Morgunblaðið - 22.11.1987, Síða 24

24 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1987
Kafli úr bókinni
Ættemisstapi og
átján verkamenn
eftir Þorstein frá
Hamri
Þorsteinn frá Hamri.
Signrður Breiðfjörð. — Frummynd talin eftir sr. Helga Sigurðsson.
Þjms.
ýmsu sorgarfylgjur Sigurðar Breið-
flörðs; hann átti fleiri fylgjur, og
hér er ekki úr vegi að minnast einn-
ar. Hún var hundur. Því að þrátt
fyrir allt mun það ekki nema satt
og rétt, að Sigurði fylgdi danskur
hundur úr Vestmannaeyjum, hvort
sem hann hefur komið úr eigu Otta
verzlunarmanns eða ekki. Þessi
hundur vakti mikla athygli hvar
sem hann bar að garði í fylgd
skáldsins. Skúli Helgason fræði-
maður segir svo frá í Sagnaþáttum
sínum, að eitt sinn eftir Vestmanna-
eyjavistina hafí Sigurður komið til
Þorlákshafnar. Heimildarmaður
hans er Þórður Sigurðsson á Tanna-
stöðum, en honum sagði Hávarður
Andrésson, er var sjómaður í Þor-
iákshöfn um og eftir 1840. Hluti
þeirrar frásagnar hljóðar svo:
Var það á allra síðustu árum
Magnúsar hreppstjóra Beinteins-
sonar. Mælt var, að þeir Gísli, sonur
Magnúsar, síðar hinn þekkti latínu-
skólakennari og Breiðflörð hefðu
þekkzt og verið vel til vina. Hafi
Gísli Magnússon, sem þá var í
Reykjavík, boðið Breiðfjörð með sér
til Þorlákshafnar og dvöldust þeir
þar nokkra daga. Eigi höfðu þeir
Sigurður Breiðfjörð og Magnús
Beinteinsson áður sézt, er hann kom
til Þorlákshafnar. Báðir höfðu þó
heyrt hvors annars getið, enda var
Sigurður þjóðkunnur fyrir skáld-
skap sinn, einkum rímumar. Þegar
Breiðfjörð heilsaði Magnúsi, kastaði
hann fram vísu þessari:
Yður þekki af orðspori
eðladyggð og sðma,
höfðingslund og hjálpfýsi,
höldar vítt sem róma.
Trúlega hefur þetta lofsamlega
ávarp skáldsins snortið Magnús
Beinteinsson. Hann fór með gestinn
umsvifalaust til stofunnar, tók fram
staup og brennivínskút og bauð
Breiðfjörð að gera sér gott af. Þá
kvað hann þessa vísu:
Bregzt ei vani biðjandans
breyzkum drottins sauði.
Drýpur af krana dánumanns
dýrðarvökvinn rauði.
í þessari ferð Sigurðar Breið-
fjörðs að Þorlákshöfn fylgdi honum
danskur hundur, sem hann átti um
nokkurt skeið. Þótti fólkinu hundur-
inn hin mesta furðuskepna í útliti
en þó meir vegna vitsmuna, er einna
helzt minntu á mennskan mann
[...] Hundurinn hafði þá verið
afarvel taminn og hét Pandór, þeg-
ar Breiðfjörð eignaðist hann. En
hann breytti nafni hundsins og kall-
aði hann Halldór. Af hundinum fóru
margar sögur, þótti hann mesta
gersemi og tryggur sem tröll. Ekki
vildi Breiðfjörð láta hundinn falan
þó að honum væru boðnar fyrir
hann 10 spesíur. Þar sem Breið-
fjörð kom á bæi eða var einhvers
staðar inn í herbergi, hélt hundur-
inn vörð við dymar, stóð á aftur-
lappir en setti framlappir upp á
hurðina þar sem herra hans sat
inni, svo að ekki var þar auðvelt inn
að komast. En ef hann hastaði á
hundinn hlýddi hann honum strax,
sem annars var grimmur og ófrýni-
legur, er hann vildi svo við hafa.
Í Þorlákshöfn sat Sigurður Breið-
fjörð með hundinn Halldór nokkra
daga. Svaf Breiðfjörð þá í stofurúm-
inu, en hundur hans tók sér legurúm
þar inni fram við stofuhurðina.
Þegar BreiðQörð klæddist fór hund-
urinn út að viðra sig, gelti nokkur
bofs en fór svo aftur inn. Þegar
þetta gerðist stóðu yfir vorannir í
Þorlákshöfn. Húskarlar voru við
smölun sauðfjár og rúning. Fjár-
réttin var þá og lengi síðar fram í
Hafnamesi. Þangað var fénu smal-
að, lömbin mörkuð og féð rúið.
Henti þá einn smalamanninn það
óhapp að tapa tóbakspontu, sem
var vænn gripur og þótti honum
að vonum tjón að missinum. Leitaði
hann mikið að pontunni en án
árangurs. Þegar Breiðfjörð heyrði
þetta, taldi hann tilraun að láta
hundinn Halldór leita pontunnar,
en litla trú höfðu menn á því. Skip-
aði Breiðfjörð hundinum að fara og
leita pontunnar og benti honum á
manninn, sem hafði tapað henni.
Hundurinn þefaði af honum, lagði
síðan á rás snuðrandi ofan í jörðina
suður um Hafnames. Að litlum tíma
liðnum kom hann aftur og var þá
með pontuna í skolti sínum. Fannst
fólki þá mikið um eðlisvizku hunds-
ins og taldi hann undraskepnu.
Sigurður Breiðfjörð dvaldist nú á
ýmsum stöðum við Breiðafjörð, unz
þar kom, að frændur hans og vinir
styrktu hann til utanfarar í því
skyni að hann legði stund á laga-
nám í Danmörku, og hélt Sigurður
Sigurður
Breiðfjö
og hundurinn Pandór
Ættemisstapi og átj-
án verkamenn
nefnist bók eftir
Þorstein frá
Hamri, sem Tákn
sf. gefur út. í henni em 19 sögu-
þættir. Hér á eftir fer kafli úr
bókinni, sem Þorsteinn nefnir „Sig-
urður Breiðflörð og hundurinn
Pandór".
Haustið 1824 réðst Sigurður
Breiðfjörð skáld til beykisstarfa í
Vestmannaeyjum, þá 26 ára að
aldri. Þar kvæntist hann tveim
árum síðar Sigríði Nikulásdóttur,
þjónustukonu Andrésar Petreusar
kaupmanns. Festi hann kaup á
íbúðarhúsi, og eftir árið stendur svo
hagur þeirra hjóna að þau hafa
vinnumann og vinnukonu, Sigurður
á fimmta hlut í tíæring og stundar
sjóróðra jafnframt beykisiðn sinni.
Sem kunnugt er var hér þó ekki
tjaldað til langrar frambúðar. Sig-
urður yfírgaf Vestmannaeyjar
haustið 1828 eftir að hafa selt Otta
Jónssyni verzlunarmanni hús sitt,
og var svo til ætlað að Sigríður
kæmi til lands á eftir Sigurði þegar
hann hefði útvegað þeim samastað
á Snæfellsnesi. Allt er þetta skýrt
og skjalfest, en svo nærgætin og
hugulsöm var samtíð skáldsins í
hans garð, að allt fram undir þenn-
an dag hefur það gengið staflaust
að Sigurður hafi selt Otta Jónssyni
konu sína fyrir danskan hund og
síðan horfið úr Vestmannaeyjum
með leynd. Hitt er önnur saga að
staðfesta Sigurðar var reikul næstu
árin; Sigríður varð um kyrrt í Eyj-
um, og gerðist síðar bústýra og
bamsmóðir Otta Jónssonar. Loks
rak lestina tvíkvænismál Sigurðar
áratug síðar. En hér er hvorki ætl-
unin að rifja upp það mál né hinar
utan haustið 1830. Svo virðist sem
hann hafi verið orðinn með öllu
félaus um næstu jól, og rann laga-
námið út í sandinn. Vorið eftir,
1831, réðst hann til konungsverzl-
unarinnar á Grænlandi til beykis-
starfa og átti einnig að kenna
Grænlendingum hákarlaveiðar með
lagvað. Hann sigldi frá Kaup-
mannahöfn 2. apríl og kom til
Sykurtopps 16. maí. Er svo
skemmst frá að segja að hann
dvaldi á Grænlands grund um
þriggja ára skeið, stundaði störf sín
af kappi og samvizkusemi, skoðaði
fomar tóftir landa sinna, skráði litla
reisubók og orti sitt ágætasta verk,
Númarímur: „Líð þú niður um ljósa
haf...“ En svo þar sé til tekið sem
fyrr var frá horfið, verður ekki
dregið í efa að með Sigurði og hund-
inum Pandóri hafi tekizt hin
tryggasta vinátta, því að dýrið virð-
ist hafa fylgt Sigurði gegnum þykkt
og þunnt í hvaða volki sem var, til
sjós og lands, öll þessi ár, siglt með
honum frá íslandi til Kaupmanna-
hafnar, setið þar við drykkjuborð
og þreytt siglingu til Grænlands.
Um það vitnar berlega 6. grein
Grænlandsbókar Sigurðar sjálfs.
Þar greinir hann frá hákarlaveiðum
á vetrarísum og minnist jafnframt
síns mállausa tiyggðavinar:
Þennan vetur æfði eg mjög há-
karlaveiðar á ísum, því þá hafði eg
vanið mið skammt frá landi, þar
sem ísar liggja. Var það kalsa leið-
inda vinna, einkum þó þegar ekki
vildi veiðast. Líka átt eg þá að
þreyta margar lífshættur í kaföld-
um, náttmyrkrum og ísabrotum;
með mér var daglega, bæði þann
vetur og ætíð síðan, fyrmefndur
eldamaður, sem Jóhannes heitir.
Stundum vorum við úti einir tveir,
en stundum fylgdu þrír Grænlend-
ingar, sem eg átti að kenna veiði-
brögð mín.
Eg hætti þrátt lífi og litlum eign-
um til þessara veiða í von um
endurgjald og frama eftir loforðum
minna háu konunglegu yfirboðara,
hvörra gæða eg enn hefí að vænta,
en hvört verður í þessu lífi eða hinu
er ennþá óvissa, þvi engin deili er
enn þar á orðin. Hvör þraut það sé
að sjá ríkisins peningum og dra-
krossum með öllum þess konar
stórmerkjum og teiknum útausið til
ýmsra óskilmerkilegra manna og
fyrirtækja, fyrir þann sem vogað
hefur lífi, lamað heilbrigði sína og
með öllum vilja og kröftum þjónað
að almennilegri hagsæld, en vera
þó fyrirlitinn og aldeilis til síðu sett-
ur, vil eg ekki hér taka til greina,
þvf það tekur fyrir þann, sem reyn-
ir, meira en tárunum mínum.
Það var nú einhvörju sinni, að
eg og áðumefndur Jóhannes vomm
úti tveir saman að hákarla. Með
mér fylgdi jafnan svartur hundur,
sem eg lengi hafði áttan, og var
hánn þriðja persóna í ferðinni.
Loft var þykkt og hafrót mikið
og brimhljóð á útskeijum; ekki varð
þennan dag til veiða, og höfðum
við ýmsa gamanleiki til að veijast
kulda. Jóhannes eldamaður tók
treyju stóra og batt yfir hundinn
svarta. Þetta hlífði honum við ,því
bitra frosti, en við hentum ekki lítið
gaman að, að láta hann ferðast um
sleipan ísinn á afturlöppunum, hvar
til hann var að fomu vanur, eins á
aðrar fleiri helztu hundlegar listir.
Og þótti okkur hann ekki færa ringa
persónu í loðfrakka sínum.
En meðan hæst stóð hlátur okkar
og kæti yfir þessu, varð eg var, að
ísinn allt í einu leystist sundur í
spangir og jaka með æmum ósjóum
og reif stórar vakir milli vor og
meginlandsins; höfðum við nú upp
haldvaðina með skunda og lögðum
á sleða, og þar sjáanlega ófært var
orðið að komast heim venjulega
leið, hlupum við upp eftir fírði á
einni stærstu spönginni í von um
einhvöm stað að ná landi. En nú
sló yfir niðsvörtu kafaldi og norðan-
veðri allt í senn. Líka var liðinn
dagur að kalla; svo var ákafí mikill
á ferð okkar, að eg gætti ekki að
rakka mínum, unz eg minntist, að
hann ekki eftir venju rann við hlið
mína. Varð mér illa við, að skilnað-
ur okkar skyldi verða þannig, og
tók eg að kalla og fékk félaga minn
til að stanza um hríð með sleðann
og hljóp nokkuð til baka. Sá eg þá,
hvar Surtur skreið um ísinn allsvot-