Morgunblaðið - 05.07.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 1988
Gagnrýnandi ættí að sýna
Mutdrægni sína, fremur en
að leitast við að fela hana
Rætt við bandaríska tónlistargagnrýnandann og fræðimanninn Will Crutch field
Hann kom hingað í fylgd konu sinnar, Debru Vanderlinde söng-
konu, sem söng eins og engill á lokatónleikum Listahátíðar, en dags
daglega er hann ekki aðeins eiginmaður konu sinnar, heldur tónlist-
argagnrýnandi og blaðamaður við New York Times, auk þess sem
hann skrifar i fjölmörg tímarit, meðal annars Opera, Opera News
og Early Music, svo fáein séu nefnd og hann heitir Will Crutch-
field. Auk blaðamennskunnar fæst hann við fræðileg verkefni, skrif-
ar greinar í tónlistarfræðum og vinnur við að semja bækur viðvíkj-
andi tónlist.
Starfið bendir til þess að Crutch-
field hafi tónlistamám að baki, en
svo er ekki. Hann las stjómmála-
fræði við North-Westem University
rétt hjá Chicago og fylgdist þá vel
með tónlistarlífi borgarinnar.
Cmtchfíeld lærði á píanó sem
stráklingur og með námi spilaði
hann undir hjá söngvaraefnum í
söngskólum. Hann las sér til um
tónlist af kappi, hefur einkum
áhuga á söngsögu og sögu elstu
hljóðupptaka, sumsé þegar verið
var að byrja að taka upp tónlist. Á
endanum var hann farinn að kenna
tónlistarsögu við Yale-háskóla og
áhuginn á stjómmálafræðunum
dvínaði, datt að lokum alveg upp-
fyrir. Hann á fima mikið plötusafti,
hefur ekki síst lagt sig eftir gömlum
upptökum og söng.
Það er því úr nógu að moða,
þegar umræðuefni við Crutchfield
eru annars vegar. Tónlistargagn-
Debra Vanderlinde heitir hún,
unga söngkonan, sem söng á
lokatónleikum nýafstaðinnar
Listahátíðar. Hingað hafa komið
margar ágætar söngkonur, svo
tónlistarunnendur hér eru góðu
vanir, en það hafa ekki komið
margar eins og hún Debra Vand-
erlinde. Það nægir ekki að segja
að hún sé sópransöngkona, hafi
sumsé háa rödd, heldur liggur
rödd hennar þar í efri kantinum.
Er undurlétt og fingerð, hentar
vel i flúrsöng. Hún er svokölluð
kóloratúrsópran. Kunnugir
segja, að slík rödd hafi oft til-
hneigingu til að vera laus við
hlýju, en það á alls ekki við um
rödd Debru Vanderlindu. Og ein-
hvern veginn virðist röddin eiga
svo undurvel við manngerð söng-
konunnar.
Vanderlinde lærði á píanó frá
fimm ára aldri og hafði alltaf býsna
gaman af því að syngja, en það var
ekki fyrr en eftir háskólanám, að
hún þorði loksins að hugleiða að
læra söng í alvörunni. Var þá í tvö
ár við Eastman School of Music f
Rochester. Fluttist svo til New
York, fór í einkatíma, leiktíma,
vann með píanóleikurum, lagði
stund á söngmálin frönsku, þýsku
og ftölsku og fór í prufusöng, eins
og gerist og gengur. Svo komu at-
vinnutilboð, óperuhlutverk í litlum
húsum víðs vegar um Bandaríkin,
lýni verður ofan á f byijun, í og
með vegna þess að það efni á biýnt
erindi hér. Crutchfield því spurður
út frá hvaða forsendum hann gangi
í dagblaðagagnrýni sinni.
„Almenn gagniýni beinist að
kjarna verksins, sem var flutt, en
svo er líka hægt að fjalla um bak-
grunn þess og þá er hægt að fara
víða og ágætt ef það er gert að
einhveiju leyti í blaðagagnrýni. En
forsendur mínar sem blaðamanns
eru fyrst og fremst að skila gagn-
rýni um tónleika þannig, að áhuga-
fólk sem var ekki viðstatt, fái hug-
mynd um hvort það hefði orðið sam-
mála niðurstöðum mínum eða ekki.
Með þessu á ég við, að gagnrýnand-
inn verður að gefa áhugasömum
lesendum einhveija hugmynd um,
hvað hann heyrði - og svo hvaða
skoðun hann hefur á því, sem hann
heyrði, en halda þessu tvennu að-
skildu.
ljóðasöngur, söngur í sinfónískum
verkum og annað, sem hæfír söng-
konunni. Nú hefur hún sungið víða
um landið. Hún segist laðast að
ljóðasöng og óperum, .en sem stend-
ur er flutningur sinfónískra verka
heppilegastur, því hún á nokkurra
mánaða gamla dóttur, sem er dijúg
við að glepja um fyrir móður sinni,
þeim báðum til óblandinnar ánægju.
Victoria litla var í för með móður
sinni og einnig eiginmaðurinn, Will
Crutchfíeld, tónlistargagnrýnandi
og fræðimaður.
Það eru margir ungir söngvarar
að þreifa fyrir sér um atvinnumögu-
leika' á stað eins og New York.
Hvað er þá helst til ráða?
„Það er nú þetta óræða. Atvinnu-
möguleikar eru undir heppni komn-
ir, undir því komnir að hitta rétt
fólk á réttum tíma. Sumir segja,
að þá ráði hæfileikar aðeins litlu,
en úthald og eftirgangssemi miklu.
Venjulega er það umboðsmaður,
sem verður skjólstæðingi sfnum úti
um prufusöng, en það er ekki síður
orðsporið sem er gagnlegt. Um-
boðsmaðurinn sér kannski um
samningsgerð, en tilboðin koma oft
óformlega, ekki í gegnum hann.
Flestir söngvarar reyna því að
kynna verk sín sem víðast, ekki
síst fyrir góðum tónlistarmönnum.
En það skiptir miklu máli að
þekkja eigin getu og gera sér grein
fyrir sterku hliðunum, svo að þegar
m
Einar Faiur
Will Crutchfield, blaðamaður og
gagnrýnandi við New York Tim-
es með meiru. „Flestir halda að
tónlistarsagan sé í laginu eins
og kúrva, sem hafi hrapað þegar
leið á þessa öld og það er hræði-
lega hættuleg skoðun.“
Morgunblaðið/Einar Falur
Bandariska söngkonan Debra
Vanderlinde. Létt yfir henni þeg-
ar myndin var tekin, enda var
hún að tala um dótturina Vic-
toriu einmitt þá stundina.
tækifærin koma þá viti maður hvað
á helst að bera á borð. Maðurinn
minn hefur verið ötull við að skerpa
Til þess að þetta takist er nauð-
sjmlegt að setja inn nóg af stað-
reyndum. Ef notast er við almennar
fullyrðingar verða þær að vera ná-
kvæmar. Leitast svo við að sýna
hlutdrægni, einhliða sjónarmið og
fordóma sína, fremur en að reyna
að fela þá. Þá geta þeir, sem eru
ekki sammála, skilið forsendumar,
sem liggja að baki þeim skoðunum
er koma fram í gagnrýninni.
Að vissu leyti er gagnrýni ekki
byggð á staðreyndum, heldur snýst
hún að mestu um það að dæma.
En fyrir áhugafólk er hægt að
skrifa svo, að gagnrýni sé skýr og
hlutlaus, svo það fái hugmynd um
hvað þama fór fram. Það dugir
ekki að segja að manni hafi fallið
eitthvað vel, eða nötrað af vanþókn-
un. Ef sagt er, að eitthvað hafí
verið spilað of hratt, þá þarf að i
gefa hugmyndir um hratt miðað við
hvað. Það snýst allt um að gefa
upp á hvaða forsendum maður hef-
ur myndað sér þá skoðun, sem er
sett fram.“
Tilgangur gagnrýni
Hvem sérð þú vera tilgang gagn-
rýni?
„Umræður um listir hafa alltaf
verið hluti af því andsvari, sem list-
ir kalla á, hluti af því að upplifa
athygli mína á því, sem ég get og
geri best. Þegar ég byijaði reyndi
ég að passa inn í allt sem mér
bauðst. Vissulega er margt sem ég
get sungið, en það er ekki allt sem
ég get sungið sérlega vel. Með þetta
í huga get ég einbeitt mér að því
sem ég geri vel.“
Er einhver munur á atvinnu-
möguleikum fyrir söngvara og
söngkonur?
„I Bandaríkjunum em alla vega
miklu fleiri sópransöngkonur heldur
en bæði mezzósópran-söngkonur
eða söngvarar. En atvinnuleitin
horfir að ýmsu leyti öðmvísi við
konum en körlum. Karlmenn em
uppteknari af því að geta strax
farið að sjá fyrir sér og sínum.
Fyrir söngvara, sem er að ljúka
námi, er það nánast ómögulegt.
Hann þarf að vera tilbúinn til að
láta annað hvort sjá fyrir sér í upp-
hafi eða geta lifað eins og stúdent
áfram. Það er sama hvort karl eða
kona í hlut, en karlmenn þola yfir-
leitt síður að geta ekki framfleytt
sér sómasamlega.
Fyrst eftir nám fá söngvarar,
hvort sém er karlar eða konur, illa
greitt fyrir vinnu sína í Banda-
ríkjunum, líka í New York. Varla
um neina fasta vinnu að ræða og
greiðslur lágar fyrir l(tt' þekkta
söngvara. Þetta horfir allt öðmvísi
við í Þýskalandi, þar sem mörg hús
ráða unga söngvara til eins eða
nokkurra ára í senn. Margir af
skólabræðrum mínum hafa snúið
sér að öðm, einmitt vegna þess að
þeim fellur illa að geta ekki séð
fyrir sér.
Eitt af því sem ungir söngvarar
fá að gera er að syngja fyrir skóla-
krakka. Það er ágætt því þannig
verður maður sér úti um reynslu.
Og þetta er gert til að kynna krökk-
unum ópemr, en er gert á þann
hátt að ég stórefast um að það
beri nokkum árangur. Gert með því
að skera ópemr niður í nokkrar
þekktrar aríur og fyndin atriði til
að ná til krakkanna. Það er sannar-
lega ekki ánægjulegt að syngja fyr-
ir æpandi krakka og hafa litla trú
á að söngurinn geri nokkurt einasta
gagn.
„Það besta sem lista-
maður gfetur gert er
að gera sitt besta ...
Ekki reyna að breyta sér í eitthvað annað en hann er“
Rætt við bandarísku söngkonuna Debru Vanderlinde
list. Gagnrýni er því fyrst og fremst
skipulögð umræða um fyrirbærið,
sprottin upp af löngun til að hugsa
og ræða um viðbrögð, sem listin
kallaði fram. En gagnrýni þarf að
vera nógu vönduð til að næra tón-
listarlífið, með því að halda á lofti
góðum fyrirmyndum og fordæmum,
ræða kost og löst að dómi gagniýn-
andans og yfirleitt að skerpa þá
umræðu, sem sprettur af tónlistar-
flutningi. Svo á gagnrýni að þroska
smekk bæði áheyrenda og flytj-
enda. En hún sprettur fyrst og
fremst af mannlegri löngun og þörf
til að ræða það, sem maður hefur
séð og reynt.“
Hvað getur gagmýni gert fyrir
tónlistarfólk?
„Vönduð, jákvæð gagnrýni eflir
tónlistarfólk vafalaust. Neikvæð, en
vönduð gagnrýni, fær hugsandi tón-
listarfólk kannski til að hugsa sinn
gang. í raun gerist það kannski
aðeins í tvö skipti af fimmtíu, en
það er líka gott.
Svo er líka hægt að hugsa um
stofnanir, ekki aðeins einstaklinga.
Það er til dæmis slæmt, að í New
York eru tvö óperuhús, sem vinna
alveg eins. Munurinn er bara að
annað húsið er ríkt, hitt fátækt.
Skipulagið er það sama, margar
uppsetningar í gangi í einu, varla
nokkur æfingatími, nýir söngvarar
settir nánast óæfðir inn í eldri upp-
setningar og svo framvegis. Það
er afar slæmt, að hvorugt húsið
skuli vinna eftir ítalska staggioni-
kerfinu, þar sem kraftamir em
lagðir í að æfa upp eina góða sýn-
ingu, sem er svo sýnd um hríð og
svo kannski farið með hana í sýn-
ingarferð eða hópum boðið til sýn-
inga.
Ópemhúsin í New York hafa
verið rekin svo lengi á þennan hátt,
að gagnrýnendur þar setja ekki
lengur spurningamerki við fyrir-
komulagið. En gagnrýnandi getur
unnið að því hægt og bítandi að
benda á svona veikleika. Hann get-
ur það ef hann er virtur. Og gagn-
Áður fyrr var svo mikil sönghefð
á heimilum, mikið spilað og sungið.
Þessi hefð er að mestu dottin upp
fyrir og þar með hefur stór hluti
áheyrendahópsins glatast. Hug-
myndin er að reyna að búa hann
til aftur, en ég er ekki sannfærð
um að þær leiðir, sem era famar,
séu til góða. Heíd það væri mun
árangursríkara að sýna krökkunum
alvöm flutning þar sem hann fer
fram. Ekki svona niðurskorin verk
innan skólanna.
En það er heldur engin ástæða
til að hafa það sem markmið, að
listgrein eins og klassísk tónlist, nái
til jafnmargra og körfubolti. En af
þvf listir em ekki ríksistyrktar í
Bandaríkjunum, þá er lögð þessi
ofuráhersla á að selja þær. Það
veldur mér vonbrigðum sem lista-
manni, hvað það er mikill peninga-
fnykur af bandarísku listalífi. Að-
aláhersrlan er á að selja listina,
selja ópemr, selja klasstska tónlist,
ekki að láta hana spretta fram."
í framhaldi af þessu með sölu-
möguleika er þá einhver ein tegund
söngs seljanlegri en aðrar og hefur
það þá áhrif á eftirspurn eftir
söngvumm?
„I Bandaríkjunum em flest
ópem- og tónlistarhús með risa-
stóra sali, svo það er mest áhersla
á að finna söngvara, sem fara létt
með að fylla þá, bæði af fólki og
söng. Þess vegna er mest hampað
söng, sem er óskaplega kröftugur,
en oft ekki að sama skapj fallegur.
Fegurðin hefur gleymst. Óinnvígðir
sem kynnast svona söng álíta þá
að aðeins þetta sé söngur, finnst
hann ^ vanta fegurð og hrökklast
frá. Ég vil að söngur hljómi fal-
lega, en fyrst og fremst verður
söngvarí að hafa eitthvað að segja
með söng sínum og þá þarf röddin
ekki endilega að vera svo undurfög-
ur og mjúk.
Sem stendur spila hljómsveitir
svo sterkt og heima fyrir stillir fólk
hljómflutningstækin á hæsta. En
söngvari eins og ég, nelgir ekki
áheyrendur niður með kraftmiklum
hljóðum. Og áheyrendur verða að
koma til móts við fínlegan söng,
taka þátt með því að hlusta af kost-