Morgunblaðið - 21.06.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FORSETAKJOR 1988 ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚNÍ 1988
FORSETINN
OG LOFORÐIN
Hvernig forseta viltu?
eftir Magnús H.
Skarphéðinsson
Þar sem fyrir dyrum standa for-
setakosningar á íslandi er rétt að
benda þeim sem velja sér forseta á
öðrum forsendum en tilfinningum
einum saman á nokkur atriði. Því
þó flestir virðast velja sér forseta
eftir kyni, menntun, ytra útliti,
tungumálakunnáttu, klæðaburði
og málfari, þá eru önnur atriði sem
menn mega ekki gleyma. En það
eru: hugsjónir, heiðarleiki, ein-
lægni, dirfska og orðheldni. Það
er að segja ef við viljum á annað
borð reyna að stuðla að sem mestum
almennum heiðarleika í stjómmálum
landsins. Eftir höfðinu dansa limimir
oft.
Þijú kosningaloforð Vigdís-
ar Finnbogadóttur:
Við síðustu forsetakosningar 1980
gaf núverandi forseti íslands þijú
mismunandi kosningaloforð sem ein-
hver misbrestur hefur orðið á að
halda. Þetta hefur farið nokkuð fyrir
bijóstið á undirrituðum undanfarin
ár. Loforð frambjóðandans vom:
1. Að greiða skatta af tekjum
sínum eins og allir aðrir íslending-
ar verða að gera.
2. Að fara til Nígeríu og hjálpa
kyn- og stallsystrum sínum þar
að selja íslenska skreið.
3. Að draga verulega úr orðuveit-
ingum forsetaembættisins.
Kosningamar 1980 voru um
margt nokkuð ólíkar tveimur fyrri
forsetakosningum lýðveldisins. Því
fyrir átta árum var kosið á milli fjög-
urra nokkuð jafngildra frambjóð-
enda. A milli þess frambjóðanda sem
hlaut kosningu og næstefsta fram-
bjóðandans munaði ekki nema rúmu
einu prósenti atkvæða. Frú Vigdís
Finnbogadóttir hlaut um 34% at-
kvæða, þegar Guðlaugur Þorvalds-
son hlaut um 33%. Svo að við íslend-
ingar höfum haft forseta yfír lýðveld-
inu síðust átta árin sem aðeins var
kosinn af rúmum þriðjungi þjóðar-
innar, þeirra sem kusu yfírleitt. Þetta
er umhugsunarvert. Enda minnti
Morgunblað þess tíma vel og ræki-
lega á þessa staðrejmd í fréttum
sínum og ritstjórnargreinum. Og allt
gott um það að segja.
Kynferðið réð
líklega úrslitum
Margir segja að kynferði sigurveg-
arans hafí án efa hjálpað honum um
meira en þetta eina prósent sem á
milli fyrsta og annars forsetafram-
bjóðendanna bar. Það má færa sterk
rök fyrir þessari fullyrðingu. Annars
vegar var að aðeins ein kona var í
framboði á þessum tíma, en þrír
karlmenn. Og náði konan einu prós-
enti meira umfram efsta karlmann-
inn. Á sama tíma og karlframbjóð-
endumir til samans hlutu um 64%
atkvæða. Hitt var og að á þessum
tíma voru konur Islands margar
hveijar að vakna meira til meðvit-
undar um tilvist aldagamallar kúgun-
ar á kyni sínu af hálfu sterkara (?)
kynsins.
Rógsherferðin réð
líklega líka úrslitum
Aðrir segja að rógsherferð
hægrimanna og NATO-vina á íslandi
með Þorstein Sæmundsson, stjömu-
fræðing, í broddi fylkingar á hendur
þáverandi herstöðvaandstæðingi og
kvenforsetaframbjóðanda, Vigdísi
Finnbogadóttur, hafí á síðustu dög-
um kosningabaráttunnar vakið það
mikla samúð með frambjóðandanum,
að margur miðjulqósandinn og
menntamaðurinn, sem annars ætlaði
sér að kjósa frambjóðandann Guð-
laug Þorvaldsson fyrrverandi há-
skólarektor, hafí ákveðið að gefa
kvenframbjóðandanum atkvæði sitt,
sem hlaut því rúm 34% atkvæðanna
og marði þar með kosningamar.
Allar skoðanakannanir sem gerðar
voru fyrir kosningamar staðfesta
þessa kenningu. Vigdís Finnboga-
dóttir var aldrei í efsta sæti í neinni
skoðanakönnun sem gerð var á for-
setaefnunum 1980, utan einni þar
sem hún náði álíka miklu fylgi og
Guðlaugur Þorvaldsson, og var hún
í lok greinaherferðarinnar á hendur
henni. Eftir því sem herferðin hertist
jókst fylgi þolandans, sem endaði að
lokum með sigri frambjóðandans.
Margir hafa líka sagt að svo kald-
hæðnislegt sem það annars var og
er, en líklega rétt, að Þorsteinn
Sæmundsson stjömufræðingur sé
guðfaðir handhafa núverandi for-
setavalds íslands, vegna framtaks
hans í greinaskrifum hér í Morgun-
blaðinu gegn þáverandi herstöðva-
andstæðingnum, frú Vigdísi Finn-
bogadóttur. Það má færa sterk rök
fyrir því að greinaherferðin hafí skil-
að meiru en einu prósenti yfír á þol-
andann, sem stóö síðan uppi sem
sigurvegari vegna þessa umstangs
NATO-aðdáendanna.
Kosningaloforðin gerðu
Vigdísi líklega
einnig að forseta
En til eru þeir sem segja að frú
Vigdís Finnbogadóttir hafí fengi
fylgi sitt og a.m.k. þetta eina prós-
ent sem á milli hennar bar sem sigur-
vegara forsetakosninganna og næsta
frambjóðanda vegna þriggja mis-
munandi kosningaloforða sinna.
Er því ekki ósennilegt að álykta að
einnig það atriði eitt sér hafí haft
þessi örlagaríku úrslitaáhrif á niður-
stöður kosninganna undir þessum
einstöku kringumstæðum. Er undir-
ritaður líka á þeirri skoðun.
Árið 1980 gaf forsetaframbjóð-
andinn frú Vigdís Finnbogadóttir
opinberlega þijú kosningaloforð. Tvö
þeirra ýttu verulega undir þá ákvörð-
un undirritaðs og annarra sem hann
þekkir að hvetja fólk til að kjósa
frambjóðandann ásamt því að gera
það sjálfír. Enda var frambjóðandinn
í flesta staði vel frambærilegur í for-
setaembættið, ekki síður en hinir sem
eftir kosningu sóttust.
Á framboðsfundi í Ríkissjónvarp-
inu örfáum kvöldum fyrir kosninga-
daginn voru frambjóðendurnir allir
spurðir tveggja spuminga um af-
stöðu þeirra til ákveðinna atriða sem
dregist höfðu inn í kosningaumræð-
una af ýmsum ástæðum. Voru þetta
í rauninni allt mjög þarfar umræður
og tímabærar; og umhugsun út af
fyrir sig hvers vegna ekki hafði ver-
ið svo fyrr í forsetakosningum á ís-
landi.
Fyrsta loforðið
Fyrri spumingin til allra frambjóð-
enda var þess efnis hvort viðkom-
andi mundi greiða skatta af tekjum
sínum ef hann yrði kosinn forseti
lýðveldisins. Svöruðu þeir því reynd-
ar allir á jákvæðan veg, sem von
var. Svör frú Vigdísar Finnbogadótt-
ur höfðu þó nokkra sérstöðu. Hún
svaraði að bragði að færi svo ólíklega
að hún yrði kosin forseti myndi hún
greiða skatta af tekjum sínum eins
og allir aðrir þegnar lýðveldisins
verða að gera. Til þessa skorinorða
svars var tekið.
í svari fyrrverandi ritara forsetans
vegna fyrirspuma fjölmiðla um þetta
mál kom fram að frú Vigdís greiðir
ekki skatta af tekjum sínum.
Samkvæmt ákvæðum laga og
stjómarskrárinnar er forseti lýðveld-
isins undanþeginn skatti einn allra
þegna íslands, svo undarlegt sem það
nú annars er. Ákvæði þetta er til
komið úr gömlu dönsku stjómar-
skránni sem er nánast óbreytt ennþá
frá árinu 1874 þegar Danakonungur
sá aumur á okkur og „gaf“ okkur
stómarskrá (eins og það heitir í sum-
um sögubókum ennþá) í tilefni þús-
und ára afmælis byggðar í landinu.
Annad loforðið
Seinni spumingin til frambjóðend-
anna varðaði störf og hegðan vænt-
anlegs forseta í físksölumálum.
Albert Guðmundsson, einn fram-
bjóðandanna, bryddaði upp á þessu
atriði í kosningabaráttunni. Hann
Magnús H. Skarphéðinsson
„Eg- ætla að kjósa Sig-
rúnu Þorsteinsdóttur
sem forseta Islands til
næstu fjögnrra ára.“
sagði að ef kjósendur gæfu honum
atkvæði sín og hann hlyti forseta-
embættið, myndi hann beita sér fyr-
ir rækilegri kynningu á fiskafurðum
íslendinga erlendis. Það gæti enginn
maður skorast undan að leggja allt
sitt af mörkum. Og forsetinn ætti
skilyrðislaust að hans mati að ferð-
ast um fjöll og álfur og selja físk.
Þessi hugmynd frambjóðandans var
ekki svo fráleit, telji menn á annað
borð að sífellt þurfí að minnast á
ísland í auglýsingaskmmi þjóðanna.
Ég reyndar held að vömr okkar
og þjónusta selji sig nánast eingöngu
vegna gæðanna og lundarinnar við
afhendingu þeirra, ásamt heiðarlegu
orðspori sem af okkur fari meðal
þjóða heims. En það orðspor er nú
eftirOddC.S.
Thorarensen
Um þessar mundir ligg ég
heima hjá mér nýkominn af
sjúkrahúsi og hefi lítið annað haft
að gera en hugsa um líðandi stund.
Eitt af þeim málefnum, sem
verið hefur ofarlega í huga mér
þessa dagana, em væntanlegar
forsetakosningar. Fyrst, þegar ég
frétti, að nú ætlaði einhver óþekkt
frú úr Vestmannaeyjum, óþekkt
segi ég því fæstir kunna víst að
nafngreina hana, að fara af stað
í framboð á móti ástkæmm for-
seta vomm, Vigdísi Finnbogadótt-
ur, varð mér ákaflega bilt við. Ég
hafði talið hana sjálfkjörna eins
og sjálfsagt flestir aðrir. Ónotin
vom reyndar slík að undmn sætir.
Hvernig dirfðist nokkur, karl eða
kona, að stilla sér upp við hliðina
á Vigdísi í dag og segja við al-
þjóð: Viltu ekki alveg eins velja
mig? Vissulega hefur hver sem er
fullan rétt til slíks, en var þetta
ekki hrein svívirða samt, móðgun
við forsetaembættið og Vigdísi og
þjóðina sjálfa? Enginn gæti nokk-
um tíma komist með tærnar þar
sem Vigdís hefur hælana og hví
að vera að ögra forlögunum?
En svo fór ég að hugsa nánar
um málið, nægur var tíminn eins
og áður sagði. Sjálfur hafði ég
kosið annan aðila fyrst þegar
Vigdís gaf kost á sér í forsetaemb-
ættið. Mislukkaðan stjórnmála-
mann, sem aldrei skildi nálægt
stjómmálum komið hafa og, í
þessum efnum, á hvergi heima
nema úti í hafsauga. Vigdísi þekkti
ég hins vegar ekkert, hafði ekki
þann kunnugleika á henni og
störfum hennar, sem ég og öll
þjóðin höfum í dag. Þetta val mitt
þá hefur því valdið mér vaxandi
hugarangri æ síðan. Það er ekki
skemmtilegt að þurfa að skamm-
ast sín í átta ár.
annars á hraðri niðurleið nú vegna
ólöglegra hvalveiða íslendinga.
En sem svar við spurningunni um
fískisöluna á sameiginlegum fram-
boðsfundi í Sjónvarpssal svaraði
Vigdís Finnbogadóttir því jákvætt
eins og aðrir frambjóðendur. Og víst
er að hún hefur selt físk vel og lengi
síðan þessi orð féllu. En í hita en
alvöru umræðnanna bætti hún því
við að hún myndi fara til Nigeríu
til kynsystra sinna sem flytja þar
íslenska skreið og selja. Hún ætl-
aði með þessu að sýna þeim sam-
stöðu sína og auglýsa skreiðina í leið-
inni. En lítið hefíir einnig orðið af
efndum þessa loforðs, því miður.
Aldrei hefur verið meira basl við að
selja skreiðina en nú. Og engar koma
greiðslumar fyrir gömlu skreiðina. í
hvaða tilgangi sem þetta loforð var
gefíð var það tekið alvarlega af
mörgum, þ.á.m. af undirrituðum.
Og þriðja loforðið
Þriðja loforðið sem forsetafram-
bjóðandinn gaf var að hún myndi
draga verulega úr orðuveitingum
næði hún kjöri sem forseti lýðveldis-
ins. Og þær yrðu meira af verðleikum
en verið hefði.
Eins og kunnugt má vera er fálka-
orðum hlaðið á alla helstu embættis-
menn ríkis og sveitarfélaga við hin
ýmsu hátíðlegu tækifæri. Alltaf
slæðast einhvetjir óbreyttir með
vegna hæfíleika sinnar á einhveiju
sviði. Til sumra þeirra ætti kannski
að veita eitthvað af fálkaorðum við
sérstök tilefni. En alls ekki að moka
þeim á starfsmenn ríkisins fyrir að
mæta í vinnuna og þiggja hæstu
launin þar. Slíkt er hneisa. Enda lof-
orðið sem forsetaframbjóðandinn gaf
á þeim tíma mjög virðingarvert. En
hvað hefur orðið um efndimar? Það
hálfstendur í mér þegar ég fæ Stjóm-
artíðindin með hálfu og heilu blaðsí-
ðunum af orðuþegum sem upp eru
taldir þar. Orðuflóðið hefur að því
er virðist færst í aukana ef eitthvað
Hvílík hamingja þó, því nú gafst
allt í einu nýtt tækifæri, tækifæri
til þess að fá frið í sálina að þessu
leyti og sýna í verki stuðning við
manneskju, sem skarað hefur fram
úr í öllu sínu lífi og starfi óslitið í
öll þau átta ár, sem hún hefur
setið í embætti fyrir þjóð sína. Án
þess að kasta rýrð á nokkurn
mann, lifandi eða liðinn, tel ég
mér óþætt að fullyrða, að enginn
einn íslendingur, fyrr eða síðar,
hafí nokkurn tíma unnið annað
eins verk fyrir sína þjóð eða orðið
til þess að kasta slíkum ljóma á
land sitt og þjóð og Vigdís Finn-
bogadóttir hefur gert í forsetatíð
sinni. Og þó eigum við menn eins
og Jón Sigurðsson og Hannes
Hafstein og fyrir mig er slík játn-
ing mikið mál persónulega.
Þjóðin má því þakka Sigrúnu
Þorsteinsdóttur framboð hennar,
því nú fær hún tækifæri til þess
í fyrsta sinn, í forsetatíð Vigdísar
Finnbogadóttur, að sýna ástkær-
um forseta sínum hvers hún metur
hann. Fólk mun því ekki ganga
að kjörborðinu á kjördegi nú í júní
með því hugarfari, að það sé að
velja á milli tveggja frambjóðenda.
Nei, nú munu allir íslendingar
ganga að kjörborðinu til þess fyrst
og fremst að þakka ástkærum og
virtum forseta glæsilegan og ár-
angursríkan starfsferil og til þess
að sýna honum, að öll þjóðin vill
hafa sama forseta áfram eins lengi
og nokkur kostur er.
Þann 25. júní nk. gengur öll
þjóðin að kjörborðinu og greiðir
Vigdísi Finnbogadóttur atkvæði
sitt, en ekki bara sem þátt í for-
setakosningu heldur einnig og
ekki síður til þess að sýna þakk-
læti sitt fyrir einstaklega gifturík-
an og farsælan starfsferil forset-
ans, starfsferil, sem kastað hefur
ljóma á alla þjóðina. Væntanlega
er hægt að treysta því, að hún fái
ekki minna en 95% atkvæða allra
atkvæðisbærra íslendinga.
ITILEFNIFOR-
SETAKOSNINGA
er. Og orðið enn marklausari fyrir
bragðið.
Mér er vel kunnugt um störf orðu-
nefndar. Hún gerir tillögur til forset-
ans um orðuveitingar við hin ólíkustu
tilefni. Og þaðan er þetta flóð runnið
upphaflega. En síðasta orðið er for-
setans. Hann veitir orðumar en
ekki nefndin. Og það er því forset-
ans að nota sér það vald. Þannig
skildu sumir stuðningsmenn frú
Vigdísar Finnbogadóttur þetta loforð
hennar og hrifust af. En síðan fór
sem fór, því miður.
Er ekki þörf á nýju
siðferði hér?
Ég sé mjög marga og góða kosti
í núverandi forseta Islands. Hún hef-
ur staðið sig vel að flestu leyti sem
forseti. Og hún er líka brautryðjandi
á sinn hátt sem kona sem við þörfn-
umst verulega hér í þessu karlrembu-
ríki. Það væri bamaskapur að halda
öðru fram.
En er ekki samt breytinga þörf
hér í ljósi ofanritaðs?
I tilefni forsetakosninganna á ís-
landi er mér því spum; hvemig for-
seta lýðveldisins vilt þú? Ég hef að
vandlega hugsuðu máli gert upp hug
minn án þess að óvirða vonandi nokk-
um mann. Ég ætla að kjósa Sigrúnu
Þorsteinsdóttur sem forseta íslands
til næstu fjögurra ára. Ég hef aldrei
talað við þann frambjóðanda augliti
til auglitis. Og því ákvörðun mín
ekki vinargreiði eða nokkur tegund
flokkshollustu.
En til þess eru lýðræðislegar kosn-
ingar. Þær eru til að velja á milli
frambjóðenda, en ekki aðeins á milli
ríkjandi valdhafa þótt góðir séu. Það
eru líka til aðrar góðar persónur sem
ekki hafa fengið sín tækifæri. Nú
er lag að breyta til, bæði hægt og
hljótt. Það eru oftast bestu breyting-
amar.
Höfundur er bæjarstarfsmaður í
Kópavogi.
Oddur C.S. Thorarensen
„Þann 25. júní nk.
gengnr öll þjóðin að
kjörborðinu og greiðir
Vigdísi Finnbogadóttur
atkvæði sitt, en ekki
bara sem þátt í forseta-
kosningu heldur einnig
og ekki síður til þess
að sýna þakklæti sitt
fyrir einstaklega giftu-
ríkan og farsælan
starfsferil forsetans,
starfsferil, sem kastað
hefur Ijóma á alla þjóð-
ina.“
Ég elska þig bæði sem móður og mey,
sem mögur og ástfanginn drengur,
þú forkunnar tignprúða, fjallgöfga ey.
Ég fæ ekki dulist þess lengur.
Þú háa meydrottning, heyr þú mig:
Af hug og sálu ég elska þig.
Ég óska þess næstum að óvinaher
þú ættir í hættu að veijast,
svo ég gæti sýnt þér og sannað þér,
hvort sveinninn þinn þyrði’ ekki’ að beijast.
Að fá þig hrósandi sigri að sjá
er sætasta vonin, er hjarta mitt á.
■ • • H.H.
Höfundur er apótekari.