Morgunblaðið - 22.11.1987, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1987
B 21
Boris Yeltsin: fallið tákn glasnost-stefnunnar. Nikonov (efst til vinstri), Yakolev, Zaikov
og Sliunkov: umbótamenn halda stöðum
sínum.
sem hrukku skammt, án þess að
spyrja kóng eða prest. Hann var
ósamvinnuþýður og átti erfítt með
að sætta sig við málamiðlanir. Óþol-
inmæði hans eða einhver tilfínn-
ingasljóleiki kom í veg fyrir að hann
gæti gert flokkinn í Moskvu að
valdamiðstöð og styrkt stöðu
Gorbachevs.
Enginn veit hvers vegna Yeltsin
tók upp á því að flytja ádeiluræð-
una á miðstjómarfundinum 21. okt.
Hann hlýtur að hafa vitað að eng-
inn gat tekið undir gagnrýni hans
og flestir sjá eftir honum." „Hann
var að sjálfsögðu fómarlamb Ligac-
hev-klíkunnar.“
Sovézk blöð létu eins og ekkert
hefði í skorizt og birtu opnugreinar
með hörðum árásum á Yeltsin, sem
var sakaður um að „kunna það eitt
að gagnrýna og setja eigin metnað
ofar hagsmunum flokksins." Sjald-
an hefur verið eytt eins miklu púðri
til að ráðast á fallinn valdamann
og þó var hann aðeins aukafulltrúi
í stjómmálaráðinu (einum mánuði
áður var engin athugasemd gerð
eftir fall Geidars Aliyev, sem var
„fullgildur fulltrúi"). Að svo búnu
beindi Pravda spjótum sínum að
„óvinum perestroika (endurreisn-
arstefnu), sem hlakka yfír erfíðleik-
um og mistökum." „Réttsýnn
maður einskorðar sig ekki við
munnlega gagnrýni og lætur verkin
tala,“ sagði blaðið.
Gorbachev þraukar
Að sumu leyti var það sigur fyr-
ir glasnost að ítarlega var fjallað
um lokaðan fund Moskvudeildarinn-
ar. Rússum hafði ekki verið sagt
eins rækilega frá sviptingum ráða-
manna frá því fyrir 1930 og þeir
fengu fyrstu staðfestinguna á frétt-
um um alvarlega misklíð í núver-
andi valdaforystu. Forystan vildi
gera ítarlega grein fyrir ástæðunum
fyrir brottvikningu Yeltsins, svo að
hann fengi ekki of mikla samúð,
þótt það kunni að hafa borið tak-
markaðan árangur. Það vakti t.d.
athygli Moskvubúa að margir þeir
sem gagnrýndu Yeltsin á fundi
flokksdeildarinnar höfðu sætt sig
við stefnu hans í tvö ár áður en
þeir sáu ástæðu til að atyrða hann.
Hvað sem öllu líður virðist Yelts-
in hafí misst völdin af því að hann
gekk of langt. Gorbachev var það
áfall að missa duggan og ötulan
stuðningsmann, en hann átti líklega
ekki annarra kosta völ en að fóma
honum. Annars hefði hann lent í
árekstrum og öll glasnost-stefnan
komizt í hættu. Með því að leggjast
á sveif með íhaldsmönnum Legac-
hevs tryggði hann sér áframhald-
andi völd. Völd hans virðist ekki í
bráðri hættu og tíminn leiðir í ljós
hvort honum tekst að breyta aftur
valdahlutföllunum sér í vil með því
að reka einn eða fleiri fulltrúa úr
stjómmálaráðinu til að mynda nýtt
jafnvægi".
Líklega verður Gorbachev að
hægja á umbótastefnunni til að
varðveita einingu í flokknum . Hér
eftir verður trúlega lögð meiri
áherzla á „samvirkar ákvarðanir“
og stefnt að því að hvers konar
breytingar gangi hægt og rólega
fyrir sig, en fari ekki fram með
gauragangi og óútreiknanlegum
hætti. En jafnvel áður en Yeltsin
féll var ljóst að Gorbachev hafði
mildað nokkuð róttæka stefnu sína.
Fall Yeltsins styrkir þá skoðun að
hann sé ekki eins eindreginn um-
bótasinni og vestræn blöð vilja vera
láta.
Gorbachev hefur viðurkennt mik-
il áhrif andstæðinga glasnost og
fleiri stuðningsmenn hans geta
komizt í hættu, t.d. Nikolai Ryzh-
kov forsætisráðherra. En sumir
telja að Gorbachev hafí styrkt stöðu
sína, þótt erfítt sé að meta það.
Hvað sem því líður virðast helztu
stuðningsmenn hans og ráðgjafar
traustir í sessi: hugsjónafræðingur-
inn Alexander Yakolev, Lev Zaikov,
sem fer með efnahags- og iðnaðar-
mál, Nikolai Sliunkov, sem fer með
skipulagsmál, Viktor Nikonov, sem
fer með landbúnaðarmál, og Edvard
Shevardnadze utanríkisráðherra.
Þeir eru allir fullgildir fulltrúar í
stjómmálaráðinu nema Nikonov,
sem er miðstjómarritari.
Zaikov, sem var áður flokksleið-
togi í Leníngrad, tekur við starfí
Yeltsins í Moskvu og á erfítt starf
fyrir höndum. En fljótt á litið hefur
hann verið lækkaður í tign, því að
það hlutverk hans í miðstjóminni
að hafa umsjón með heraflanum
og þungaiðnaðinum er einhver
valdamesta staða Sovétríkjanna.
Gorbachev fól honum það verkefni
til að draga úr áhrifum úr þeirri
átt og bæta þar með efnahags-
ástandið um leið. Hver verður
eftirmaður Zaikovs? Val hans kann
að ráða úrslitum um hve langt
Gorbachev telur óhætt að ganga í
viðræðunum við Bandaríkjamenn
og leitt í ljós hvort hann hefur að-
eins orðið fyrir tímabundnu áfalli
eða beðið meiriháttar ósigur.
GH
á alla valdamestu menn Sovétríkj-
anna. Brezka blaðið Sunday Times
segir: „Ef til vill hafði hann fengið
sig fullsaddan á því að fá ekki vilja
sínum framgengt. Ef til vill er hann
svo mikill einfari að hann ákvað
að ijúfa samstöðu flokksins á þessu
viðkvæma stigi, þar eð hann taldi
það einu leiðina til að beina athygl-
inni að tilraunum íhaldsmanna til
að kæfa umbætumar í fæðingu.
Og vissulega tókst honum það.“
Sárt saknað
Yeltsin naut mikilla vinsælda og
fall hans vakti vonbrigði og reiði í
Moskvu og Sverdlovsk. Stuðnings-
menn hans fóru út á götumar til
að mótmæla og reyndu jafnvel að
safna undirskriftum til stuðnings
honum.
Nokkrir Moskvubúar, sem spurð-
ir vom álits, sögðu: „Allt í einu
reyndist sá, sem við öll dáðum,
óvinur alþýðunnar" og „hann var
einn okkar, en honum tókst ekki
að öllu leyti að standa við loforð
um aukið vöruframboð." En yfír-
leitt vom viðbrögð borgarbúa á
þessa leið: „Við þurfum fleiri menn
eins og hann, menn sem em ekki
hræddir við að segja satt.“ „Hann
reyndi vissulega að gera borgina
okkar viðkunnanlegri og þægilegri
að búa í.“ „Auðvitað taía allir um
þetta í vinnunni og í strætisvögnum
mVHÆGT
m. *
\
X
m
%
WR P*
WÞEYTAk „
9C+'%EG1
miLEGT TÆ
EIGKRÓm
UR FYLGJA.
Qá+\.c x-