Morgunblaðið - 19.03.1988, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. MARZ 1988
Minning:
Þórunn Þorsteins-
dóttir - Vopnafirði
Fædd 17. apríl 1891
Dáin 10. mars 1988
Þórunn Þorsteinsdóttir í Vík í
Vopnafj arðarkauptúni er látin
tæpra 97 ára. Þar er fallin sæmdar-
kona, af öllum virt. Hún fæddist
17. aprfl 1891 í Hestgerði í Suður-
sveit. Faðir hennar var Þorsteinn
bóndi þar, sonur Þorsteins bónda
og hreppstjóra á Reynivöllum í
sömu sveit Gíslasonar bónda á Felli
í sömu sveit Þorsteinssonar og Þór-
unnar Þorsteinsdóttur á Steig í
Mýrdal, síðar í Borgarhöfn í Suður-
sveit, Sigurðssonar. Var Þorsteinn
í Hestgerði í móðurætt sína fímmti
maður frá séra Jóni „eldpresti"
Steingrímssyni á Prestbakka á
Síðu. Móðir Þórunnar var Oddný
Jónsdóttir bónda á Krosslandi á
Lóni Stefánssonar_ bónda á Hval-
nesi í sömu sveit Ámasonar.
Oddnýju og Þorsteini varð fimm
bama auðið, Sigurðar, Þorsteins,
Jóhönnu Guðrúnar, Þórunnar og
Gísla. Þau eru nú öll látin. Eftir
að Þorsteinn missti konu sína eign-
aðist hann dóttur með Þórdísi Þórð-
ardóttur frá Kálfafelli í Suðursveit,
Oddnýju Þóru, sem einnig er látin.
Þórunn var aðeins tíu ára, þegar
faðir hannar brá búi í Hestgerði og
fluttist austur í Vopnafjörð. Sigurð-
ur einn fór með honum, en hin
systkinin fylgdu á eftir hvert af
öðm nema Oddný, hennar leið lá
síðar til Siglufjarðar, þar sem hún
giftist Baidvin verkamanni Þor-
steinssyni. Um skeið bjó Þorsteinn
með bömum sínum á Leifsstöðum
í Selárdal; þar standa enn veggir,
er bera handbragði hans gott vitni.
Þórunn var orðin flórtán ára,
þegar hún hvarf úr Suðursveit, þar
sem hlýtt gróðurlendið teygir sig
með ströndinni, kaldur jökullinn er
skammt að baki og óendanlegur
særinn fram undan; hún var þar
s!ða$t á Kálfafelli hjá Sigurði bónda
Sigurðssyni. Þómnn varð alltaf hýr
á brá, þégar æskustöðvar hennar
bámst í tal, lýsti af nákvæmni húsa-
skipan í Hestgerði, föður sínum að
verki í smiðjunni, jafnvígum á tré
og jám, vökunum á kvöldin, er
hann kvað rímur af fomum köpp-
um, en hann var góður söngmaður
og gat bmgðið fyrir sig að syngja
Passíusálmana. Móður sína mundi
hún ekki, var svo ung, þegar hún
dó. Þómnn minntist þess, hve fljótt
hana bar niður að Hestgerðislóni
og hve lækurínn Hrekkur, sem jafn-
an hjalaði glettinn og glaðvær við
steina og strá, gat orðið ólmur og
illur, en eftir honum taldi faðir
hennar bæinn heitinn og nefndi
ávallt Hrekksgerði, en ekki Hest-
gerði, Hreggsgerði eða Heggsgerði.
Á leiðinni til Vopnafjarðar kom
Þómnn við á Seyðisfírði, var þar
um tíma í vist, eins og það var
kallað, hjá Jóhannesi Sveinssyni
úrsmið. Á Seyðisfírði var fallegt og
fólkið var gott, en fjöllin há og
víðsýnið ekki eins mikið og í Suður-
sveit. Og svo var hún allt í einu
komin norður í Leifsstaði í Selár-
dal, þar sem hvorki sást til jökuls
né sjávar. Dalurinn var gróðursæll
og sumarfagur, en snjóþungur á
vetmm. Og það var margt ungt
fólk f þessum dal og glatt á hjalla,
þegar það hittist, stundum við söng
og dans.
Úti undir Sandvíkurheiðinni utan
við Hvammsána, sem fellur í Selá,
stendur bær í hvammi upp af ánni,
Hvammsgerði. Sá bær var í þjóð-
braut áður og fyrr, og margan gest-
inn bar þar að garði; þaðan lögðu
þeir á heiðina og þangað komu
þeir af heiðinni, stundum þreyttir
og hressingar þurfí. Oft hljómaði
feriukall handan Selár.
I Hvammsgerði bjuggu Grímur
bóndi Grímsson bónda og smiðs í
Leiðarhöfn í Vopnafírði Grímssonar
bónda, smiðs og söngmanns í Leið-
arhöfn Grímssonar bónda í Leiðar-
höfn Jónssonar bónda í Leiðarhöfn
Egilssonar og kona hans Margrét
Sæmundsdóttir bónda í Víkurkoti í
Akrahreppi í Skagafírði Ámasonar
bónda í Stokkhólma í sama hreppi
Sigurðssonar. Margrét og Grímur
voru samvalin þrifnaðarhjón, hann
verkamaður góður, laginn smiður
og slyngur vefari og henni einkar
sýnt um allt innan stokks.
Böm þeirra hjóna voru átta:
Sigríður, sem giftist Sigmari Jörg-
enssyni bónda í Krossavík; Elísabet
Sigríður, sem giftist Bimi Guð-
mundssyni frá Krossavík, þjuggu í
nokkur ár á Skjaldþingsstöðum;
Elín Salína, sem giftist Sigurði
bróður Þórunnar, síðar vélgæslu-
manni á Vopnafírði; Sæmundur,
sem heitbast Jóhönnu systur Þór-
unnar, en missti hana og kvæntist
síðar Helgu Metúsalemsdóttur frá
Svínabökkum, bjuggu á Egilsstöð-
um; Gunnhildur Ingiríður, sem gift-
ist Kristjáni Friðbimi Einarssyni frá
Leifsstöðum, ámm saman vega-
verkstjóra á Vopnafírði; Vigdís
Magnea, sem giftist Helga Kristni
Einarssyni frá Leifsstöðum, síðar
símamanni, fluttust á Seyðisfjörð,
bjó síðar með Gunnari Sigurðssyni
sjómanni frá Seyðisfirði; og Jón,
sem kvæntist Ingibjörgu Helgadótt-
ur frá Þorbrandsstöðum og hefur
verið húsasmíðameistari á Vopna-
fírði um áratuga skeið. Af þessum
hópi eru á lífi: Elín , Helga, Vigdís,
Jon og Ingibjörg.
Ótalinn er elsti sonur Hvamms-
gerðishjóna, Ólafur. Hann var
tveimur árum eldri en Þómnn,
fæddur 20. ágúst 1889, meðalmað-
ur á vöxt, rauður á hár og andlits-
fríður, skaprór og dagfarsprúður.
Þau felldu hugi saman og gengu í
hjónaband í júlí árið 1915 og tóku
við búi f Hvammsgerði er Grúmur
bóndi féll frá það sama ár. Böm
þeirra urðu fjögur: Margrét
Grímhildur f. 4. febr. 1916, hús-
freyja í Strandhöfn, gift Jósef Guð-
jónssyni bónda þar; böm þeirra
Guðjón, Þómnn Ólöf, Hilmar, Hild-
ur, Þórólfur Jökull og Oddný
Kristín. Oddný f.13. mars 1917 d.
17. júní 1919. Þorsteinn Sigurður
f. 2. jan. 1919, húsasmíðameistari
í Reykjavík, kvæntur Ragnheiði
Jónu Jónasdóttur ú Höfðadal í
Tálknafírði; synir þeirra olafur Jón-
as og Þorsteinn. Ólöf Oddný Jó-
hanna f. 14. maí 1920, giftist Una
Guðjónssyni frá Hraunfelli, síðar
verkamanni á Akureyri, sem er Ját-
inn; sonur þeirra Hjörtur. Árið
1931, 11. ágúst, fæddist Þómnni
sonur, sem hlaut nafnið Ólafur
Grímsson, nú verkamaður á Vopna-
fírði og hefur fram á síðasta ár
stundað nokkum fjárbúskap.
Þómnn og Ólafur bjuggu í
Hvammsgerði til vors 1919, er þau
fluttust í Viðvík í Skeggjastaða-
hreppi. Viðvík var landmikil jörð,
grösugar engjar og gróin tún, en
afskekkt og erfíð, björg víða í sjó
fram og lending torveld. Þau hofu
búskap á afbýlinu Auðunarstöðum,
en á heimajörðinni bjuggu systkini
beggja ásamt skylduliði sínu. Þama
var þeim Þórnnni ekki sköpuð löng
vist, því að Ólafur fórst í snjóflóði
tæpu ári síðar, 6. apríl 1920; hann
hafði verið við fjárgæslu með Sig-
urði mági sínum, sem lifði að flóð-
ið. Þungur harmur var nú kveðinn
að Þómnni og bömunum og Viðvík-
urfólki öllu.
í Viðvík varð ekki lengur unað.
Leið Þómnnar og bamanna lá til
Krossavíkur sunnan Vopnafjarðar,
til Sigríðar og Sigmars. Þaðan hélt
hún svo með tvö eldri bömin tveim-
ur ámm síðar að Breiðumýri í Sel-
árdal, þar sem skyldfólk hennar
bjó, en Ólöf varð eftir í Syðrivík
hjá hjónunum Steindóri Kristjáns-
syni og Guðrúnu Jörgensdóttur og
ólst þar upp til fullorðins aldurs.
Breiðumýrarfólk bjó í Purkugerði
á Strönd á ámnum 1923—1933, en
fluttist þá aftur að Breiðumýri.
Þómnn bjó þar með Þorsteini bróð-
ur sínum og síðan einnig Gísla og
þar bjuggu einnig Sigurður bróðir
hennar og Elín systir Ólafs heitins.
Þau hættu búskap 1939 og fluttust
á Tanga, lengst í Vík, sem þeir
bræður hennar og Ólafur sonur
hennar byggðu á ámnum 1958—
1960. Þar hafa þau mæðginin hald-
ið hús saman síðan bræður hennar
hurfu sjónum, og þar hefur hún
fagnað gestum, skyldum og óskyld-
um, tengdafólki og bömum, én
bamabömin era 9, bamabama-
bömin 22 og bamabamabamaböm-
in 2. Síðustu árin hefur hún dvalist
á vistheimili aldraðra á Vopnafirði,
Sundabúðum, og notið þar frábærr-
ar aðhljmningar.
Um miðjan fjórða áratuginn
dvaldist ég nokkur sumur á Breiðu-
mýri og hugurinn hvarflar oft til
þess tíma, einkum sumranna 1934
og 1935. Þar var margt í heimili,
böm, unglingar og fullorðnir. Þar
vom böm Þómnnar, Margrét, Þor-
steinn og Ólafur. Þar var Elín móð-
ursystir mín verkasnör og kvik á
fæti og böm hennar og Sigurðar,
Elíasbet, Grímhildur og Þorsteinn.
Þar var Þorsteinn eldri, faðir þeirra
systkina, beinn í baki og snöfur-
mannlegur, en þá blindur orðinn,
og þar var Nikulás Guðmundsson
frá Skálafelli í Suðursveit, þre-
menningur við Þorstein, áður bóndi
í Haga í Vopnafirði, gæfur maður
og óáleitinn og svo bamgóður að
af bar; hönd hans var mjúk á kolli.
Og þar var Þorsteinn yngri, bróðir
Þómnnar, vinur minn og vemdar-
vættur, þegar veröldin ýrði sig.
Þetta var mitt fólk.
Þetta var á þeim ámm bemsk-
unnar, þegar allt vakti furðu og
flest aðdáun, ijúpan er lámast í
mónum, lóan að kerra hnakkann á
þúfnakollunum og maríuerlan að
smjúga inn í bmnnhúsið, sóleyjar í
túni og fíflar í varpa að hneigja
krónumar að grængresinu í andvar-
anum, en fegurst af öllu var þó
baldursbráin í bæjarveggnum. Óg
var ekki sífellt sólskin á þessum
ámm? Mitt í allri þessari heiðríkju
er Þómnn. Ég man hana við rakst-
ur á túninu, við ullarþvott í bæjar-
læknum — hvflíkar breiður af drif-
hvitri ull! Ég man hana við hlóðim-
ar í gamla eldhúsinu, þar sem hún
sneri flatkökum á glóðinni — innan
Minninff:
Armann Þorsteins-
son frá Bakka
Allir kannast við Bakkabræður,
Gísla, Eirík og Helga. Þeir em
kenndir við Bakka í Svarfaðardal.
Um þá ætla ég ekki að ræða hér.
Margir íslenskir sveitabæir heita
Bakki. Einn er í Öxnadal. Þar ólust
upp aðrir Bakkabræður og ólíkir
þeim, sem áður vom hér nefndir.
Þeir vom 5 og hétu í réttri aldurs-
röð talið: Þór, Armann, Rútur, Kári
og Ingimundur. Enginn þeirra var
fæddur á Bakka, en þangað komu
þeir með foreldmm sínum vorið
1912 og ólust þar upp til fullorðins-
ára. Hinn elzti þeirra, Þór, tók þar
við búi af foreldmm þeirra, bjó þar
og átti heimili til æviloka. Allir
stunduðu Bakkabræður búskap
nema Ingimundur, sem var bama-
kennari, og um nokkur ár eftir að
þeir vom fulltíða áttu þeir allir
heimili í Öxnadal.
Ég þekkti alla Bakkabræður en
einn þeirra bezt, það var Ármann.
Hann er nú fluttur yfír móðuna
miklu, lézt á Elliheimilinu Skjald-
arvík í ágústmánuði sl. Af vissum
ástæðum gat ég ekki komið því við
að minnast hans þá og því rita ég
þetta nú í von um að fá það birt á
afmælisdaginn hans næsta, 19.
marz.
Kynni okkar Ármanns hófust
veturinn 1921. Bemharð Stefáns-
son, sem þá var bóndi á Þverá í
Öxnadal og bamakennari, tók að
sér að kenna nokkmm piltum al-
mennar námsgreinar um 8 vikna
tíma heima hjá sér. Við urðum 9 í
þeim hóp, þar á meðal tveir af
Bakkabræðram, Þór og Armann.
(Sjá mynd í Endurminningum Bem-
harðs Stefánssonar, l. bindi.)
Ekki get ég sagt að við Ármann
yrðum nákunnugir á þessum stutta
samvemtíma eðá yrðum þá nánir
vinir. Ár liðu svo að við hittumst
sjaldan. Þá var talin löng leið milli
heimila okkar, Skóga á Þelamörk
og Bakka í Öxnadal. En að rúmum
áratug liðnum breyttist þetta allt í
einu þegar þau felldu hugi saman,
Armann og náfrænka mín, Anna
Siguijónsdóttir á Ási, en Ás er
næsti bær við Skóga og mjög stutt
á milli. Armann fluttist nú þangað
og tók þar við búi af tengdaföður
sínum, Siguijóni Ámasyni. Þá vor-
um við orðnir nágrannar og áttum
margt saman að sælda.
Ekki vomm við þó nágrannar
lengi. Því eftir tveggja ára búskap
á Asi fluttust þau Armann og Anna
að Þverá í Öxnadal. Orsök þess var
sú, að Bemharð Stefánsson, sem
var eigandi að Þverá, var þá fluttur
til Akureyrar ásamt fjölskyldu sinni
og vildi selja jörðina en var ekki
sama, hver eignaðist hana og byggi
þar. Hann segir svo frá í endur-
minningum sínum, 1. bindi, bls.
204:
„Ég fékk nokkur tilboð um kaup
en gekk ekki að þeim. Ég vildi fá
Armann Þorsteinsson frá Bakka á
jörðina. Hann var nú giftur Önnu
Siguijónsdóttur, og bjuggu þau á
Ási á Þelamörk. Hann hafði stund-
um verið í vinnu hjá mér á Þverá
og mér líkáði prýðilega við hann
og áleit hann mikið búmannsefni,
sem hann og var. Einnig var faðir
hans, Þorsteinn Jónsson, bóndi á
Bakka, mikill vinur minn og hafði
það sitt að segja.
Endirinn varð sá að ég seldi Ár-
manni jörðina fyrir allmiklu lægra
verð en ég átti kost á að fá og með
hlunnindum (lét fylgja fleiri ær)
sem ekki hefði komið til greina við
aðra. Hef ég aldrei séð eftir þessu.
Ég hef líka alltaf verið velkominn
að Þverá og oft haft ánægju af að
dvelja þar. Hef ég verið þar „æsku
minnar gestur" eins og Eiríkur Ein-
arsson komst að orði og hlotið af
því andlega endumæringu. Þessa
hef ég notið af því að vinir mínir
bjuggu þar.“
Þau Armann og Anna bjuggu á
Þverá allan sinn búskap að þessum
tveim árum undanteknum, sem þau
vom í Ási. Gamli bærinn var orðinn
hrörlegur nokkuð, hann stóð efst í
túninu. Segja má að fyrsta verk
ungu hjónanna hafí verið að byggja
nýjan bæ, en um leið þótti sjálfsagt
að færa hann dálítið neðar, nær
þjóðveginum; enda var þar ágætt
bæjarstæði. Þar var reist steinhús.
Einnig þurfti að byggja fjós og
töðuhlöðu, því of langt var að sinna
fjósverkum frá nýja bænum þar
sem áður hafði verið staður fyrir
kýmar. Það var sem sagt margt
að gera og dugði ekki að slóra enda
mun það hafa verið fjarri þeim
Armanni og Önnu. Þverá er allstór
jörð og sérlega vel fallin til sauð-
íjárræktar, en þeim búskap var
Armann vanur og kunni þar vel til
verka. Allgóðir möguleikar vom á
því að stækka túnið og var það
gert, enda var þá farið að flytja
mjólk úr Öxnadal til Mjólkursam-
lagsins á Akureyri.
Já, það var nóg að gera á Þverá,
einkum fyrstu árin, Anna var ljós-
móðir og þurfti hún auðvitað stund-
um að heiman til að sinna sínu
embætti. Og það var mjög gest-
kvæmt á Þverá alla tíma ársins.
Nú vil ég geta þess að Kári, bróð-
ir Armanns, og Sigrún, hálfsystir
Önnu, giftust og bjuggu á Þverá
fyrstu árin. Mun það hafa verið
einhvers konar sambúskapur, en
ekki veit ég í hvaða formi það var,
enda skiptir það ekki máli hér.
Seinna fengu þau Kári og Sigrún
jörðina Hóla, sem er næsti bær
sunnan Þverár.
Armann og Anna eignuðust tvo
syni, Hermann og Ólaf Þorstein.
Hermann fæddist á Ási 1934 en
Ólafur hálfu fjórða ári síðar á
Þverá. Hermann hlaut konu þá er
Ásdís heitir Berg. Þau tóku við búi
á Þverá af foreldmm Ármanns en
fluttust síðar vestur á Patreksfjörð
og eiga þar heimili nú. olafur býr
á Akureyri. Hann er lærður húsa-
smiður en vinnur nú við tryggingar
á Akureyri. Kona hans er Anna
Ámadóttir. Hermann fór á ungum
aldri til Noregs og var þar við bú-
fræðinám. Þau hjón em bamlaus
en Ólafur og Anna eiga þijá syni.
Ég fluttist til Reykjavíkur haust-
ið 1958. Eftir það fór ég á hveiju
sumri norður í átthagana og dvaldi
þar lengri eða skemmri tíma. Þótt-
ist ég þá víða þurfa að koma og
einn staðurinn var Þverá. Þar vildi
ég alltaf hafa rúman tíma og gisti
oft nokkrar nætur. Það var ekki
eingöngu Anna, frænka mín, sem
mér þótti gott að hitta og deila
geði með. Mér fannst vinátta okkar
Armanns vaxa að styrk og innileika
við hveija heimsókn mína.
Ármann var að eðlisfari hraust-
menni, styrkur vel og heilsugóður,
en þó átti hann við mein að stríða,
sem hann losnaði aldrei við að fullu.
Það mun hafa verið bijóskeyðing I
mjaðmarlið á hægra fæti. Af þeim
ástæðum var hann ófær til göngu-
lags á slæmum vegi eða í fjöllum.
Og auðvitað vom sum störf honum
mjög óhæg. Af þessu var hann oft
þjáður. Það kom sér vel að kona
hans kunni nokkuð til meðferðar á
sjúkum, hafði stundað sjúkranám á
Akureyrarspítala á ungum aldri.
Ármann missti konu sfna árið
1968. Hún var lengi búin að beij-
ast gegn meininu, sem venjulega