Morgunblaðið - 24.01.1988, Page 18

18 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1988
Dvölin heima á íslandi
hefur orðið til þess að
auka Kristínu bæði
kapp og þor, því stuttu
eftir að hún kom til
Kaupmannahafnar hóf hún undir-
búning að viðamesta málverki sínu
til þessa, Fiskstökkun (eða Fisk-
verkun) við Eyjafjörð, sem nú er í
Listasafni íslands.
Auðséð er á öllu að Kristín hefur
ætlað að mála meiri háttar verk sem
mundi bera hróður hennar, ef ekki
um Danmörku, þá um ísland. Hún
velur sér stærri dúk að vinna á en
nokkru sinni fyrr, 80x105 sm og
að verkinu loknu málar hún heiti
mjmdarinnar, Klipfisk, stórum stöf-
um í vinstra hom hennar.
Myndin er ekki alveg gallalaus,
til dæmis era tengslin milli kvenn-
anna, sem mynda hringinn í for-
granni, ekki alveg nógu skýr og
áhrifarík. Stellingar kvennanna
tveggja, sem snúa í okkur bak-
hlutanum, era of keimlíkar, og
myndrænt hlutverk ungu konunnar,
sem stendur verkstjóranum á hægri
hönd, liggur ekki í augum uppi.
Engu að síður er þetta „meiri-
háttar" verk, bæði á listferli Kristín-
ar og í íslenskri myndlistarsögu, og
raunar merkilegt að nemi á þriðja
ári f listaskóla skuli hafa innt það
af hendi.
Myndin er augsýnilega frá Hjalt-
eyri. Efst til vinstri era byggingar
sem reistar vora af þýskum útgerð-
ármönnum á fyrsta áratug aldar-
innar, en þeir höfðu talsvert
umleikis í Eyjafirði allt til 1914,
þegar heimsstyijöldin kallaði þá
heim. Kristín fór einmitt með þýsk-
um togara áleiðis til Kaupmanna-
hafnar árið 1909, eins og áður hefur
verið getið.
Handan við fjörðinn grillir í
Höfðahverfið.
En húsunum og landslaginu er
ekki ætlað að draga að sér athygli
okkar, heldur að vera sem andlag
við stritvinnuna í forgranni. Sjálfur
saltfiskurinn er svo eins og andlag
við þá vinnu, þar sem hann liggur
í hrúgöldum til hliðar við konumar,
eða myndar ógreinilegan stakk í
skjóli þeirra. Asetningur Kristínar
hefur greinilega verið sá að búa til
háttföst tilbrigði við það ti'.brigða-
lausa baks sem fiskstökkun var,
ekki að lofsyngja útgerðina við
Eyjaflörð.
Augu okkar beinast fyrst að pilt-
inum, sem stendur framlútur neðst
í hægra homi myndarinnar og þum-
ar í nokkra físka. Skurður myndar-
innar um piltinn miðjan eða allt að
því, gerir hvorttveggja, að gefa
myndinni óþvingað, óuppstillt yfír-
bragð, eins og ljósmynd, og gera
stráksa að eins konar staðgengli
okkar, því hann stendur að hluta
fyrir utan myndina, meðal okkar.
Aukinheldur horfir hann inn í
myndina, rétt eins og við.
VIÐ ÞVOTTALAUGARNAR, oliumálverk 1931 100x123.
piltsins sem lokar hringrásinni.
En þessi myndskipun hrópar ekki
á eftirtekt, svo er fyrir að þakka
þvf mjúklega samstilla og dempaða
litrofi sem Kristín beitir í verkinu
öllu.
Hér hefur verið fjallað um eitt
málverk í býsna löngu máli, en leið-
ir vonandi í ljós hve gaumgæfílega
Kristín skipulagði ætlunarverk sitt.
Röskur áratugur leið áður en hún
tók aftur til við svo viðamikið
fígúratíft verk.
Ég nefndi hér á undan, að Fisk-
stökkun við Eyjafjörð hefði sérstakt
hún fengið frá Muggi.
Ári áður, eða 1913, hafði Mugg-
ur dregið upp litla mynd af konum
á stakkstæði (sjá Bjöm Th. Bjöms-
son — Muggur, bls. 36), sem er
kímileg mannlífslýsing.
Þótt teikning Muggs sé að inn-
taki órafjarlægð frá málverki
Kristínar er myndskipanin afar lík
í báðum tilfellum. Fremst í teikn-
ingu Muggs standa eða bogra
kerlingar yfir saltfískinum, og ef
vel er að gáð mynda þær óregluleg-
an hring í kringum stakkinn.
Þær eru auk þess átta að tölu,
eins og höfuðpersónumar í mál-
verki Kristínar. Tvær kerlingamar
standa til hliðar vinstra megin, utan
við meginhópinn, og gegna svipuðu
hlutverki, myndrænt séð, og kon-
umar sem bogra vinstra megin í
verki Kristínar.
Næst þeim standa tvær konur
og lúta í átt að miðju myndarinnar,
sem minna aftur á konumar tvær
sem beygja sig í átt að verkstjóran-
um á Hjalteyri.
Bakgrannur Muggs er auk þeSs
ekki ósvipaður því sem við sjáum
hjá Kristínu, flörður sem teygir sig
f GARÐI, olfumálverk 1951, 90x11
Pilturinn nemur við, og leiðir at-
hyglina þannig að konunni til
hægri, sem réttir úr bakinu sem
snöggvast. Hún lítur svo aftur inn
í hópinn miðjan, framhjá tannlausri
kerlingunni sem bograr við hlið
hennar, á aflmiðju myndarinnar og
erfiðisins, sjálfan verkstjórann, sem
stendur með hendur kirfilega í vös-
um.
Verkstjórinn beinir sjónum sínum
skáhallt niður til hægri, og tillit
hans fylgir hreyfingu ungu stúlk-
unnar við hlið hans. Það endar í
gömlu konunni við endann, sem
beygir sig eftir fiski, og um leið í
konunum tveimur í íjarlægð, við
útjaðar stakkstæðisins.
Þær setja svo af stað hreyfingu
út úr myndinni, og þar með mót-
vægi við piltinn neðst til hægri.
Jafnframt beina þær auganu ská-
hallt yfir myndina, með aðstoð
botnmikilla kerlinganna, aftur til
gildi í íslenskri listasögu. Það er
tvímælalaust fyrsta íslenska mál-
verkið sem fjallar beinlínis um
atvinnulífíð og vinnu alþýðunnar.
Þar með er það mörgum áram á
undan hinum rómuðu Landsbanka-
freskum Jóns Stefánssonar, Eyja-
fólk (1921), og Jóhannesar
Kjarvals, Fiskstöflun (1924).
Kristín tók svo aftur upp þennan
þráð í Þvottalaugamyndum sínum
(1928—1931), sem ræddar verða
síðar í bókinni.
En ekki vil ég skilja við þetta
málverk án þess að reifa eina til-
gátu um tildrög þess.
Ætlun Kristínar hefur augljós-
lega verið sú að mála áhrifamikla
mynd í anda danskra málara á borð
við þá P.S. Kröyer og J.F. Willum-
sen, sem báðir leituðu fanga meðal
alþýðunnar.
En mér þykir ekki fráleitt að
myndefnið, fiskstökkunina, hafi
UPPSTILLING.