Morgunblaðið - 03.01.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. JANÚAR 1989
I
Slgórnvöld sem ekki stíga á
hemlana áður en í óefni er
komið bregðast skyldu sinni
Aramótaávarp Steingríms Hermannssonar forsætisráðherra
Góðir Islendingar.
Með áramótaávarpi mínu fyrir
nokkrum árum sýndi ég á línuriti
þær miklu sveiflur, sem einkenna
íslenskan þjóðarbúskap. Þegar afli
er mikill og gott verðlag á sjávaraf-
urðum erlendis, streymir fjármagn-
ið inn í efnahagslífíð. Lífskjörin telj-
ast þá með því besta sem þekkist
á meðal þjóða. Útgerðin fær sér
stærri og fullkomnari togara og
nýjar og giæsilegar verslanir opna.
Einstaklingar og fjölskyldur
byggja, kaupa nýja bifreið eða ferð-
ast. En eins og nótt fylgir degi,
dregst aflinn saman, uppspretta
auðsins þomar. Fyrirtækin lenda í
erfíðleikum með nýju tækin eða
byggingamar og einstaklingamir
og flölskyldumar ekki síður. Nú er
ástandið að því leyti verra en fyrr,
að fjármagnið tekur ekki þátt í erf-
iðleikunum ef ég má orða það svo;
það flýtur ofan á eins og korktapp-
inn, tryggt í bak og fyrir, hvað sem
á gengur.
Eftir þrotlausa baráttu við van-
skil og vaxandi skuldir, þrátt fyrir,
að hver króna hafí verið nýtt til
afborgana, blasir í ótrúlega mörg-
um tilfellum ekkert annað en gjald-
þrotið við og fjölskyldan stendur á
götunni. Það er nógu slæmt, en
jafnvel verra er allt það taugastríð
og sú örvænting sem fylgir barátt-
unni við skuldimar. Þeir eru marg-
ir, sem af sorg og hörmungum leið-
ast í takmarkalausu vonleysi út í
hina verstu hluti, óreglu og eiturlyf
og jafnvel verra.
Hvers vegna? Sú spuming verður
áleitin. Hvemig getur slíkt gerst
hjá þjóð, sem á í raun að hafa allt
til brunns að bera, sem þarf til að
stjóma sínum málum af skynsemi?
íslendingar em vel menntuð þjóð,
andlega og líkamlega heilbrigðari
þjóð en flestar aðrar og eiga
víðáttumikið. og fagurt land, sem
stuðla á að góðu lífemi. Ef til vill
er það veiðimannseðlið í okkur ís-
lendingum, sem vandræðunum
veldur. Okkur hefur verið kennt að
grípa gæsina meðan hún gefst.
Að sjálfsögðu munum við íslend-
ingar brjótast úr erfíðleikunum nú
sem fyrr. Við höfum til þess alla
burði. Um margar aldir bjó íslenska
þjóðin við fátækt og skort. Árið
1874 varð að taka erlent lán til
þess að unnt yrði að taka á móti
Danakonungi. Árið 1936 varð að
semja við Þjóðveija um greiðslu í
lambakjöti til þess að senda mætti
íþróttamenn á Ólympíuleikana. Fyr-
ir 50 árum var tveggja daga ferð
norður í Skagafjörð. Nú er tíðin
önnur. Við erum auðug þjóð, þótt
sumt af þeim auði sé að vísu heldur
lítils virði, þegar á móti blæs.
Barlómur er að minnsta kosti óþarf-
ur. Við komumst fyrir rætur vand-
ans, lagfærum það sem úrskeiðis
hefur farið og he§um nýja sókn á
traustari grunni.
Eflaust eykst aflinn fljótlega aft-
ur og eftirspum eftir góðum sjávar-
afurðum verður mikil. Fjármagn
streymir þá á ný inn í þjóðfélagið.
Hvað gerum við þá? Fáum við okk-
ur stærri skip og fleiri bifreiðar,
byggjum við stærri hús og glæsi-
legri verslunarhallir, eða tekst okk-
ur íslendingum að læra af reynsl-
unni; látum við vítin okkur til vam-
aðar verða? Það verður að gerast.
íslenskt sjálfstæði þolir ekki marg-
ar kollsteypur enn.
Eg þori þó ekki að treysta því
að ráðdeild og forsjálni verði af
sjálfum sér. Grundvöllur hins
íslenska efnahagslífs er of háður
duttlungum náttúrunnar. Hann er
óstöðugur og hvetur til kapps frem-
ur en forsjár.
Aukinn afli og mikill vöxtur þjóð-
artekna má ekki á ný leiða til
þenslu eins og verið hefur undanfar-
in tvö ár. Að sjálfsögðu er æskileg-
ast að það gerist þannig að fyrir-
tæki og íjölskyldur nýti auknar
tekjur til að greiða skuldir eða auka
spamað. Stjómvöld verða þó að
vera reiðubúin til þess að grípa í
taumana af festu ef þörf krefur og
verða að hafa til þess nauðsynleg
tæki og kjark.
Frelsi einstaklingsins vil ég sem
mest og afskipti stjómvalda sem
minnst. Krafturinn, sem í fólkinu
býr, er sú orka, sem knýr þjóð-
félagið áfram. En það er eins og
með kraftmikla bifreið, stjómand-
inn verður ýmist að stíga á bensín-
gjöfína eða hemlana eftir aðstæð-
um. Það verða stjómvöld einnig að
gera, ef vel á að fara. Mikilvægast
er að afskipti stjómvalda séu réttlát
gagnvart öllum þegnum þjóðfélags-
ins 'og ekki meiri en nauðsynlegt
er. Stjómvöld, hins vegar, sem ekki
stíga á hemlana áður en í óefni er
komið bregðast sinni skyldu.
Hinn gullni meðalvegur á milli
ofstjómar og stjómleysis er vand-
rataður. Helst vil ég lýsa eðlilegum
afskiptum stjómvalda þannig, að
þeim beri að skapa grundvöll fyrir
heilbrigðar athafnir einstaklingsins
í þjóðfélagi, þar sem velferð og jöfn-
uður ríkir. Sá gmndvöllur verður
að vera svo traustur og stöðugur
sem kostur er.
Til þess að takast megi að skapa
þennan trausta grundvöll, virðist
mér mörgum spumingum ósvarað.
Hvað er framundan?
Hver verður grundvöllur hag-
vaxtarins næstu árin og áratugina?
Hvers konar velferðarríki viljum
við hafa? Hve miklu af tekjum þjóð-
arinnar viljum við veija til þess að
skapa jöfnuð og öryggi? Hvernig
ætlum við að gegna skyldum okkar
gagnvart þeim sem heftir ganga til
lífsbaráttunnar?
Hvemig þarf það menntakerfí
að vera sem ræktar það besta í
æskunni og gerir henni kleift að
seilast til þeirrar framtíðar, sem
hún vill hafa í þessu landi?
Hvemig viljum við byggja landið
sem ein samlynd þjóð?
Hver verður staða íslands í gjör-
breyttum heimi? Hvemig verður
sjálfstæði landsins varið? Hvemig
getum við beitt áhrifum okkar til
þess að bæta heiminn? Og þannig
mætti lengi spyrja.
Fyrir nokkrum ámm skipaði ég
allfjölmennan starfshóp til þess að
framkvæma svonefnda framtíðar-
könnun. Hópnum var ætlað að
skoða ýmis gmndvallaratriði þjóð-
félagsins og spá í þróun þeirra fram
til ársins 2010. Lokið var við nokkra
þætti, en að öðm leyti hefur starfíð
legið niðri nú um skeið. Ég hyggst
endurvekja þetta starf fljótlega eft-
ir áramótin.
Mér dettur ekki í hug, að þannig
verði spáð, að allt standist. Ég veit
reyndar, að flest mun fara eitthvað
á annan veg. Hins vegar er ég sann-
færður um, að þetta er tilraun, sem
er verksins virði. Með fyrirhyggju
getum við fremur sett okkur mark-
Steingrímur Hermannsson
mið, sem standast, og varist þeim
erfíðleikum, sem framundan em.
Eflaust eigum við öll okkar
4 framtíðarsýn og þegar grannt er
skoðað ber líklega ekki mikið á milli.
• Við viljum sjá fijálst land og
frjálsa þjóð, sem ber höfuðið hátt
á meðal þjóða heims, þjóð, sem
ræður sínum eigin málum af skyn-
semi og án öfga, þar sem hagvöxt-
ur er jafn og stígandi þrátt fyrir
sveiflur náttúmnnar, þar sem at-
vinnuleysi er óþekkt og fjölskyldur
og einstaklingar hamingjusöm í
góðu húsnæði og njóta þess sem
nútímalífemi býður best.
Við viljum bæta og styrkja það
velferðarkerfi, sem tekist hefur að
skapa, ekki með því að ausa í það
ijármagni, heldur með því að gera
það skilvirkara. Það á að skapa
öllum öiygggi en sinna þeim fyrst
sem öryggið eiga minnst, þeim, sem
af einhveijum ástæðum eiga undir
högg að sækja í lífsbaráttunni.
Við viljum landið gróið og hreint
í allri sinni fegurð fyrir unga og
aldna að njóta.
Við viljum öfluga æsku- og
íþróttahreyfingu, sem stuðlar að
hollu og heilbrigðu lífemi en heldur
freistingum frá.
Við viljum sjá hrausta og heil-
brigða æsku þessa lands eiga kost
á bestu menntun, menntun sem
gerir henni bæði kleift að varðveita
þann arf sem hún tekur við, tung-
una, söguna og hin íslensku þjóðar-
einkenni, en jafnframt að tileinka
sér og þjóð sinni það besta úr óð-
fluga þróun tækni og vísinda.
Við viljum ísland í forystusveit
þjóða, sem vinna gegn þeim hör-
mungum og eyðingu umhverfís,
sem mannkynið af hugsunarleysi
og skammsýni skapar sér. Við vilj-
um gjöreyðingarvopnin burt og eit-
urefnin öll.
Heimurinn er orðinn lítill. Við
erum öll á einum bát. Það sem einn
gerir hefur áhrif á alla, hvort sem
er styijöld eða eyðing ozonlagsins.
Við verðum að róa til lands og róa
samstillt á bæði borð.
Ef til vill segið þið, kæm vinir,
þetta eru draumórar einir. Ég er
því ósammála. Vissulega verða
þröskuldar margir á vegi slíkrar
framfarasýnar. En það stekkur
enginn lengra en hann hugsar, er
stundum sagt. Og til þess eru þrösk-
uldar að yfírstíga þá.
Ekki ætla ég að ræða um þær
hættur allar sem á veginum verða.
Þó vil ég nefna þrennt, sem varðar
sjálfan grundvöllinn, sjálfstæðið,
þótt með ólíkum hætti sé.
Fyrir sérhveija þóð, sem vill vera
sjálfstæð, er hvað mikilvægast aðt
varðveita tungu sína og einkenni.
Sérstaklega er slíkt nauðsynlegt
fyrir smáþjóð, sem' á á hættu að
hverfa í mannhafið.
Um himingeiminn fljúga þegar
fjölmörg gervitungl, og fer ört flölg-
andi, sem hella yfír þjóðimar lélegu
afþreyingarefni á erlendum tung-
um. Á þetta horfa þúsundir manna
hér á landi og fyrr en varir munu
flestir eða allir eiga þess kost. Þetta
verður ekki stöðvað með boði og
bönnum, en nauðsynlegt er að horf-
ast í augu við þær, hættur, sem
þessu fylgja fyrir íslenska tungu
og menningu. Við slíku ber að
bregðast með uppeldi og menntun,
þar sem feimnislaust er horfst í
augu við framtíðina og hættumar.
Þessi þróun krefst þess einnig
að vandað sé til þess efnis, sem
íslenskir íjölmiðlar bjóða. Vel þótti
mér takast á jóladag, þegar önnur
sjónvarpsstöðin sýndi æviferil Hall-
dórs Laxness en hin Jóns Sveins-
sonar, Nonna. Því miður þó á sama
tíma.
I raun er hér um svo stórt atriði
að ræða, að ekkert má til spara,
hvorki hugsun né ijármagn, ef af
hagsýni er gert.
Það er jafnframt staðreynd að
menningarlegt sjálfstæði verður illa
varið án efnahagslegs sjálfstæðis.
Þótt setja beri manngildið ofar auð-
gildinu, er það svo, að fjármagn
þarf til flestra hluta.
Ég er sannfærður um að mjög
DANS?
Já, allir í dans
Kennsla hefst 9. janúar
Barnadansar (laugardaga)
Jazzballett fyrir alla
Sértímar aldurshópa
Sértímar rokk, tjútt og jive
Samkvœmis- og gömlu dansarnir
Hjóna- og einkatímar
★ Konur! Styrkjandi œfingar og létt dansspor, gufa og
nuddpottur á eftir.
Innrítun 2.-7. janúar milli kl. 13 og 18 í síma 46635
Dansandi kveöja,
Kennslustaðir:
HJALLASKÓLI, KÓP.
ÆFINGASTÖÐIN
. ENGIHJALLA 8 • ® 46900
Dagný Björk
danskennari
Ljóðatón-
leikar í
Norræna
húsinu
SIGRÍÐUR Jónsdóttir mezzó-
sópran og Jónas Ingimundarson
píanóleikari halda ljóðatónleika
í Norræna húsinu miðvikudags-
kvöldið 4. janúar kl. 20.30.
Sigríður Jónsdóttir hóf söngnám
hjá Olöfu Kolbrúnu Harðardóttur í
Söngskólanum í Reykjavík árið
1980. Að loknu stúdentsprófi árið
1985 hélt hún til Bandaríkjanna,
þar sem hún hefur síðan stundað
söngnám hjá prófessor Mark Elyn
við University of Illinois í Urbana-
Champaign. Úm þessar mundir lýk-
ur hún Bachelor-prófí í tónlist frá
sama skóla. Þetta eru fyrstu opin-
beru tónleikar Sigríðar hérlendis.
Á efnisskrá tónleikanna verða
Sigríður Jónsdóttir
ljóðasöngvar eftir Gabriel Fauré,
Frauenliebe und -leben eftir Robert
Schumann, íslensk lög eftir Sig-
valda Kaldalóns og Pál ísólfsson,
útsetningar á írskum ballöðum eftir
Benjamin Britten og Fred Weat-
herly og ítalskar antikaríur eftir
Bononcini og Pergolesi.
(Fréttatilkynning)