Morgunblaðið - 17.01.1988, Qupperneq 63

MORGI 'NBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. JANÚAR 1988
63
í Brief Encounter, 1945: myndin sem markaði upphaf 40 ára frægðarferils.
„Fíflalæti“
Þrátt fyri'r velgengni í kvik-
myndum átti Howard erfitt með
að segja að öllu skilið við svið leik-
húsanna. Árið 1953 lék hann
þýzkan flughershöfðingja í leikriti
Carls Zuckmeyer, Hershöfðingi
djöfulsins, og þótti lýsa honum
með meistaralegu háði. Hann setti
það skilyrði fyrir þvi að taka að
sér hlutverkið að vinur hans og
drykkjufélagi, Wilfrid Lawson,
fengi einnig að koma fram í leikrit-
inu og hann var látinn leika
þjóninn.
Howard viidi rétta vini sínum
hjálparhönd, því að hann var svo
drykkfelldur að fáir vildu ráða
hann, þótt hann væri ágætur leik-
ari. Howard hafði hrifizt svo mjög
af leik Lawsons í Föðumum eftir
Strindberg að hann hafði kropið á
kné og lofað honum því að útvega
honum hlutverk í leikriti Zuckmey-
ers. Eitt sýningarkvöldið skiidu
áhorfendur ekkert í fíflalátum
þeirra, einkum vegna þess að Law-
son virtist deyja í einum þætti og
ganga aftur í næsta þætti.
Með Marlon Brando í Uppreisninni & Bounty (1962):
líkaði ekki tuldrið i honum.
í fremstu röð
Brezkir leikstjórar, sem seinna
urðu frægir, uppgötvuðu fljótt
hæfileika Howards. Carol Reed
fékk honum hlutverk í The Way
Ahead og lítið en mikilvægt hlut-
verk hans í kvikmynd Anthony
Asquiths, A Way to the Stars
(1944), jók svo hróður hans að
David Lean fékk hann til að leika
á móti Celiu Johnson í Brief Enco-
unter. Þar fer hann með hlutverk
feimins læknis, sem verður ást-
fanginn af húsmóður úr úthverfun-
um, þegar hann rekst á hana af
tilviljun á brautarstöð, en þau slíta
sambandinu vegna tíðarandans.
Myndin lýsir drungalegu andrúms-
lofti stríðsáranna, ströngu siðgæði
og von um nýja tíma.
Kvikmyndin sló í gegn, en How-
ard bar aðeins 500 pund úr býtum.
Hann fékk ekki boð um að mæta
þegar myndin var sýnd blaðamönn-
um og höfundurinn, Noel Coward,
lét sem hann sæi hann ekki við
frumsýninguna. Myndin skipaði
honum í fremstu röð leikara Breta
í upphafi blómaskeiðs í brezkri
kvikmyndagerð og hann átti þátt
í að móta það. Engum kom á óvart
að Carol Reed valdi hann í hlut-
verk Calloways leyiþjónustufor-
ingja í Þriðja manninum, sögu
Grahams Greene, sem gerist í Vín
eftir stríðið, og hann fékk lof fyrir
leik sinn með Joseph Cotten og
Orson Welles.
Tveimur árum síðar fór hann
með fyrsta „ógeðfellda" kvik-
myndahlutverk sitt í Outcast of the
Islands, sem byggði á sögu Joseph
Conrads. Síðan var honum hvað
Með konu sinni, leikkonunni Helen Cherry:
nóg að gera að gæta hans.
Sem Cardigan lávarður (1968):
lék stundum stórbokka.
eftir annað skipað í hlutverk harð-
gerðra, heiðvirðra og gamalla
hermanna, sem hæfðu honum vel.
Hann lék í a.m.k. einni gaman-
mynd, Sir Henry Rawlinson End,
sem var í anda „súrrealisma".
Margir töldu hann ná hæst þegar
hann lék Scobie, þjakaðan lögre-
gluforingja í brezkri útkjálkaný-
lendu í Heart ofthe Matter. Enginn
gat efazt um að hann væri í allra
fremstu röð kvikmyndaleikara.
Níu árum síðar sýndi Howard
frábæran leik í hlutverki drykk-
fellds lögfræðings, sem fer eigin
leiðir og gerist kráareigandi. Leik-
ritið var eftir John Mortimer,
höfund sunnudagsþátta ríkissjón-
varpsins, Two Stars for Comfort.
Hlutverkið var mótað með hann í
huga og hann lifði sig inn í það.
Meðan á sýningum stóð var hann
kærður fyrir ölvun við akstur í
þriðja sinn og sviptur ökuréttind-
um í átta ár.
Síðan hvíldi Howard sig á leik-
húsum-í 10 ár unz hann tók að
sér hlutverk Pé hershöfðingja í
Vals nautabananna eftir Anóulih,
í Haymarket. Hann sló í gegn, en
þoldi ekki lengur leikhúsálagið og
kom ekki aftur fram á sviði.
Lék sérvitringa
Carol Reed fékk hann til að leika
í The Key (1958) með William
Holden og Sophiu Loren og það
var eitt eftirminnilegasta hlutverk
hans. Síðan lék hann í ýmsum
„alþjóðlegum" kvikmyndum og
menn hættu að líta á hann sem
„rómantískan leikara" og settu
hann í flokk með „skapgerðarlei-
kurum“. Þegar hann hafði leikið
föðurinn í Sons and Lovers var
honum fengið hlutverk hins harðs-
víraða Blighs kapteins í Uppreisn-
inni á Bounty (1962) og það varð
kveikjan að því að hann var beðinn
um að leika stórbokkann Cardigan
lávarð í Árás léttvopnaða riddara-
liðsins (1969), sem er talið minnis-
stæðasta hlutverk hans frá 7.
áratugnum. Þorpspresturinn í
Dóttir Ryans (1970) var enn eitt
skapgerðarhlutverkið, sem hann
fékk á þessum árum.
Þannig urðu herforingjar, aldr-
aðir embættismenn og gráhærðir
sérvitringar sérsvið Howards
síðustu 20 ár ævinnar. Á síðasta
áratug gætti þess æ meir að hann
fengi „gestahlutverk" í „gians-
myndum“ eða málamyndahlutverk
í þriðja flokks hryllingsmyndum
og „försum", sem settu honum
þröngar skorður. En hann fékk að
njóta sín í myndum af öðru sauða- -
húsi, m.a. í Stevie og Light Years
Away, þar sem hann lék aldraðan
einsetumann. Visconti fékk hann
til að leika Wagner í kvikmynd um
Lúðvík Bæjarakonung og Joseph
Losey fól honum hlutverk Ranke
læknis í Brúðuheimilinu.
Beztu tækifærin á efri árum
fékk Howard í sjónvarpi. Fyrst
sýndi hann nær óaðfinnanlegan
leik í mynd, sem var gerð eftir
smásögu Brians Moore, Kaþólikk-
ar. Þrjátíu og átta árum eftir gerð
Brief Encounter lék hann aftur
með Celiu Johnson, í sjónvarpsupp-
færslu á Staying On, síðustu
skáldsögu Paul Scotts frá valda-
skeiði Breta á Indlandi, og þau
voru eins og elskendumir frá 1945
á efri árum. Þriðja stórmynd hans
í sjónvarpi var No Country for Old
Men. Af smærri hlutverkum hans
í sjónvarpi má nefna Sir Isaac
Newton í Pétri mikla, sem margir
íslenskir áhorfendur kannast við.
Síðasta kvikmynd hans var White
Mischief, sem fjallar um frægan
„ástríðuglæp" f „Hvítu hálöndun-
um“ í Kenýa 1941. Hún verður
frumsýnd í London eftir nokkra
daga.
Goðsögn
Trevor Howard varð goðsögn í
lifanda lífi. í ellinni minntist hann
með hlýhug margra, sem höfðu
reynzt honum vel, m.a. Roberts
Mitchum, Errol Flynns og Celiu
Johnson, en hann átti til að fara
háðulegum orðum um aðra gamla
samferðarmenn, t.d. Marlon
Brando. „Andskotinn eigi Brando
og muldrið í honum," tautaði hann
á gamals aldri.
Síðustu 38 ár ævinnar bjuggu
Howard og Helena kona hans í
Arkley í Hertfordsskíri og vildu ■
miklu heldur bregða sér á þorps-
krána til að lyfta sér upp en þjóta
til London í veizlur með „þotulið-
inu,“ sem hann fyrirleit. Hann
sagðist hafa miklu meiri áhuga á
krikket og góðum bílum en leiklist
og var mikill þjóðemissinni, þrátt
fyrir háa skatta. Þegar skattyfír-
völd stefndu honum fyrir undan-
brögð kvaðst hann hvergi geta
búið nema í Bretlandi og sagði:
„Rætur mínar liggja hér. Það er
allt og sumt.“
Kvikmyndafræðingurinn David
Shipman kallaði hann „langbezta
brezka leikarann". Dilys Powell
sagði um hann látinn í Sunday
Times: „Trevor Howard á heima í
fremstu röð kvikmyndaleikara.
Samt varð hann aldrei stjama, eins
og það er orðað, og mér er á að
spyija hvers vegna. Hann naut
alla tíð aðdáunar fólks, sem viður-
kenndi fágæta hæfíleika hans, en
komst ekki upp á hátindinn. Hann
fékk oft röng hlutverk. Og efnile-
gustu leikaramir fá oft ekki þá
hvatningu, sem þeir þurfa í Bret-
íandi. Kannski hefði honum
famazt betur í Bandaríkjunum.
Kannski vildi hann ekki fóma öllu
fyrir frægðina." Philip French
sagði í Observer. „Fáir leikarar af
hans kynslóð hafa náð leins langt
í kvikmyndum, á leiksviði og í sjón-
varpi. Skýringin á vinsældum hans
var, að einhver kröftug og væmnis-
laus ensk einkenni Iágu á bak við
það sem hann gerði og það sem
hann var.“
grh