu. Við heim-
komuna hlaut hann aftur prófess-
orsnafnbót, nú í metafysík, með
launum.
1719 skrifaði hann sitt fyrsta
skáldverk, ljóðabálkinn um Pétur
Pors og hrakfarir hans. í kjölfar
Péturs fylgdu síðan þrjátíu og tveir
gamanleikir sem ritaðir voru á
Grafhvelfing Holbergs.
Beykitrén í Lange Allé eru feikn hávaxin. ti&“>nynd/Arm Mattbbuaon