Morgunblaðið - 07.05.1988, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. MAÍ 1988
Málflutningur í kaffibaunamálinu fyrir Hæstarétti
Verjendur ákærðu:
Málið byggir á misskiln-
ingi um eðli viðskiptanna
ÞEGAR málflutningi í kaffi
baunamálinu var fram haldið
fyrir Hæstarétti íslands f gær
lauk Guðmundur Ingvi Sigurðs-
son hrl., vetjandi Hjalta Pálsson-
ar, fyrst ræðu sinni, sem hann
hóf á fimmtudag. Siðan töluðu
þeir Eiríkur Tómasson hrl., veij-
andi Sigurðar Árna Sigurðsson-
ar og Örn Clausen, hrl. veijandi
Gisla Theódórssonar. Einn veij-
enda á eftir að halda ræðu sína,
Ragnar Aðalsteinsson hrl., veij-
andi Arnórs Valgeirssonar. Að
loknum ræðum veijenda svarar
vararíkissaksóknari, Bragi
Steinarsson, þeim í stuttu máli
og veijendur hver fyrir sig fá
aftur tækifæri til svara. Þvi
verður málflutningi haldið
áfram eftir helgina.
Guðmundur Ingvi hóf mál sitt f
gær á að velta fyrir sér hvort SÍS
eða Kaffibrennsla Akureyrar hefðu
borið tekjur af kaffibaunainnflutn-
ingi, sem komu til vegna afsláttar,
eða jöfnunargreiðslna Brasilíu-
manna. Hann benti á, að skjólstæð-
ingur hans, Hjalti Pálsson, hefði
ekki verið einn um að telja að SÍS
bæru þessar tekjur. Komið hefði
fram að starfsmenn innflutnings-
deildar voru á sama máli og stjóm-
armaður í Kaffibrennslunni hefði
talið, að SÍS ætti a.m.k. rétt á hluta
teknanna. Það væri mikilvægt að
hafa í huga, að ágreiningur var
um þetta atriði, en sá ágreiningur
væri einkaréttarlegs eðlis og því
óeðlilegt að höfðað væri opinbert
mál vegna þessa ágreinings. Engin
fordæmi væru fyrir slfku.
í máli veijandans kom fram, að
forsenda fyrir sakfellingu vegna
fjársvika væri að um ásetning hefði
verið að ræða og að brotið hefði
verið framið í auðgunarskyni, en
hvorugu væri til að dreifa í þessu
máli. Hann sagði allan grunn ákær-
unnar hruninn. Leitt hefði verið í
ljós að ekki var um umboðsvið-
skipti að ræða, heldur hefði SÍS
keypt kaffið, tekið lán til að greiða
það og endurselt Kaffibrennslunni.
Kaffibrennslan hefði auðveldlega
getað nálgast upplýsingar um
kaffiverð og Hjalti Pálsson hefði
aldrei ætlast til að framin yrðu lög-
brot, eða getað dottið í hug að við-
skiptin yrðu talin ólögleg.
Undir lok ræðu sinnar sagði veij-
andinn það ljóst að f hugum starfs-
manna SÍS hefði verið um umboðs-
viðskipti að ræða. Hins vegar ætti
ekki að líta á það, heldur hitt,
hvemig viðskiptunum hefði í raun
verið háttað, þ.e. að um bein kaup
SÍS og sölu til Kaffibrennslunnar
hefði verið að ræða. Einn hæsta-
réttardómara innti hann þá eftir
því hvort hann teldi það ekki skipta
máli að lögum hvemig starfsmenn
SÍS hefðu litið á viðskiptin. Hann
kvað svo ekki vera og ítrekaði að
það bæri að líta á það hvert eðli
viðskiptanna hefði í raun verið.
Hugtakið umboðs
viðskipti
Eiríkur Tómasson hrl., veijandi
Sigurðar Áma Sigurðssonar, hélt
næstur ræðu sína. Hann byijaði á
að Ijalla stuttlega um ákæmna í
málinu. Hann sagði grundvallar-
atriði í málinu, að starfsmenn, sem
hefðu ekki síður verið viðriðnir við-
skiptin en Sigurður Ámi, hefðu
ekki verið ákærðir og sýndi það
galla á vinnubrögðum ákæruvalds.
Verknaðarlýsing ákæm hefði mátt
vera nákvæmari og grundvöllur
hennar traustari. Til dæmis hefði
verið út í hött að ákæra fyrir skjala-
fals og það hefði héraðsdómur séð
og sýknað ákærðu af þeim hluta.
Þá hefði ákæmvaldið séð að sér
og fallið frá ákæm um skjalafals.
Eiríkur fjallaði síðan um ákæra
á hendur Sigurði Áma fyrir hlut-
deild í broti á 168. grein hegningar-
laga. 1. málsgrein hennar flallar
um ranglega tilgreiningu í skjölum
til að blekkja í lögskiptum, en 2.
mgr. um notkun slfkra gagna í lög-
skiptum sem væm þau rétt að efni
til. Hann sagði ekki ljóst hvort
ákært væri fyrir brot á 1. eða 2.
mgr., en það skipti sköpum. í 1.
mgr. væri vísað til þess sem gæfi
út skjalið og miðað við verknaðar-
lýsingu í ákæm ætti þegar af þeirri
ástæðu að sýkna Sigurð Ama.
Ekki yrði séð af ákæmnni, að
meint brot ákærða væri heimfært
undir 2. mgr. Efni hefði heldur
ekki verið ranglega greint; reikn-
ingar frá seljendum til SÍS hefðu
allir verið réttir, nema í tveimur
tilfellum og þar væm frávik lítil.
Varðandi meinta hlutdeild í ijár-
svikum skv. 248. grein hegningar-
laga sagði veijandinn, að skilyrði
fyrir sakfellingu samkvæmt henni
væri að maður hefði haft fé af
öðmm, fé sem hinum bar, að það
hefði verið gert með sviksamlegum
hætti og á ólögmætan hátt. „Hafði
SÍS fé af Kaffibrennslunni, sem
henni bar, fyrir atbeina umbjóð-
anda míns?“ spurði veijandinn.
Hann sagði, að til að svara þessu
yrðu menn að gera sér grein fyrir
eðli viðskiptanna. Hafí SÍS keypt
vömna og selt Kaffíbrennslunni
aftur væri ljóst að SÍS átti hagnað-
inn, en hafi verið um hrein umboð-
sviðskipti að ræða hafi Kaffi-
brennslan átt rétt á honum. Hug-
takið „umboðsviðskipti" væri oftar
en ekki ranglega notað hér á landi
og benti veijandinn á að fyrirtæki
f innflutningi væm oft kölluð um-
boðs- og heildverslanir, þó engin
umboðsviðskipti fæm þar fram.
Sama hefði átt sér stað þegar hagn-
aður af viðskiptunum var lagður
inn á svokallað umboðslaunareikn-
ing hjá SÍS; það væri ekki á því
að byggja um eðli viðskiptanna.
SÍS hefði verið kaupandi kaffisins,
ekki Kaffibrennslan. Vitnaði veij-
andinn f rit fræðimanna, þar sem
kæmi fram, að til að skera úr um
hvort viðskipti væm gerð í eigin
þágu eða annars aðila bæri að líta
á tvennt. Hvor aðilinn bæri Qár-
hagslega áhættu og hvor öðlaðist
réttindi og skyldur. SÍS hefði borið
alla áhættu af viðskiptunum og
m.a. þurft að taka á sig tjón sem
varð er sending skemmdist.
Veijandinn sagði, að Qögur at-
riði teldi ákæmvald styðja þá skoð-
un sína að um umboðsviðskipti
hefði verið að ræða. Forsvarsmenn
Kaffibrennslunnar hefðu talið svo
vera, en þeir væm ekki hlutlausir.
Starfsmenn SÍS hefðu notað það
hugtak, en sem fyrr segði væri það
oft notað ranglega. Viðskiptin
hefðu ekki verið færð f bækur SÍS
sem bein kaup, en veijandinn vitn-
aði í fræðimann sem taldi ekki
hægt að ráða í formlega hlið við-
skiptanna á því hvemig þau væm
bókfærð. Þá væri gefið í skyn að
leyndin yfir viðskiptunum sýndi að
SÍS hefði gert sér grein fyrir að
um umboðsviðskipti hefði verið að
ræða, en slíkt væri flarstæða, enda
komið fram í málinu að leynd í
viðskiptum væri regla, en ekki und-
antekning og benti ekki til ólöglegs
athæfis. Þá hefðu forráðamenn
Kaffibrennslunnar haft næg tæki-
færi til að kynna sér heimsmark-
aðsverð á kaffi. Staðhæfíngar um
leynd innan SÍS væm fjarstæða
og engin gögn málsins styddu þær.
Þegar veijandinn vék að þætti
sfns umbjóðanda sérstaklega sagði
hann, að Sigurður Ámi hefði verið
Kaffibrennsla Akureyrar
Öll fjárhagsleg
ábyrgð hvfldi á SÍS
„Aviso“ - afsláttur
eða j öfnunargj ald?
BRASILÍSKA orðið „aviso“ er
það orð, sem oftast kemur fyrir
á meðal margra erlendra orða
og hugtaka i kaffibaunamálinu
svonefnda. Áður var orðið yfír-
leitt þýtt sem afsláttur en af
hálfu vamaraðilanna er nú farið
að þýða það sem jöfnunargjald.
Aviso er notað yfir þá meintu
afslætti, sem forsvarsmenn SÍS
era ákærðir fyrir að hafa látið
undir höfuð leggjast að láta Kaffí-
brennslu Akureyrar í té, en afs-
lættir þessir eiga að hafa orðið til
vegna kaffísendinga, sem SÍS
flutti inn fyrir KA.
í ferilgreiningu Guðmundar Ein-
arssonar verkfræðings, sem lögð
hefur verið fram í málinu, segir,
að brasilískir kaffiseljendur hafi
farið að nota „avisos" með tvö
markmið í huga:
1. Að tiyggja áframhaldandi
sölu á kaffi með því að búa til
„avisos“-sölukerfí upp úr 1960,
sem þeir kölluðu f upphafi „special
deals“, en það em skilyrtar endur-
greiðslur, sem aðeins er hægt að
nýta við áframhaldandi kaup á
hrákaffi.
2. Að stuðla að því að neytend-
ur héldu áfram að drekka kaffi og
heimsmarkaðurinn minnkaði ekki
vegna harðrar samkeppni seljenda
annrra drykkja.
Miklar verðsveiflur á kaffi em
taldar leiða til þess, að neytendur
fari að prófa aðra drykki og hætti
ef til vill að drekka kaffi. Brasilía
er stærsti framleiðandi kaffís í
heiminum, en er jafnframt eini
framleiðandinn, sem getur átt jrfir
höfði sér uppskembrest, bæði
vegna frosta eða þurrka. Meðal-
framleiðsla þar er um 25 milljónir
sekkja á ári, en hún getur farið
niður í 12 milljónir sekkja þegar
uppskembrestur verður og upp í
35 milljónir sekkja þegar vel árar.
segir Sigurður Á. Sigurðsson
„ÉG VAR þeirrar skoðunar, á
meðan ég starfaði þjá innflutn-
ingsdeild Sambandsins og síðar
á skrifstofu Sambandsins i Lon-
don, að kaup Sambandsins á
hrákaffi fyrir Kaffibrennslu
Akureyrar væru á grundvelli
umboðs- viðskipta. í þeirri um-
fjöllun, sem sfðan hefur orðið
um þennan þátt málsins, finnst
mér hins vegar hafa komið f
ljós, að svo hafi ekki verið, held-
ur hafi eðli viðskiptanna verið
slíkt, að öll fjárhagsleg ábyrgð
hafi hvflt á Sambandinu þar tíl
KA greiddi fyrir vöruna u.þ.b.
hálfu ári eftir að skuldbinding
Sambandsins er stofnuð.“
Þannig kemst einn hinna
ákærðu, Sigurður Ami Sigurðurs-
son, að orði í athugasemdum um
tilhögun kaffiinnflutnings Sam-
bandsins fyrir hönd KA 1979-
1981, en lögmaður hans, Eiríkur
Tómasson hrl., lagði þessar at-
hugasemdir fram í upphafi máls
sín fyrir Hæstarétti í gær.
„Til að skýra þetta nánar, vil
ég að eftirfarandi atriði um feril
viðskiptanna komi fram.
Það mun hafa verið um árið
1977, að gmndvallarbreyting
verður á innflutningi/kaupum
Kaffíbrennslu Akureyrar, sem var
í því fólgin, að KA hætti að greiða
kaffið beint til seljenda og að skrif-
stofa Sambandsins í London yfír-
tekur þessar greiðslur og lánar
KA andvirði vömnnar í allt að 5
mánuði. Við þessa breytingu á til-
högun mála hættir Sambandið
raunvemlega að kaupa kaffið í
umboði KA, heldur kaupir það í
eigin reikning og á eigin ábyrgð,
enda lá ekki fyrir nein fiárhagsleg
skuldbinding af hálfu KA til Sam-
bandsins.
Ástæður fyrir þessari breytingu
munu hafa verið þær, að KA var
að auka vemlega við markaðshlut-
deild sfna í kaffisölu í landinu og
hafði ekki fjárhigslegt bolmagn
til að rísa undir þeim skuldbinding-
um, sem nauðsynlegar vom til að
halda viðskiptunum gangandi.
Ég geri ráð fyrir því, að stjóm-
endur innflutningsdeildar Sam-
bandsins hafi ekki gert sér grein
fyrir þessum breytingum á eðli
viðskiptanna og þvf ekkert aðhafzt
við útvegun baktryggingar frá
KA, né heldur breytt bókfærslutil-
högun í hreina eignafærelu, sem
hefði verið rétt samkvæmt eðli
málsins."
Síðar f þessu sama skjali segir
Sigurður Ami ennfremur: „Sú
hætta er ávallt fyrir hendi, að
mjög snöggt verðfall eigi sér stað
á heimsmarkaðsverði á kaffi, eins
og mörgum svipuðum vömtegund-
um eða jafnvel á þeim gjaldmiðli,
sem viðkomandi vörategund mið-
ast við f alþjóðaviðskiptum. í þessu
sambandi er athylisvert að gera
sér grein fyrir því, að KA skuldaði
skrifstofu Sambandsins alla jafna
vemlega háar upphæðir fyrir allt
það kaffi, sem var í farvatninu f
ofangreindri lýsingu á atburðarás
viðskiptanna. Ef svona verðfall
hefði orðið, er mjög ólfklegt, að
KA hefði getað axlað þá fjár-
hagslegu byrði, sem skapazt hefði.
Þá segir Sigurður Ámi enn-
fremur, að ljóst sé, að eignarréttur
kaffisins hafi verið hjá Samband-
inu og ekki hjá Kaffíbrennslu
Akureyrar. Enginn gmndvallar-
munur sé á meðferð viðskiptanna
hjá Sambandinu og hjá öðmm
þeim aðilum íslenzkum, sem önn-
uðust innflutning á hrákaffi á
þessum ámm.