Morgunblaðið - 05.07.1988, Blaðsíða 49

nið listaverkum og spili fyrir það
Beethoven sónötur, ef mamman
reykir. Það gengur ekki. Látið það
eiga sig að reykja, vefjið barnið ull
og hlýju, gefið því næringam'ka
fæðu, þá gengur allt vel. Hafíð hljótt,
alla leið inn í hjartað, þá gengur það
ennþá betur. Þetta ástand líður hjá.
Það kemur að því að það hjálpar
ekki lengur að allt gangi vel, þá
verður það einnig að vera fallegt,
það verður að vera ákveðin hrynj-
andi og ákveðnar vonir umhverfis
bamið, tilfínningarnar verða að vera
samstilltar, og þannig heldur það
áfram þar til það verður enn mikil-
vægara að þetta sé einnig satt. Láti
maður sig einungis það varða að
allt sé í góðu lagi er maður eins og
smábam sem hangir við btjóst móð-
ur sinnar. Það verður einnig að vera
fagurt og það verður einnig að vera
satt, ekki aðeins í lagi. Og það gild-
ir fyrir alla antrópósófíuna. Ef eng-
inn tekur eftir því fagra í því sem
satt er, þá högum við okkur eins og
smáböm. Og þá er betra að við
sláumst almennilega, það er einnig
í lagi. Það er einnig fagurt."
Eru margir sem viya útiloka
ykkur, fá ykkur burt úr antrópós-
ófísku hreyfingunni?
Ivar: „Jú það hafa verið uppi
bylgjur, en það er ekki svo mikið.
Það hafa komið fram beinlínis
ábendingar um að við ættum að
draga okkur í hlé og þá yrði allt í
lagi. En þá komu aðrir, ekki við,
aðrir antrópósófar sem sögðu að það
væra svik; þeir sögðu að við fram-
kvæmdum waldorfuppeldisfræðina,
væram antrópósófar og svona gæti
maður ekki gert, útilokað einhveija
aðeins af því að þeir væra óþægileg-
ir, pössuðu ekki. En vissulega eru
margir sem telja að það myndi margt
ganga betur ef við værum ekki með.“
Að lesa úr líf inu
Hvað er það sem þessum finnst
að væri gott að losna við, hvers
vegna skapraunið þið svo mörg-
um?
Par: „Ég held að það sé einfalt.
Ungt fólk sem leitar sannleika fínn-
ur, að það finnur mikinn sannleika
hér hjá okkur. Það hristir upp í öðr-
um sem vilja að það sem þeir geri
sé sannleikurinn; þegar þeir taka
eftir því að þessar ungu manneskjur
sem leita ákaft sannleikans fara
ekki þangað heldur koma hingað til
okkar, ekki þangað sem þeir ættu
að fara."
Ivar: „Þetta fengir þú nú engan
opinberan antrópósóf til að skrifa
undir. Það liggur einhvem veginn í
því að við segjumst gera hlutina á
ákveðinn hátt og fínnst það nokkuð
gott og þeir hrópa upp yfír sig,
hneykslaðir; Já einmitt!
Pár: „Já. Okkur fínnst það gott
að bömin sveifli sér í línunni milli
tijánna þannig að þau geti slasast
hvenær sem er. Og það meintum við
. næstum því. En það er ekki allur
sannleikurinn. Því þau slasa sig ekki.
En þessir opinbera sem gagnrýna
okkur benda á þetta og fleiri atriði;
bömin fá að fara í bát án björgunar-
vestis, þau gætu drakknað. Þetta
myndum við, sem waldorfuppalend-
ur, aldrei gera; aldrei fengju þau að
sveifla sér héma milli tijánna á
þennan hátt sem þau gera. Þið látið
þau slqóta af boga á löngu færi
hvert á annað og segið að þau geti
fært sig undan örinni, þau gætu
deytt hvert annað!
Jú, þau gætu gert það. Þar liggja
mörkin. En það er lygi, því það er
ekki satt að við stofnum lífí bam-
anna í hættu, það er tómt kjaftæði.
En þau gætu skotið hvert á annað,
það er sannleikur, en þau skjóta
ekki hvert á annað, það er einnig
sannleikur.
Munurinn er sá að þeir taka antró-
pósófíuna fram yfír lífíð. Þá er ein-
hver skynsamur sem segir: Antró-
pósófí og lífíð er ekki í mótsögn
hvort við annað. En það segir ekki
allt."
Ivar: „í hveiju lifandi bami getur
maður lesið sjálft kennslufyrirkomu-
lagið, ekki í neinum bókum heldur
í baminu sjálfu. Þar getur kennarinn
lesið hvað hann skal gera. Og haldi
maður áfram, þá er antópósófí nokk-
uð sem maður les úr lífínu og rekist
maður á mótsagnir í því sem maður
les úr lífinu og því sem Rúdolf Stein-
er hefur sagt, þá fylgjum við því sem
maður getur lesið úr lífinu. Og sá
sem velur frekar það sem Rudolf
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 1988
Steiner hefur sagt verður þá í nokk-
urs konar mótsögn við okkur. Og
þeir hinir sömu koma með þau rök
fyrir sinni afstöðu og segja að í lífinu
ráði mikið af slæmum kröftum og
öflum, sem maður geti fundið í
antrópósófíunni verkfæri og vopn til
að beijast gegn, og því getur maður
ekki aðeins lesið antrópósófíuna úr
lífínu, því þá skal maður vera mjög
skarpskyggn og svo skarpskyggn
er enginn maður!"
Pár: „En þá segjum við: JÚ það
eram við!“
Ivar: „JÚ, það geram við. Og þá
hrópa þeir: Heyr, heyr, þama sjáið
þið, hann sagði það sjálfur. Kross-
festið hann. Krossfestið hann.“
Pár: „En við eram ekki skotspónn
alls heimsins, svo emfalt er það nú
ekki. Við erum fjölhyggjumenn. Við
segjum: Látum það koma í ljós, ge-
rið og látið það koma í ljós. En það
era manneskjur sem segja þá: Það
tekur allt of langan tíma að það
koma of mörg óhöpp fyrir, söfnum
frekar kröftunum saman á einn stað.
En þá segjum við: Við viljum ekki
vera ásamt öllum öðram. Við hentum
ekki öllum. Við trúum því ekki að
það gangi að vera með öllum hinum.
Það verður þunn súpa, þokukennd
súpa. Óskörp. Við geram þetta fyrst
svona, svo kemur í ljós það sem
gerist."
Ivar: „Hinn fijálsi andlegi háskóli
tekur ekki eina skoðun eða eitt álit
fram yfír annað, hann tekur eina
þekkingarleið fram yfír aðrar. Ekki
niðurstöðumar, heldur aðferðimar.
Rannsóknir leiða til ólíkra niður-
staðna og þannig era rannsóknir,
þar leiða til mótsagna sem leiða af
sér nýjar spumingar. Geri maður sér
ekki grein fyrir því er maður að
sækjast eftir trúarlegum hóp en
ekki eftir aðferð, vegi, til að lifa
samkvæmt. Og vissulega er antrópó-
sófían yfírfull af manneskjum sem
leita aðeins þangað vegna þarfa
sinna fyrir trúarlegan söfnuð. Það
er auðvitað alveg sjálfgefíð að það
fólk er byrði ef maður áttar sig ekki
á því. Þetta er fólk sem verður að
gera sér grein fyrir því að það er
ekki þeirra að tala um hvað antró-
pósófí er, það vill aðeins ávextina
af antrópósófíunni. Allir era í raun
velkomnir en það era ekki allir dóm-
bærir um allar spumingar, þannig
er það. Allt andlegt rannsóknarstarf
verður að byggjast á fjölhyggju í
að minnsta kosti 1000 ár til við-
bótar, því svo skyggn erum við e.kki
enn. Við höfum leyfi til að hafa eig-
ið álit á því sem Rudolf Steiner
sagði, hann var manneskja en ekki
stofnun."
Trúnaður og traust
En svo við snúum okkur að
skólanum, waldorfskólunum og
Nibbelskólanum ...
Pán „Stöðugt heyrist talað um
mikilvægi trúnaðartraustsins, að
milli bams of fullorðinna ríki traust.
Jafnvel okkar verstu fjendur meðal
uppeldisfræðinga og kennara álíta
að traust ríki milli þeirra og þeirra
bama sem þeir vinna með. En þegar
við komum inn í bekkinn sjáum við
að bömin eru hrædd, hrædd við að
svara ekki rétt, eða full sektar fyrir
að hafa ekki gert þetta eða hitt
heima. í okkar augum er það tómt
kjaftæði að tala um að þama ríki
trúnaðartraust. Þetta stemmir ekki,
bömin bera ekki traust til kennar-
ans. Það sést á því hvemig þau vinna
saman, hvemig þeim líður, hvemig
þau koma fram við okkur og hvert
annað. Hvernig við fáum að vera
meðal þeirra, þá getum við seð hvort
traust ríkir. Eða hvort það sé til-
hneiging hjá kennaranum til að
skapa andstæður bekknum til að fá
skerpu. Hér ríkir slíkt ástand ekki.“
Hvernlg skapið þið traust milli
kennara og barna?
Pár: „Við trúum því að bamið
læri sjálft. Maður lærir. Það er ekki
ég sem kenni bömunum eitthvað,
það er bamið sem lærir. Ég hjálpa
aðeins til á einhvem hátt. Ég veit
að það er svo. Ég veit að það er
ekkert barn sem segir við sjálft sig,
við engilinn sinn um nætur: Heyrðu
þú, ég vil ekki læra nokkum hlut,
ég vil ekki stækka, ég vil ekki verða
góð manneskja, ég vil ekkert, ég vil
aðeins tyggja tyggjó og verða
skíthæll, getur þú ekki hjálpað mér
til þess! Þannig er ekkert bam. Ekki
eitt einasta í allri veraldarsögunni.
Það eru aðeins til börn sem segja
hið gagnstæða: Ég vil vaxa, lifa,
varðveita heilsu mín, leita minna
markmiða, fá svör. Þannig segja öll
böm, öll, öll, öll. Hvað þýðir það?
Ju, það þýðir að það þarf ehgan
skóla ef maður á að vera einlægur.
En það þarf samt eitthvað sem ger-
ir það að verkum að við fáum skjól.
Ef alltaf blæs svo mikið að við heyr-
um ekki hvert til annars, þá getum
við ekki setið hér og talað saman.
Við verðum að sjá til þess að það
verði hægt að koma því í kring sem
bömin vilja og vona að það sé kleift.
En að halda að það sé okkar að
hafa framkvæðið, að það þurfí að
þvinga bömin til að verða dugleg,
að kunna, það er mjög einkennilegt,
þar sem þau vilja ekkert annað.
Þess vegna getur maður spurt
kennarann af hveiju hann geri
svona: Af hveiju lætur þú þetta
bam sitja hér og vera óhamingju-
samt, fara heim með þá tilfínningu
að það kunni ekkert: „Jú, hún sagði
við mig, helvítis fíflið þitt í miðjum
stærðfræðitímanum!"
Svona auvirðilega gengur þetta
fyrir sig. Við eram umkvingdir af
fjöldanum öllum af lélegum kolleg-
um í waldorfhreyfíngunni sem haga
sér svona, venjulegir ómerkilegir
kennarar, sem bara þrýsta, þrýsta,
þrýsta á bekkina sína.“
Ivar: „Það skiptir meira máli að
hugsa um hvemig en hvað! Margir
waldorfkennarar era haldnir þeim
misskilningi að segja að geri maður
eins og Rudolf Steiner sagði, á hvaða
hátt sem er, þá sé það betra en að
gera það ekki. Hér fullyrðum við að
það sé betra að það ríki manneskju-
legt samband milli bama og fullorð-
inna, það er mikilvægast af öllu.
Bæði í skólanum og í lífínu al-
mennt. Það er mikilvægara en nokk-
uð annað. Hvað maður síðan geriri
með þetta trúnaðarsamband þegar
það er til staðar, það er einskonar
athyglisverður leikur með paradísar-
ástand, en látum okkur fyrst ná
þessari paradís. En þar fyrir utan
er allur skóli rangur. Þeir sem hróp-
uðu í bytjun 7. áratugarins; Lokið
skólanum og þá fáum við að vita
hvað hann er! Þeir höfðu algerlega
rétt fyrir sér. Það væri góð aðferð
til að sjá hvað skólinn er. Stopp! og
sjá hvað gerist. 10 ár án skóla í einu
þjóðfélagi, það væri óhemju athygli-
svert að sjá. Það þjóðfélag myndi
ná pólitískri forystu með eldingar-
hraða eftir.um það bil 20 ár.“
Ivar: „Eða það myndi leiða til al-
gjörrar borgarastyijaldar.
Það er fjölmenn hreyfing hér í
Svíþjóð sem heitir Réttur bamsins í
þjóðfélaginu. Það er mjög athyglis-
verður hlutur. Þangað geta böm leit-
að og ákært fullorðna; ef pabbi slær
mig þá get ég hringt þangað og
sagt: „Hjálpið mér, pabbi minn slær
mig“, eða ef mér líkar ekki við kenn-
arana mína þá get ég hringt og sagt
að kennaramir mínir séu svona og
svona, hvort sem það er satt eða
ekki. Mjög athyglisvert. Þetta skerp-
ir áhættuna. Nú nægir ekki að gera
bömum aðeins rétt til, maður verður
að vera elskaður af þömum sínum,
það verður að vera trúnaður á milli
bams og fullorðins."
Par: „Mér fínns svona lagað
ágætt. Því fleiri sem svona vitleysur
eru, þeim mun betra. Þá verður það
greinilegt hvort þessi trúnaður ríkir
eða ekki.“
Ivar: „Því fyrr sem þessi spuming
um trúnað og traust skerpist þeim
mun betra er það fyrir okkur öll sem
fijálsar verar. Þá geram við okkur
grein fyrir að þetta er forsenda alls
og förum þá að laga okkur eftir því.“
Pár „Það er einkennilegt að wald-
orfskólamir skuli taka upp svo mik-
inn skít úr gamla skólanum, þessum
gamla skóla með kennaraprikið, hei-
malærdómi, umbun og refsingu,
prófum og einkunnum, eftirsetum,
aga, yfirheyrslum... allt þetta
ógeðfeíldasta sem til er. Hvers vegna
er allt þetta með í waldorfskólnum
I svo miklu mæli, þegar við vitum
að þetta er það versta sem hugsast
getur í skóla. Bráðum verður wald-
orfskólinn einber skopstæling, þvi
venjulegi skólinn mun vaxa fram úr
waldorfskólunum. Venjulegi skólinn
er vissulega lélegur en hann er full-
ur af örvæntingarfullri frelsisþrá,
samtímis sem waldorfskólinn þykir
fínn og keyrir áfram, með góðum
aðferðum, aga, vel menntuðum
kennuram, aðalkennslustund o.s.frv.
Önnur fög bara einn pottréttur.
Hvað er þetta, hvað hefur þetta með
waldorfuppeldisfræði að gera? Ekki
neitt, alls ekkert! Kennarastofur þar
sem kennaramir fá að reykja. Reyk-
hom fyrir eldri nemendur. Þetta era
endalokin. Adjö uppeldisfræði og
antrópósófí. Útlitið er lagi, homin á
byggingunum era af, það sést að
þetta er antrópósófískur skóli, en
það er aðeins yfírborðið."
En hvað gerið þið við þá sem
reykja, ef ég tek svo einfalt dæmi?
„Við reykjum ekki hér, kennar-
amir reykja ekki héma. Hér er eng-
in kennarastofa. Hvers vegna ættum
við að hafa kennarastofu? Stað þar
sem börnin mega ekki koma, í eigin
skóla! Það er nú algjört vitsmunalegt
hran. Siminn er í eldhúsinu. Þetta
er bara svona. Þetta er einföld bams-
leg rökfræði, þetta er ekkert bylting-
arkennt. Til að komast á einhvem
ákveðinn stað verður maður að
hreyfa sig í þá átt, ætli maður þang-
að verður maður að færa fótinn
þangað en ekki til hliðar eða í öfuga
átt. Þetta er aðeins spumingin um
hvað við meinum með trúnaðar-
trausti. Hvað þýðir það að elska
hvert annað, elska bömin?"
Pár: „Það geram við ekki heldur.
Ég elska ekki öll bömin, og ekki
alla mína starfsfélaga. Og það er
ofboðosleg áreynsla. Og alls ekki
skemmtilegt. Það er alls ekkert
skemmtilegt héma. Nefnilega. Eng-
inn reynir að gera það skemmtilegt
héma. Vilji einhver. skemmtilegheit
hefur hann sig héðan á brott og
talar illa um okkur."
Ivar: „Pyrir utan það þá er það
mjög mikilvægt að maður hafí það
skemmtilegt hér.“
Pár: „Það eru aðeins þeir sem
hafa það óhemju skemmtilegt sem
dvelja áfram hér.“
Eru þið mikið til sami hópurinn
sem hefur myndað kennarahóp-
inn hér?
„Við eram nokkuð gamlir, margir
okkar. Líklega hafa orðið hér
minnstu breytingarnar á kennaraliði
meðal waldorfskólanna, það kemur
okkur ekki á óvart ef svo er.“
Menntunin segir ekki allt
Ég geri ráð fyrir því að það
skipti ekki svo miklu hvort vænt-
anlegur kennari hér sé menntað-
ur á waldorfseminaríi eða ekki?
Pár: „Það segir okkur ekki nokk-
um skapaðan hlut, hvar og hvemig
kennarinn hefur hlotið menntun.
Mér segir það að minnsta kosti ekki
neitt. Ekki neitt. Ef kennarinn þarf
að taka það fram að hann sé mennt-
aður á waldorfseminaríi, þá er
ástandið þegar orðið sjúkt. Og þar
eram við einnig á öndverðum meiði
við flesta aðra. Ég trúi ekki á þetta
að mennta sig. Víst er til góð mennt-
un og víst eigá nemendur okkar,
vilji þeir það, að leita sér menntun-
ar. En við trúum ekki á það. Komi
kennari hingað þá biðjum við hann
ekki um að sýna okkur pappírana
sína. Við segjum eins og venjulega,
eins og við alla aðra: Komdu, líttu
í kringum þig, traflaðu ekki nemend-
uma. Hluti þeirra sem koma dvelur
áfram og sumir verða kennarar hér,
aðrir vilja það ekki og það er ág-
ætt. Hvort kennarinn er menntaður
í lögregluskóla eða á tveimur wald-
orfseminarium skiptir engu máli.“
En hvað með nemendur sem
þurfa vegna framhaldsnáms-
brauta á einkunnum eða vottorð-
um að halda ...
Pár: „Þeir fá það sem þeir þurfa.
Þeir skrifa sjálfír sitt vottorð, þeir
verða sjálfír að kanna hvað það er
sem þá vanhagar um, og gera það
nákvæmlega. Síðan koma þeir til
okkar og segja að þetta þurfí þeir,
en það verði að vera vélritað og
undirritað af kennara.
En komi nemandi til mín og vilji
fá vottorð um að hann kunni
spænsku fullkomlega og viti ég að
hann hefur aldrei heyrt eitt einasta
orð í spænsku þá segi ég við hann:
„Farðu og náðu þér í vottorð annars
staðar. Auðvitað. En vilji nemandi
aðeins fá það sem hann getur staðið
fyrir, þá segi ég honum að skrifa
sjálfur eitt vottorð og sýna mér og
ég muni síðan skrifa annað ennþá
betra."
Og eru vottorð frá ykkur tekin
góð og gild af skólayfirvöldum?
Ivar: „Hingað til, engin vanda-
mál. Skólinn er viðurkenndur af
fræðsluyfirvöldum."
Pár: „Þurfi nemendi vottorð í tölu-
stöfum fær hann það. Þurfi hann
meðmæli fær hann þau. Við vitum
hver hann er. Við vitum hvað hann
kann. Gagnkvæmur heiðarleiki verð-
ur að vera til staðar. Nemandinn
veit að ég veit að hann veit að ég
veit að hann veit... Þannig verður
það að vera. Sé trúnaðartraust þa
er það. En láti maður öll þessi vanda-
mál vera til staðar ... og fari maður
að kanna hvað þessi eða hinn nem-
andinn hafi mætt oft í tíma eða
skilað mörgum verkefnum, nú þá
er ég orðinn skriffínnur og þá verð
ég að ganga úr skugga um að nem-
andinn hafi raunveralega lesið heima
og hversu lengi... stimpilkort
o.s.frv. Og allt annað af því taginu
kemur þá í halarófu á eftir. Og það
er einmitt það sem við viljum ekki.
Nei! Hér er slíkt ekki til. Hér eru
menn ekki undirbúnir fyrir stimpilfc-
kortið!, Punktur. Hér era nemendur
ekki menntaðir til að verða duglegir
að hlusta á plötuspilarann. Nei. Helst
af öllu, nemendur sem era duglegir
að láta það eiga sig að hlusta á plötu-
spilarann. Ef það gengur. Það er
ekki okkar mál, þeir gera það heima.
Alla vega um það bil svona, að geta
látið það eiga sig án þess að vera
leiðir. Afþreying leiðir til einang-
ranar en ekki til tengsla . .. til fírr-
ingar og allir eiga að bjarga sér sjálf-
ir. Að bjarga sér sjálfur... Ég hata
það. Lömuðum skal ekki hjálpað,
heldur eiga að vera til staðar furðu-
legar götur og lyftur svo allir geti
sjálfir ýtt á rofa í hjólastólnum
sínum. Allir stígar mega ekki ve.ra_
með meira en 12% halla svo að
maður geti keyrt þar hjólastól og
lyftur útum allt. Maður á ekki að
þurfa að segja við nokkum mann:
„Getið þið ýtt mér upp þennan spöl,
hjálpað mér upp stigann.“ Þetta er
algjör fásinna, Það liggur við að
maður verði hræddur. Það þykir fínt
að við gliðnum svona hvert frá öðru,
við verðum óháð hvert öðra. Það er
í mótsögn við antrópósófíuna, það
er í mótsögn við allt það sem við
viljum. Og þá verðum við að segja;
við eram á móti þessu öllu samaini-
Okkur fínnst ekki að svona eigi það
að vera. „Þið erað ekki heilbrigðir."
Nei, ykkur má fínnast það, en okkur
fínnst að svona eigi það ekki að
vera og við getum sagt af hveiju.
Hér finnst okkur skemmtilegt að
hjálpa hver öðram. Hér má kennari
vera lamaður, en hann má ekki,
fjandinn hafí það, koma hingað og
segja; „Ég er lamaður og ég vil enga
hjálp, ég vil að hér sé gata svo ég
komist alla leið upp að húsinu og
upp á aðra hæð, án þess að þurfa
að tala við nokkum mann. „Þá segj-
um við: Farðu til fjandans með þinn
fót! Og þá fáum við félag lamaðra
yfír okkur... En það gæti verið
skemmtilegt því við þá hef ég margt
að segja. Era þeir upp með sér yfír
heimi sem er upplýstur af þeirra
nærvera: Af hveiju er þetta hús
svona skrýtið... Jú, það eru tveir
lamaðir hér í hverfinu, tveir af 700
íbúum, sem ekki geta gengið. Hinir
hreyfíhömluðu vilja að þessi tilfinn-
ing fínnist út um allt: „Lífið er ekki
aðeins á fótum heldur einnig án
fóta!“ Það á maður að vera meðvitað-
ur um sérhvert augnablik.
En tónleikahús mega vera til,
hvílík framkoma gagnvart öllum
þeim sem era heymarlausir. Stór
tónleikahús, með sérhönnuðum
hljóðburði. Listaverkasalir, kvik-
myndahús ... allir þeir blindu. Þetta
er ekki heilbrigt. Við lifum í fjölleika:
húsi, sirkus, og það á maður tala
um, alltaf. En ég er ekki í sirkus.
Geti maður látið sér fínnast þetta
skemmtilegt þá gengur þetta. Jú,
við höfum það einnig skemmtilegt
hér, mjög skemmtilegt."
Þegar hér var komið var Ivar far-
inn á braut til að sinna bekknum
sínum og inn í kennslustofuna þar
sem við Pár sátum eftir fóru að
streyma inn í börn, líklega 6. bekk-
ingar. Auk áhugans á segulbandinu
hlaut nefið hans Párs álíka mikla
athygli og það greinilega ekki í
fyrsta sinn. Bömin vora afslöppuð
og gáskafull og áður en ég vissi af
voru þau búin að koma sér þægilega
fyrir ásamt kennara sínum og farin
að búa til leikþátt; tóku fram
trégrimur sem þau höfðu búið til og
sagan rann fram af sjálfu sér ... —
greinilega skemmtilegt í skólan-
um...
TEXTI: Guðni Rúnar Agnarssori*
MYNDIR: Vala Haraldsdóttir