Morgunblaðið - 16.09.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. SEPTEMBER 1988
Veðsett velferð
eftír Tómas Inga
Olrich
Þeirri efnahagsráðstöfun, sem
fengið hefur nafnið niðurfærsluleið,
er í umræðum teflt fram sem val-
kosti gegn öðrum leiðum, gengis-
fellingu eða uppfærsluleið annars
vegar og millifærsluleið hins vegar.
Það er þó ekki rétt að hér sé um
þrjá valkosti í efnahagsmálum að
ræða. þeir eru aðeins tveir.
Gengisfelling lagfærir a.m.k. um
stundarsakir þá mismunun, sem
íslenskir atvinnuvegir búa nú við.
Hún dregur úr innflutningi og slær
á þensluna í þjónustugreinunum ef
áhrifa hennar gætir nógu lengi.
Gengisfelling er að sjálfsögðu eðli-
legasta leiðin til að minnka kaup-
mátt gjaldmiðils, sem efnahagur
þjóðarinnar stendur ekki undir.
Hins vegar er gengisfelling til-
gangslaus með öllu, ef þjóðin heldur
áfram að skapa sér velferð með því
að ausa af gnægtabrunnum er-
lendra lánastofnana.
Niðurfærslan og millifærsla hafa
sama tilgang og gengisfelling.
Þessar ráðstafanir miða einnig að
því að rýra kaupmátt þjóðarinnar.
Islendingar hafa kynnst báðum leið-
um áður. Á sjötta áratuginum ríkti
eins konar fastgengisstefna, þrátt
fyrir verulegar verðhækkanir. Á
þessum tíma var gripið til margvís-
legra millifærsluráðstafana. Slíkir
tilflutningar á íjármunum brengl-
uðu allt verðmætamat og leiddu
þjóðina í efnahagslegar hafvillur,
uns svo var komið að hún vissi
naumast á hverju hún lifði. Sem
dæmi um óraunsæið, sem þá ríkti
hér á landi, má nefna styrki, sem
sjávarútvegi voru veittir til að hann
gæti flutt út lífsbjörg þjóðarinnar,
fiskinn. Sjávarútvegurinn hafði sem
sé ekki efni á að flytja afurðimar
út, svo lítið fékk hann fyrir _þann
gjaldeyri, sem hann aflaði. Ut úr
hafvillum millifærslukerfisins var
brotist á Viðreisnarárunum.
íslendingar em heldur ekki alveg
reynslulausir af niðurfærsluleiðum.
Ríkisstjóm Emils Jónssonar greip
til niðurfærslu 1959. Sú ráðstöfun,
sem nú er talin hafa skilað ár-
angri, virðist þó ekki hafa verið til
frambúðar, því ári síðar felldi Við-
reisnarstjómin gengið um 57%
gagnvart dollara, og ári síðar um
12%.
Hvort sem menn hallast að niður-
færslu eða millifærslu, stendur val-
ið ekki milli efnahagslegra val-
kosta. Menn em aðeins að velta
fyrir sér verkfæmm, misgóðum,
misdýmm. Hvort sem þessum verk-
færam er beitt eða gengið fellt, em
verkfærin gagnslaus, ef þau kaupa
okkur stundarfrið í stað þess að
ráðast á hinn raunvemlega vanda.
Vandinn, sem ríkisstjóm Þor-
steins Pálssonar glímir nú við, er í
flestum aðalatríðum sá sami og
ríkisstjóm Steingríms Hermanns-
sonar ýtti á undan sér, sama mein-
ið sem olli gjaldþroti ríkisstjómar
Gunnars Thoroddsen, sömu vand-
ræðin, sem bæði ráðuneyti Ólafs
Jóhannessonar hnutu um. Geir
Hallgrímsson og ráðuneyti hans
glímdu við þennan vanda án þess
að ráða við hann.
Vandi íslendinga er sá að við lif-
um um efni fram. Lífskjör þjóðar-
innar em fengin að láni. Það er
raunar langt síðan við höfum aflað
þess, sem við eyðum. Frá 1970
höfum við á hveiju einasta ári eytt
meim en við höfum aflað, nema
árin 1978 og 1986, en þá var óvem-
legur afgangur af viðskiptum okkar
við aðrar þjóðir. Við em með
skuldugustu þjóðum heimsins. Við
höfum lifað undangengin ár og lif-
um í dag eftir forskriftinni: Borgaðu
það á morgun, sem þú getur eytt
í dag. Við lifum raunar á lífskjömm
komandi kynslóða.
Það er efítt að vera raunsær,
þegar út í vítahring skuldanna er
komið. Þar ríkja sömu lögmál um
ríki sem einstaklinga. Sá, sem
kaupir að jafnaði inn fyrir 120 þús-
und krónur á mánuði en fær í laun
100 þúsund, er af flestum talinn
óábyrgur. En þannig hafa íslend-
ingar hagað sínum þjóðarbúskap
áratugum saman. Umframeyðslan
er búin að grafa um sig alls staðar,
í atvinnulífínu, menningar- og
menntamálum, heilbrigðismálum,
alls staðar hefur boginn verið
spenntur hærra en hagur okkar
leyfír. Velferð íslendinga er fenginn
að láni. Víxlamir munu falla á böm-
in.
Allar helstu meinsemdir íslensks
þjóðlífs nærast á óráðsíunni. Lítum
fyrst á áhrifín á atvinnugreinar og
landshluta. Viðskiptahallinn og inn-
streymi erlends lánsfjár skapa
mikla þenslu í þjónustugreinum,
með tilheyrandi fjárfestingum, láns-
þörf og launaskriði. Útflutnings-
greinamar, sem hvorki geta aukið
tekjur sínar né umsetningu, verða
að keppa um mannafla við þjón-
ustuna. Launaskrið er því stað-
reynd, sem útflutningurinn verður
að laga sig að, þótt hann hafí ekki
efni á því. Hann semur því um
hærri laun en hann stendur undir
í von um betri tíð og ábyrgari lands-
málastjóm. Síðan slær hann rekstr-
arlán til að fleyta sér yfír biðtímann
og biður jafnframt um gengisfell-
ingu til að bæta við tekjumar. í
þessum viðskiptum eflast kjörin
jafnt og þétt í þjónustugreinunum
en í undirstöðugreinunum rýma
þau. Ekki fítnar landsbyggðin á
því. Það er tómt mál að tala um
landsbyggðastefnu á meðan ekki
er tekið á umframeyðslu þjóðarinn-
ar.
Með þessum hætti er skapað
hróplegt misrétti milli atvinnu-
greina og þá að sjálfsögðu einnig
milli launþega innbyrðis, þótt for-
ystumenn launþegasamtaka kjósi
að tala sem minnst um það. Mis-
réttið er einnig milli landshluta.
Undirstöðugreinamar em mikil-
vægastar utan höfðuborgarsvæðis-
ins, þar sem miðstöðvar þjón-
ustunnar sitja. En það er að sjálf-
sögðu meginverkefni stjómvalda að
tryggja það að þegnamir búi ekki
við misrétti.
Stjómmálamenn gerast nú stór-
orðir um vaxtaokur. Háir vextir em
þó fyrst og fremst vísbending um
Tómas Ingi Olrich
„Það misrétti, sem
skapast hefur milli at-
vinnugreina og lands-
hluta, hefur leitt af sér
mikinn afkomumun.
Akveðnum hópum hef-
ur tekist að skríða veru-
lega fram úr megin-
þorra launþega á sama
tíma og láglaunafólk
dregst stöðugt aftar í
kapphiaupinu um að
eyða því sem við öflum
ekki“
mikla eftirspum eftir peningum.
Gera menn sér í hugarlund, að þjóð-
in geti eytt á þessu ári ellefu mill-
jörðum umfram það sem hún aflar,
án þess að það skapi þenslu? Og
hvað skeður ef vextir verða lækkað-
ir án þess að slegið sé á þensluvald-
inn?
Lánsíjárþörfin magnast einnig
beinlínis vegna þess að atvinnu-
greinum er mismunað með stjóm-
leysi í efnahagsmálum. Lánsfjár-
þörfín eykst bæði hjá þeim, sem
búa við uppgang, þenslu og fjárfest-
ingu, sem og hjá hinum, sem kreppt
er að og vilja fleyta sér yfír bið-
tímann. Það er rifist um spamaðinn
og vextir haldast háir. Og þá vilja
menn lækka vextina „með hand-
afli“ eins og það heitir. Fyrir hvem,
mér er spum. Fyrir sjávarútveginn
og fiskvinnsluna eða fyrir verslun-
arhallimar í Reykjavík? Ætli það
sé ekki farsælla að slá á þensluna
en greiða niður fjármagnskostnað-
inn fyrir þá, sem þenslan hefur
mulið undir. Það er alla jafnan
skynsamlegra að leita orsaka vand-
ræðanna og uppræta þær en að
velta sér upp úr afleiðingunum. Ef
slegið er á þensluna lækka vextir
sjálfkrafa. Þær atvinnugreinar, sem
þjóðin á mest undir að þrífíst vel,
fá þá vind í seglin, en undan hinum
flarar, sem þrífast á óráðsíunni.
Það misrétti, sem skapast hefur
milli atvinnugreina og landshluta,
hefur leitt af sér mikinn afkomu-
mun. Ákveðnum hópum hefur tek-
ist að skríða vemlega fram úr meg-
inþorra launþega á saman tíma og
iáglaunafólk dregst stöðugt aftar í
kapphlaupinu um að eyða því sem
við öflum ekki.
Þessi þróun er háskaleg. Hún er
hættuleg fyrir þjóðina, því sam-
staða hennar veikist og einhugur.
Hún er hættuleg fyrir lýðræðið, sem
nærist af jafnrétti en visnar í mis-
rétti. Hún er hættuleg fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn, sem leggur það til
gmndvallar stefnu sinni að stétt
vinni með stétt. Hún er vatn á
myllu þeirra afla einna, sem lifa í
því að etja stétt gegn stétt að veiða
mest í gmggugasta vatninu.
Vandinn, sem við er að glíma,
er ekki nýr. Orsaka hans er ekki
aðgins að leita í tímabundnum verð-
lækkunum á afurðum okkar á er-
lendum mörkuðum. Þær verðlækk-
anir hafa fyrst og fremst svipt hul-
unni af veikleikum íslensks efna-
hagslífs. Vandinn er gamall, upp-
safnaður, áratuga fymingar, sem
bætt er við kappsamlega á þessu
ári. Tii að leysa hann dugir ekkert
kák. Það verður að slá á umfram-
eyðslu þjóðarinnar. Þá aðeins er
hægt að leggja gmndvöll að betri
kjömm og betra mannlífi.
Valkostimir era því aðeins tveir.
Þeir standa um velferð okkar. Við
getum byggt hana á kletti eða
sandi. Við getum fengið hana að
láni eða greitt fyrir hana sjálf.
Valið stendur um að vera eða þykj-
ast.
Velferð okkar verður að vera
traust, mannsæmandi. Það er hún
ekki meðan við lifum á kostnað
komandi kynslóða.
Höfundur er kennari á Akureyri.
UTSALAISKEUUNGSBUDINNI
Á útsölunni í Skeljungsbúðinni, Síöumúla 33,
má svo sannarlega gera kjarakaup um þessar mundir.
Til dæmis má nefna:
- væröarvoöir og sætaáklæði í mörgum litum,
- tjalddýnur, stranddýnur, sumarhúsgögn, tjaldhúsgögn,
- útileguvörur,
- grill, fyrir kol og gas, margar geröir, auk fylgihluta,
- gasvörur, hellur, prímusar, Ijós,
- smávörur fyrir bíla, snjókeðjur, aurhlífar, speglar
og ótal margt fleira meö mjög miklum afslætti.
Skeljungsbúðin
Síðumúla 33, sími 38125.