Morgunblaðið - 27.03.1988, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. MARZ 1988
Útgefandi uuM&Mð) Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, BjörnJóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst IngiJónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Línurnar skýrast
í Frakklandi
Francois Mitterrand, Frakk-
landsforseti, dró það fram
á síðasta dag að skýra frá þeirri
ákvörðun sinni að gefa kost á
sér í forsetakosningunum. Eftir
að Mitterrand tók af skarið á
þriðjudag, hefur kosningabar-
áttan farið hratt af stað og ef
að líkum lætur verður hart bar-
ist fram á síðasta dag.
Francois Mitterrand barðist í
17 ár fyrir því að komast í
Elysée-höll. Nú í lok sjö ára
kjörtímabils er hann orðinn 71
árs en ætlar þó ekki að draga
sig í hlé. Samkvæmt könnunum
er Mitterrand sigurstrangleg-
astur helstu frambjóðendanna
þriggja, en hinir tveir eru Jac-
ques Chirac, forsætisráðherra,
og Raymond Barre, fyrrum for-
sætisráðherra. Þeir eru báðir
hægra megin við miðju stjóm-
málanna og takast á um svipað
fylgi. Chirac nýtur þess þó fram
yfír Barre að vera leiðtogi flokks
Gaullista, sem hefur verið meg-
inaflið í frönskum stjómmálum
síðan 1958, þegar núgildandi
stjómarskrá Frakka var sett og
de Gaulle hershöfðingi settist
síðan í forsetastólinn með það
að markmiði að binda enda á
upplausnarástandið, sem ríkti í
stjómmálum sjötta áratugarins.
De Gaulle tókst þetta ætlunar-
verk sitt en fyrir réttum 20
ámm töldu margir, að franska
stjómskipulagið riðaði til falls,
þegar stúdentaóeirðinar hófust
í París. Það gerðist ekki en de
Gaulle sagði af sér ári síðar,
þegar tillögum hans um stjóm-
arskrárbreytingar var hafnað í
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Eitt megineinkenni stjómar-
skrár fímmta lýðveldisins í
Frakklandi er, að forsetinn hef-
ur töluverð völd, ekki síst við
mótun stefnunnar í utanríkis-
og öryggismálum. Féllu kosn-
ingar jafnan þannig að skoðanir
forsetans og meirihluta þing-
manna fóm saman. Þetta.
breyttist þegar Chirac varð for-
sætisráðherra fyrir tveimur
ámm, þá töpuðu sósíalistar
meirihluta á franska þinginu
eftir að hafa^ verið í ríkisstjórri
í §ögur ár. A þeim ámm tókst
sósíalistum undir forystu Mitt-
errands að draga allan mátt úr
frönskum kommúnistum. Nú
em kommúnistar svipur hjá
sjón; stutt stjómarseta með sós-
íalistum sýndi að þeir vom ekki
menn til að standa við stóm
yfírlýsingamar sem þeir gáfu í
stjómarandstöðu. Sambúð
þeirra Mitterrands og Chiracs
hefur gengið vonum framar.
Hefur Mitterrand haldið þannig
á málum, að í hugum margra
er hann nú hafinn yfir dægur-
málaþras stjómmálanna. Á það
eftir að duga honum best í kosn-
ingaslagnum, og til að ýta und-
ir þá ímynd dró hann sem lengst
að gefa kost á sér að nýju og
sagðist að lokum gera það í
nafni þjóðarsamstöðu til að
spoma gegn sundurlyndi:
Keppinautar Mitterrands
saka hann um yfírlæti, misnotk-
un á forsetaembættinu og
hræðsluáróður. Það sé út í hött
að láta sem svo, að illvíg átök
hefjist í stjómmálunum þótt
forsetinn dragi sig í hlé eða
tapi kosningunum. Þrátt fyrir
háan aldur höfðar forsetinn ekki
síst til unga fólksins. Það sér
þó ekki í honum neinn bylting-
armann heldur vingjamlegan
landsföður. Meðal ungra
Frakka er því allt annað upp á
teningnum nú en fyrir 20 árum.
Þótt Chirac og Barre séu sam-
einaðir í baráttunni gegn Mitt-
errand beijast þeir hatramm-
lega innbyrðis. Til að geta háð
lokaorrustuna við Mitterrand í
síðari umferð kosninganna þarf
að ná fyrsta eða öðm sæti í
fyrri umferðinni. Hin snarpa
barátta Chiracs og Barres um
þann sess veldur því að Mitterr-
and hamrar nú á glundroðanum
sem yrði ef hann sigraði ekki
með glæsibrag.
Kommúnistar em ekki lengur
sama afl og áður í frönskum
stjómmálum. Á hinn bóginn
hefur öfgamönnum til hægri
tekist að festa þar rætur. Hvaða
áhrif þeir hafa er óvíst en líklega
verður málflutningur þeirra
helst til þess að fleiri en ella
telja best að velja festuna og
þar með Mitterrand. Kannanir
benda til þess að þeir Mitterrand
og Chirac, forsetinn og forsæt-
isráðherrann, eigi eftir að heyja
einvígi um forsetastólinn. Þetta
er sérkennileg staða og reynir
mjög á franska stjómskipulagið
næstu vikumar. Sambúð þess-
ara tveggja manna til þessa
hefur sýnt, að út á við vilja
þeir standa vörð um stefnu í
utanríkis- og vamarmálum sem
er í samræmi við öryggishags-
muni allra bandamanna Frakka
í Atlantshafsbandalaginu. Um
þá gmndvallarstefnu er ekki
deilt f frönsku forsetakosning-
unum.
IMorgunblaðinu síðastliðinn
sunnudag vom birt athyglisverð
orðaskipti tveggja suður-amerí-
skra rithöfunda, þeirra Marios
Vargas Llosa frá Perú og Marios
Benedettis frá Úrúguay. Þar er
tekist á um grundvallaratriði í
umræðum um lýðræðislega
stjómarhætti og alræðisstjórnir. Rætt er
um spumingar sem við, er njótum lýðræð-
is, hugleiðum tæplega. Við teljum þau
réttindi, sem við höfum, svo sjálfsögð að
ekki sé ástæða til að velta þeim sérstak-
lega fyrir sér hvað þá heldur þakka þau,
hitt sé miklu brýnna, að kvarta yfir því,
sem við höfum ekki.
Mario Vargas Llosa er málsvari stjórn-
arhátta í því horfí, sem við þekkjum. Mario
Benedetti er talsmaður sósíalisma, hann
segir á einum stað: „Ég tel, að í hinni
efnahagslegu, félagslegu og stjórnmála-
legu frelsisbaráttu í Suður-Ameríku sé
óvinurinn í raun ekki Sovétríkin heldur
Bandaríkin." Benedetti er þannigfylgjandi
hefðbundinni niðurstöðu samanburðar-
fræðinganna, sem leggja Bandaríkin og
Sovétríkin að jöfnu og komast svo að
þeirri niðurstöðu, að Bandaríkin séu ívið
verra risaveldi en Sovétríkin. Þessi árátta
hefur ekki verið á undanhaldi í hinum
vestræna heimi síðan þeir Llosa og Bene-
detti skiptust á skoðunum á árinu 1984.
Skoðanir þeirra eru jafn íhugunarverðar
nú og þá og þær eiga erindi hingað til
lands. Þótt undarlegt sé miðað við reynslu
okkar og sögu eru ýmsir hér sammála
Benedetti og grípa til svipaðra úrræða og
hann í deilum um einræði og lýðræði, það
er að bannfæra andstæðinga sína.
Mario Vargas Llosa áréttar ágreining
sinn við Benedetti meðal annars með þess-
um orðum: „Að berjast fyrir lýðræði í
Suður-Ameríku merkir engan veginn að
standa gegn neinum þjóðfélagsbreyting-
um, jafnvel af hinni róttækustu gerð, til
lausnar á vandamálum okkar, heldur að
ætlast til, að þeim sé komið á af ríkis-
stjóm, sem mynduð sé að undangengnum
kosningum í réttarríki, þar sem engum er
mismunað vegna skoðana sinna.
Þessi lýðræðislegi kostur kemur áð sjálf-
sögðu ekki í veg fyrir, að flokkur marx-
ista og leninista gæti komist til valda og
til dæmis þjóðnýtt allt efnahagslífíð. Ég
væri ekki hlynntur slíku í mínu landi, af
því að ég tel, að þegar ríki einoka fram-
leiðsluna tefji það fyrir frelsi eða valdi
því, að það hverfi fyrr en varir, og það
er engin sönnun fyrir því, að þessi aðferð
— og hið dýra verð, sem hún er keypt —
geti leyst neitt þjóðfélag úr viðjum vanþró-
unar.“
Mario Vargas Llosa telur, að í kosning-
um í Suður-Ameríku hafi komið fram.'að
þorri kjósenda vilji hófsemi og umburðar-
lyndi en bætir síðan við: „Engu að síður
neitar mikill fjöldi menntamanna í Suður-
Ameríku að taka mark á þessum vísbend-
ingum — úm að fólkið vilji friðsamlega
sambúð og þjóðarsátt — og vísar á bug
hinum lýðræðislega kosti sem algerri fjar-
stæðu. Með því gera þeir lýðræðið eins
og það er — að kerfí sem virkar illa og
bilar oft alveg. Vegna áhugaleysis og and-
úðar þeirra hefur leið lýðræðisins — sem
fólkið aðhyllist — orðið útundan hvað varð-
ar frumlegar hugmyndir og ferskan and-
legan stuðning, svo að hún virðist sem
næst ófær miðað við hinar margbrotnu
aðstæður okkar. Hinir byltingarsnauðu
menntamenn hafa að auki velt þungum
steinum í götu lýðræðisins með umfjöllun
sinni um efnið einni saman, með því að
þeir hafa í krafti hinnar gömlu og skugga-
legu hefðar útskúfunar og bannfæringar
einskorðað sig við að varpa hveijum þeim
starfsbróður sínum, sem berst fyrir þess-
ari leið, niður í hið hugmyndafræðilega
víti hinna fordæmdu (þ.e. afturhaldsins)."
Kerfisbundin útskúfun
Þegar litið er til íslenskrar stjómmála-
sögu þarf ekki að hverfa mörg ár aftur í
tímann til að fínna hliðstæður við það, sem
Mario Vargas Llosa lýsir í hinum tilvitn-
uðu orðum hér að framan. Margir og
áhrifamiklir menntamenn hér á landi hafa
aðhyllst þá kenningu að alræði sósíalism-
ans eða kommúnisminn væri fullkomnasta
stjómarformið og lýðræðinu betra. Hitt
tíðkaðist líka og vonandi ekki lengur, að
þeim menntamönnum, sem börðust gegn
alræðishyggju sósíalismans var kastað í
„hugmyndafræðilegt víti hinna for-
dæmdu". Gefum Mario Vargas Llosa orðið
á ný:'
„Mario Benedetti segir um mig: „Okkur
hefur verið það vel ljóst í alllangan tíma,
að hann stæði ekki með okkur, væri ekki
í okkar herbúðum, heldur þeirra hinum
megin . . .“ Hveijir eru þeir? Hveijir
gefur hann í skyn að séu við hlið mér í
hinum herbúðunum? Benedetti er útlagi,
fómarlamb herforingjastjórnar, sem kúgar
þjóð hans, óvinur jafnfyrirlitlegra stjóma
og þeirra Baby Docs [þáv. einræðisherra
á Haiti] og Stroessners [einræðisherra í
Paraguay]. Ef á að telja mig meðal óvina
hans, verð ég einn af þessum óþokkum.
Hvað annað má ætla af hinni gáfulegu
setningu hans? „Þeir“ Benedettis blanda
mér saman við þau úrhrök, sem hann tel-
ur mig vera í herbúðum með. Stríð hefur
brotist út, tveir óvinir standa augliti til
auglitis: afturhaldið andspænis bylting-
unni. Er annað skáldskapur? Það er þetta,
sem ég kallaði kerfisbundna útskúfun,
sem Benedetti fínnst svo kátlegt.“
Síðan segir Llosa frá því, hvernig skoð-
anir hans hafí verið affluttar af andstæð-
ingum hans eins og Benedetti, sem hann
telur að hafí aldrei andmælt mannréttinda-
broti í sósíalísku ríki og síðan segir Llosa:
„Baráttan gegn útskúfun er orðin lang-
dregin, leiðinleg og vonlítil, og það er ekki
að undra, þótt margir menntamenn í Suð-
ur-Ameríku kjósi að sneiða hjá henni, þegja
eða beygja sig undir nauðungina. Ef rithöf-
undur með gáfur Benedettis getur ekki
greint á milli talsmanns Iýðræðis og fas-
ista — sem hann síðar flokkar undir for-
nöfnin við og þið — við hveiju er þá að
búast af þeim, sem ef til vill fylgja hinni
hvössu stefnu hans, en skortir menntun
hans orðkróka og setningafræði?"
í svargrein sinni segir Benedetti, að
ekki sé rétt að hann hafi aldrei mótmælt
mannréttiridabrotum í hinum sósíalíska
heimi; sér hafí aldrei líkað innrásir og
hann hafí „skrifað greinar í þá veru“ vegna
innrásanna í Ungveijaland og Tékkóslóv-
akíu og auk þess hafi andstaða sín við
innrásina í Afganistan birst í fleiri en einni
grein, en síðan bætir hann við: „Ég skal
hins vegar fúslega játa, að þetta umræðu-
efni hefur ekki forgang hjá mér. Ég tel, að
í hinni efnahagslegu, félagslegu og stjóm-
málalegu frelsisbaráttu sé óvinurinn í
rauninni ekki Sovétríkin heldur Banda-
ríkin."
Ástæðan fyrir því, að svo miklu rými
hefur verið varið undir þessar athyglis-
verðu umræður hér í Reykjavíkurbréfí er
ekki aðeins sú að gefa lesendum færi á
að glöggva sig á ágreiningi hinna suður-
amerísku rithöfunda heldur einnig að
hvetja þá til að leiða hugann að umræðum
í okkar eigin þjóðfélagi og deilum af svip-
uðum meiði. Þær hafa bæði sett svip á
umræður um menningarmál og utanríkis-
mál. Skal því hiklaust haldið fram, að tals-
menn sósíalisma hér Rafí ekki hikað við
að útskúfa þeim, sem ekki voru á sama
máli og þeir og lýðræðissinnar þurfa ekki
lengi að deila við sósíalista um öryggis-
eða utanríkismál, þar til þeir eru sakaðir
um afturhald, „kaldastríðs-hugsunarhátt“
og samúð með ofbeldisríkjum og einræðis-
herrum.
Af staðan til PLO
Vegna ummæla Steingríms Hermanns-
sonar, utanríkisráðherra, um málefni Pal-
estínuaraba og PLO er það orðið eitt af
pólitísku málunum hér á landi, hvaða af-
stöðu menn hafa til PLO, sem nefnd eru
Frelsissamtök Palestínumanna. Eins og
kunnugt er hefur Steingrímur rætt við
fulltrúa PLO bæði hér á landi og í Stokk-
hólmi og telja þeir, að utanríkisráðherra
hafí ljáð máls á frekari samskiptum við
háttsetta menn á vegum samtakanna. Að
vísu hefur það ekki enn verið opinberlega
nefnt, að hann hitti Yasser Arafat, forystu-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. MARZ 1988
31
+
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 26. mars
Morgunblaðið/ÓI.K.M.
mann samtakanna, en einhvem veginn
liggur það í loftinu, að það sé í bígerð.
Hefur Steingrími meðal annars verið boðið
til Túnis, þar sem nú eru höfuðstöðvar
PLO.
Náin samskipti íslenskra stjórnmála-
manna við PLO svo að ekki sé talað um
íslenskra stjórnvalda em nýmæli i íslensk-
um stjómmálum. Hingað til hafa íslend-
ingar hneigst til ríkrar samúðar með mál-
stað ísraela. Hefur vinátta_ í garð þeirra
verið djúpstæð og þá hafa ísraelar jafnan
sýnt íslenskum málstað skilning. Til marks
um þetta em heimsóknir ýmissa þekktustu
forystumanna Israelsríkis hingað svo sem
þeirra Bens Gurions og Goldu Meir. Þá
var Ásgeir Ásgeirsson, forséti Islands,
meðal fyrstu erlendu þjóðhöfðingjanna,
sem sóttu ísrael heim. Hafði heimsókn
hans vemlega pólitíska þýðingu á sínum
tíma. Síðar fór Bjarni Benediktsson, for-
sætisráðherra, í opinbera heimsókn til ísr-
aels. Með hliðsjón af þeim vinsamlega
anda, sem hér ríkir almennt í garð ísr-
aela, tekur marga það sárt að fylgjast
með dapurlegum frásögnum af hryðju-
verkum innan landamæra Israels, þar sem
her ísraelsstjómar glímir við Palestínu-
menn. Þarf enginn að fara í grafgötur um
að allir þessir atburðir hafa orðið ísr-
aelsríki álitshnekkir. Þannig hafa margir
gyðingar í Bandaríkjunum, sem jafnan
hafa lagt ísrael lið, snúist gegn stefnu
ísraelsku stjómarinnar og innan hennar
er ekki einhugur um allt, sem gert hefur
verið.
Hvað sem þessu öllu líður hlýtur það
að vera sjálfstætt matsatriði, hvort at-
burðir innan landamæra ísraels eiga að
leiða til stefnubreytingar hjá íslenskum
stjómvöldum í samskiptum þeirra við PLO.
Engum blöðum er um það að fletta, að
PLO eru álitin hryðjuverkasamtök. Ekki
er lengra síðan en 9. mars sl., að hið virta
franska blað Le Monde sagði í forystu-
grein, að PLO væri sjálfu sér verst með
aðild að blóðugri gíslatöku í Negev-eyði-
mörkinni í ísrael. A sínum tíma var PLO
úthýst frá Jórdaníu vegna þess að konung-
ur landsins taldi Yasser Árafat og menn
hans vera að grafa undan sér og stjórn
sinni. Þá lagði PLO undir sig suðurhluta
Líbanons og sigldi upplausn .og hemaðar-
ástand í kjölfar þess. Síðan var PLO út-
hýst þaðan og þá setti Arafat bækistöðvar
sínar upp í Túnis. Er greinilegt af öllu,
að hann og menn hans eru ekki aufúsu-
gestir í arabalöndum og flest þeirra reyna
að sýna samstöðu sína með PLO með því
að borga háar fjárhæðir til samtakanna
en halda sig að öðru leyti sem lengst frá
þeim.
George Shultz, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, var mjög ósáttur við þá
samþykkt Bandaríkjaþings, að loka skyldi
skrifstofu PLO hjá Sameinuðu þjóðunum
í New York. Sagði hann, að með þessu
væri verið að „upphefja" samtökin. Hann
hefur reynst sannspár, því að með öllum
greiddum atkvæðum gegn atkvæðum
Bandaríkjanna og ísraels var samþykkt á
allsheijarþingi Sameinuðu þjóðanna nú í
vikunni að standa með PLO-mönnum í
New York. Á hinn bóginn hefur Shultz
jafnframt neitað PLO um aðild að friðar-
áætluninni, sem hann hefur verið að
kynna. Telja ýmsir, að með þessu sé hann
einnig að setja PLO á óverðugan stall.
Hvað sem vangaveltum um það líður er
ljóst, að þessi samtök, sem flestir töldu
að væru í dauðateygjunum fyrir einu ári
eða svo eru aftur komin í fyrirsagnir er-
lendra frétta. Fyrir ári voru Sýrlendingar
staðráðnir í að þurrka áhrif þeirra út í
Líbanon, var Sýrlendingum þetta jafnvel
meira kappsmál én ísraelum. Flest araba-
ríkin og ekki síst auðjöframir við Persa-
flóa, sem þurfa að borga brúsann, óskuðu
þess heitt og innilega, að PLO myndi
hverfa úr sögunni. Þeir litu á samtökin
eins og Palestínumenn sjálfír sem vand-
ræðagrip, sem ætti að víkja fyrir stærri
vandamálum eins og lækkandi olíuverði
og stríðinu milli írans og íraks. En þrátt
fyrir þetta er PLO enn á lífi og þótt Yass-
er Arafat sé einskonar flakkari á milli
höfuðborga í arabaríkjunum í Afríku, þarf
að taka tillit til hans.
Oþarfur erindrekstur
Þótt George Shultz kunni að komast
að raun um að hann verði að líta til PLO
og geti ekki vænst þess að friðaráætlun
sín fái hljómgrunn nema hann geri það,
er alls ekki þar með sagt, að utanríkisráð-
herra íslands þurfí að blanda sér 1 málið,
nema síður sé. Ekkert knýr á um það, að
íslensk stjómvöld gerist með einum eða
öðrum hætti aðilar að þessum langvinnu
og stórhættulegu átökum, sem leitt hafa
til hryðjuverka og flugvélarána, þar sem
alsaklaust fólk hefur orðið að fórnarlömb-
um. Framganga utanríkisráðherra íslands
er af góðum hvötum runnin og friðarvið-
leitni hans er síst af öllu gagnrýnisverð,
en það er bamalegt að halda að unnt sé
að setja höndina inn í gin úlfsins án þess
af því leiði stórslys. Það hefur líka marg-
oft sýnt sig. Og við höfum ekkert hernaðar-
legt bolmagn til að hrinda af höndum
okkar hryðjuverkamönnum, úr hvaða átt
sem þeir koma, ef illa færi. Auk þess höf-
um við haft nóg með okkur sjálfa og „hval-
veiðideilur" okkar. Hingað hafa skemmd-
arverkamenn komið eins og saklausir
ferðamenn — og sökkt skipum fyrir fram-
an nefíð á okkur — og hefur mátt þakka
fyrir að ekki hafí hlotist manntjón af.
Heimsmálin og púðurtunnan stóra eru
ekkert bamameðfæri.
Ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs er
þannig að flestir stjómmálamenn hljóta
að fagna því að þurfa ekki að blanda sér
í það. Virðist meira að segja ógjömingur
að fínna forsendur fyrir því að ræða lausn
deilnanna, sem þar eru milli allra. Það
þarf meira en samtöl við einn eða tvo
menn til að öðlast einhveija yfírsýn yfir
ágreiningsefnin og vandamálin. Reynsla
utanríkisráðherra af því að tala við fulltrúa
PLO og kynni hans af því, hvemig orð
hans sjálfs í þeim viðræðum em túlkuð,
ættu að hafa leitt honum heim sanninn
um að orð og ummæli em metin með sér-
stökum hætti af þeim, sem þama eiga
hlut að máli. Virðist ráðherrann þurfa að
grípa til sérstakra ráðstafana til að tryggja
að fréttatilkynningar PLO verði ekki hið
eina, sem berist um fundi hans með fulltrú-
um samtakanna. í jafn umdeildu máli sem
þessu er mikilvægt, að allar yfírlýsingar
séu með þeim hætti að ekki skapi misskiln-
ing. Varla hefur PLO-maðurinn í Stokk-
hólmi aðeins sent fréttatilkynninguna um
fundinn með Steingrími hingað til lands.
Hvemig ætli sagt verði frá fundinum í
arabalöndunum og ísrael? Kann sú frásögn
ein að koma okkur í koll á alþjóðavett-
vangi, þegar síst skyldi?
Erlend heiti
Pétur Thorsteinsson, fyrrv. sendiherra,
flutti nýlega erindi um framburð erlendra
heita á fundi í Rotary-klúbbi Reykjavíkur.
Birtist þetta fróðlega erindi hér í blaðinu
sl. þriðjudag og hefur þegar verið gert að
umræðuefni í föstum dálki blaðsins um
útvörp og sjónvörp, en erindi Péturs sner-
ist einkum um atriði er snerta störf þeirra,
er lesa erlend heiti í þessum miðlum. Skal
tekið undir með Pétri, þegar hann áréttar
mikilvægi þess, að hugað sé að þessum
þætti málvemdar eins og öðrum.
í upphafi erindisins segir: „Líklega má
segja, að „réttur" framburður erlends heit-
is sé sá framburður sem notaður er í
heimalandi orðsins. En enginn getur kunn- _
að framburðarreglur allra tungumála. Og
jafhvel þó að maður viti úr hvaða tungu-
máli eitthvert heiti er komið, og kunni
framburðarreglur þess máls, er ekki hægt
að vita örugglega um framburðinn, því að
hjá sömu þjóð geta einstök heiti haft mis-
munandi framburð.“ Og í lok erindisins
spyr Pétur Thorsteinsson: „Hvemig væri
að hafa reglu sem væri eitthvað á þessa
leið: Þegar lesari veit ekki með vissu, hvar
leggja skal áherslu í erlendu heiti, manns-
nafni eða staðamafni, sleppir hann áhersl-
unni eða m.ö.o. les öll atkvæði orðsins
með sömu áherslu?"
Regla af þessu tagi myndi vafalaust
auðvelda lesurum starf sitt og jafnframt
spoma gegn því að lestur erlendra heita
spillti málkennd okkar að því er snertir
áherslur í íslenskum orðum, eins og Pétur
Thorsteinsson óttast. Reglur af þessu tagi
eru í ætt við umritunarreglumar úr rússn-
esku, sem íslensk málnefnd setti sl. haust
og leitast hefur verið við að fylgja til
dæmis hér í Morgunblaðinu síðan. Verður
að telja, að það hafí tekist bærilega fyrir
starfsmenn blaðsins að laga sig að þessum
nýja rithætti. Auðvitað eru menn missáttir
við hann en með tímanum tileinka menn
sér reglumar þannig að þeir, sem daglega
vinna að því að þýða rússnesk heiti á
íslensku umrita þau sjálfkrafa. Finnst les-
endum ekki í raun nú andkannalegt að sjá
heiti Gorbachev ritað þannig á enskan
máta, eftir að Gorbatsjov hefur blasað við
þeim um nokkurra mánaða skeið?
„Ástandið fyrir
botni Miðjarðar-
hafs er þannig að
flestir stjórn-
málamenn hljóta
að fagna því að
þurfa ekki að
blanda sér í það.
Virðist meira að
segja ógjömingur
að finna forsend-
ur fyrir því að
ræða lausn deiln-
anna, sem þar eru
milli allra. Það
þarf meira en
samtöl við einn
eðatvomenntil
að öðlast ein-
hveija yfirsýn
yfir ágreinings-
efnin og vanda-
málin.“
4-