Morgunblaðið - 21.01.1989, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1989
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1989
21
Útgefandi mVtofrife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, BjörnJóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Borg á bjargi,
ríki á sandi
Ræða Davíðs Oddssonar
borgarstjóra þegar fjár-
hagsáætlun Reykjavíkurborgar
var lögð fram í fyrradag ber
með sér, að vel hefur verið að
málum staðið við stjóm
Reykjavíkurborgar. Þar sannast
enn einu sinni, að samhentur
meirihluti undir öruggri forystu
skilar miklu betra verki en sund-
urlaus her margra flokka, þar
sem hver höndin er upp á móti
annarri. Til þess að gera þennan
mun sem skýrastan í huga sér,
þurfa menn ekki annað en líta
á fjárhagsstöðu Reylqavíkur-
borgar annars vegar og ríkis-
sjóðs hins vegar. Davíð Oddsson
lýsti þessum mun þannig í lok
ræðu sinnan
„Það hlýtur að vekja mesta
athygli, að á sama tíma og ríkis-
valdið treystir sér ekki til þess
að ganga frá sinni fjárhagsáætl-
un, sínum fjárlögum, nema með
því að auka stórkostlega álögur
á borgarana enn eitt árið í röð
og með því að taka stórfelld lán,
leggur Reykjavíkurborg fram
sína fjárhagsáætlun án þess að
hækka sína skatta, án þess að
stefna í stórkostlegar lántökur.
Og þetta er ekki einstakt ár.
Þannig hefur það verið nú nokk-
ur síðustu ár.“
Fráleitt er að ætla að það sé
eitthvert náttúrulögmál, að
Reykjavíkurborg standi betur að
vígi fjárhagslega en ríkissjóður
eða að íbúum borgarinnar fjölgi
sem nemur því, að þar hafí
byggst upp byggðarlag á við
Akureyri á aðeins tíu árum. Á
þeim §órum árum sem vinstri
menn fóru með stjóm borgar-
málefna á árunum 1978 til 1982
kom í ljós, að glundroðinn og
sundurlyndið, pólitísku hrossa-
kaupin og vinstrimennskan voru
ekki til þess fallin að styrkja
stöðu eða hag Reykjavíkurborg-
ar. Þar eins og annars staðar
þarf í sjálfu sér ekki að bíða lengi
eftir slæmum afleiðingum
stjómleysis. Vegna þess að
Reykjavíkurborg er vel stjómað
sækist fólk eftir að setjast að í
borginni.
Ríkisstjóm vinstri flokkanna
sem nú situr við völd jók álögur
á landsmenn nú fyrir áramótin
um 7,2 milljarði króna á þessu
ári og naut til þess stuðnings frá
Borgaraflokknum. í borgar-
stjóm Reykjavíkur leggja sjálf-
stæðismenn til að úsvar hækki
ekki, gjaldskrár verði óbreyttar
fyrir aðstöðugjöld og gatnagerð-
argjöld. Fasteignaskattar hækki
um 25,9% en þar er miðað við
28% framreikning á fasteigna-
mati íbúðarhúsnæðis en 20% á
mati annnarra fasteigna og allra
lóða. í því samhengi er ástæða
til að velta fyrir sér, hvort raun-
virði fasteigna í Reykjavík og
annars staðar gefí Fasteigna-
mati ástæðu til að hækka mats-
verð íbúðarhúsnæðis um 28% frá
fyrra ári og annarra fasteigna
og lóða um 20%. Er þetta í sam-
ræmi við þróunina á fasteigna-
markaði?
Því fer víðsfjarri að þessi að-
haídsstefna sjálfstæðismanna í
Reykjavík í skattheimtu leiði til
þess að framkvæmdir minnki.
Vinstri stjómarherramir sem
ráða ekki neitt við neitt í stjóm
landsmála sjá ofsjónum yfír þeim
framkvæmdum sem unnið er að
í Reykjavík. Þeir og vinstri
minnihlutinn í borgarstjóm ein-
blína að vísu aðeins á tvær fram-
kvæmdir, Ráðhúsið og vetrar-
garðinn og útsýnishúsið á
Oskjuhlíð og hafa jafnvel látið á
stundum eins og hag landsins
alls mætti bjarga með því að
hætta við þessar framkvæmdir,
en samtals á að veija tii þeirra
644 milljónum króna á þessu ári
samkvæmt fjárhagsáætluninni,
en sú fjárhæð er innan við 10%
af halla ríkissjóðs á síðasta ári.
Ef menn einblína á þessi tvö
mannvirki, hvað sem líður af-
stöðu til þeirra, fá þeir alls ekki
rétta mynd af framkvæmdum á
vegum Reykjavíkurborgar eða
fyrirtækja á hennar vegum.
Hinn 21. október er til áð mynda
ráðgert að taka Borgarleikhúsið
í notkun. Unnið er að stærsta
umhverfísátaki landsins með því
að hreinsa strendur borgarlands-
ins og koma upp nýju dælukerfí
fyrir holræsi. Unnið er við að
reisa skóla, íþróttamannvirki,
dagvistarheimili, þjónustumið-
stöðvar og hjúkrunarheimili fyrir
gamalt fólk. Ný umferðarmann-
virki eru í smíðum og nýtt land
er brotið til byggðar. Hitaveita
Reykjavíkur er síðan að koma
höfuðborgarsvæðinu öllu upp
nýju orkuveri á Nesjavöllum og
stendur f framkvæmdum á fjórða
milljarð króna. Rafmagnsveita
Reykjavíkur vinnur að því að
reisa tvær aðveitustöðvar og
leggja 132 kílóvolta rafstreng
frá aðalspennistöð Landsvirlg-
unar sunnan Hafnarfjarðar. Og
þannig mætti lengi áfram telja.
Munurinn á stjóm Reykjavík-
urborgar annars vegar og ríkis-
ins hins vegar er skýr og af-
dráttarlaus. Borgin stendur á
bjargi en ríkið á sandi.
Að fara út á land
að reka Jóhannes
; F.jmskinafélaglð
Gerir kleift að rækta
100 hektara skóglendisj
fyri^kjaskattoF
alltað66% eftír
skattalagabreythionmar
eftír Þorstein
Pálsson
í þessari viku hefur tveggja
merkra tímamóta verið minnst.
Eimskipafélag íslands hélt upp á
75 ára afmæli sitt og íslenskir út-
vegsmenn minntust þess að Lands-
samband íslenskra útvegsmanna
hefur starfað í 50 ár. Stofnun þess-
ara félaga markaði, að vísu með
ólíkum hætti, tímamót í íslenskri
atvinnusögu. Það er þess vegna
skemmtileg tilviljun að stofndagur-
inn skuli vera hinn sami með aldar-
fjórðungsmillibili.
Eimskipafélag íslands var með
réttu nefht óskabam þjóðarinnar.
Stofnun þess var veigamikill þáttur
í sjálfstæðisbaráttunni. Það hefur
vaxið og dafnað á traustum grunni
almenningseignar í landinu. Fyrir
vikið hefur Eimskipafélagið á
marga lund verið tákn og merkis-
beri fyrir frjálst atvinnulíf og fijálst
framtak á Islandi.
Landssamband íslenskra útvegs-
manna hefur á hinn bóginn engan
atvinnurekstur með höndum. En
innan þess hafa bundist samtökum
einstaklingar, hlutafélög og sam-
vinnufélög, sem hafa útgerðar-
rekstur með höndum. Óhætt er að
fullyrða án þess að halla á nokkum
að hvergi hefur kraftur og atorka
athafnamannsins blómstrað betur
en innan vébanda íslenskra útvegs-
manna. Þar er að finna raunveru-
lega burðarása í íslensku atvinnu-
lífi.
Ólíkar aftnæiisgjafír
Útvegsmenn minntust afmælis
síns með því að veija myndarlegri
fíárhæð til varðveislu sjóminja. Og
Eimskipafélagið notaði tileftiið til
þess á sama hátt að styrkja ræktun
og uppgræðslu landsins. Þessar
gjafir lýsa ekki aðeins rausnarskap
heldur em þær tákn um ræktarsemi
íslenskra atvinnufyrirtækja við
landið og menningu íslendinga.
Gjafimar ættu að vera okkur
áminning um, að það er aðeins með
öflugu atvinnulífi sem við getum
sinnt mikilvægum menningarlegum
verkefnum eins og þeim sem hér
hafa verið gerð að umtalsefni.
• Á þessum tímamótum í sögu
íslenskrar útgerðar er vert að leiða
hugann að því hveijar vom af-
mælisgjafir ríkissijómar íslands.
Þær fólust í ákvörðun um áfram-
haldandi taprekstur atvinnuveg-
anna, ákvörðun um stóraukna
skattheimtu á íslensk atvinnufyrir-
tæki, ákvörðun um að tvíefla ríkis-
afskipti í gegnum nýtt sjóðakerfi
sem bæði útgerðarmenn og sjó-
menn hafa ámm saman verið að
beijast gegn.
Á þessum tímamótum þótti ríkis-
stjóm íslands hentugast að leggja
auknar byrðar á þessa burðarása í
fslensku atvinnulífi og auka opinber
afskipti af hinu fijálsa framtaki sem
staðið hefur undir verðmætasköpun
landsmanna og frjálsum siglingum
í áratugi.
Með sanni má því segja að stjóm-
arstefnan seiji skugga á þessi
merku tímamót í íslenskri atvinnu-
sögu.
Höfuðlausn
í nokkur ár hefur það gerst með
reglulegu millibili að forystumenn
Alþýðuflokksins og Alþýðubanda-
lagsins hafa ýmist sameiginlega eða
hvor í sínu lagi boðað til funda úti
á landsbyggðinni í þeim tilgangi að
segja fólkinu í landinu að þeir hafí
það ráð helst til úrbóta í þjóðarbú-
skapnum að reka Jóhannes Nordal
Seðlabankastjóra. Og það hefur
sjaldan bmgðist að einhveijir for-
ystumenn Framsóknarflokksins
hafa komið í kjölfarið og etið þess-
ar yfírlýsingar upp.
I hvert skipti sem fundir em
boðaðir úti um allt land til að til-
kynna brottrekstur Jóhannesar
Nordals ijúka fjölmiðlar upp til
handa og fóta og flytja miklar yfir-
lýsingar og greinargerðir um efnið..
Það þykir alltaf jafn fréttnæmt og
jafn spennandi og jafn merkilegt í
hugarheimi þeirra sem fjölmiðlun
ráða í landinu. Þessar síendurteknu
uppákomur um nauðsjm þess og
mikilvægi að reka Jóhannes Nordal
em að verða eins konar tákn um
lágkúmna í íslenskum stjómmálum.
Þegar menn þurfa að draga fíöð-
>ur yfir lélegan málstað, úrræðaleysi
og mistök er gripið til þessarar
gömlu lummu. Stjómmálamennim-
ir sem í hlut eiga geta treyst því
að fjölmiðlamir blása lummuna
upp. Ekki veit ég hvort þessar
gömlu lummur um að reka Jóhann-
es Nordal virka sem kvalastillandi
lyf á þjóðariíkamann, en hitt er ljóst
að forystumönnum ríkisstjómar-
flokkanna líður greinilega miklu
betur sjálfum. Þeir kveljast hins
vegar undir umræðunum um stjóm-
arstefnuna og afleiðingar hennar.
Eitt gat upp á 500 milljónir
í kjölfar fundar með forsætisráð-
herra 2. janúar síðastliðinn og þeirr-
Þorsteinn Pálsson
„Útvegsmenn minntust
afmælis síns með því að
verja myndarlegri §ár-
hæð til varðveislu sjó-
minja. Og Eimskipafélag-
ið notaði tileftiið til þess
á sama hátt að styrkja
ræktun og uppgræðslu
landsins. Þessar gjafir
lýsa ekki aðeins rausnar-
skap heldur eru þær tákn
um ræktarsemi íslenskra
atvinnufyrirtækj a við
landið og menningu ís-
lendinga. Gjafirnar ættu
að vera okkur áminning
um, að það er aðeins með
öflugu atvinnulífí sem við
getum sinnt mikilvægum
menningarlegum verk-
efiaum eins og þeim sem
hér hafa verið gerð að
umtalsefhi.“
ar gengisbreytingar sem þá var
ákveðin ritaði ég forsætisráðherra
bréf þar sem ég óskaði eftir að ríkis-
stjómin gæfi upplýsingar um ýmis
atriði sem hún hafði látið undir
höfuð leggjast að gera Alþingi grein
fyrir. Svör hafa nú borist en það
hefði sannarlega verið ástæða fyrir
forystumenn ríkisstjómarflokkanna
að fjalla um þau efni á fundum
sínum vítt og breitt um landið, en
það forðast þeir greinilega eins og
heitan eldinn.
Eitt af þeim atriðum sem ég ósk-
aði svara um var spumingin um
það, hver væri staða sjávarútvegs-
ins ef ekki væri fyrir hendi ríkis-
framlag til verðjöfnunarsjóðs fisk-
iðnaðarins og hversu mikla fíáröfl-
un þyrfti til viðbótar á þessu ári
ef halda ætti ríkisframlaginu áfram
til ársloka. Ég tala hér um ríkis-
framlag vegna þess að sjávarút-
vegsráðherra hefiir margsinnis lýst
því yfir að lántökur sem farið hafa
fram í þessu skyni eigi að lenda á
ríkissjóði. í svari Þjóðhagsstofnunar
segir orðrétt þetta:
„Falli þessar bætur niður versnar
afkoma frystingar um liðlega 4 pró-
sentustig sem þýðir um 7% tap-
rekstur miðað við rekstrarskilyrði í
janúar 1989. Ef litið er á botnfiskút-
veginn í heild má gera ráð fyrir að
afkoman myndi versna um 2V2 pró-
sentustig við niðurfellingu á þessum
verðbótum sem þýddi um 6V2% tap-
rekstur í stað -4%. Við að viðhalda
óbreyttum verðbótum á landfrystan
freðfisk út árið 1989 þyrfti verð-
jöfnunarsjóður fiskiðnaðarins að
verða sér úti um fjárhæð á bilinu
400-500 milljónir króna."
Hér er gat á stjómarstefnunni.
Annað gat upp á
220 milljónir
Ein af 10 fyrirspumum mínum
laut að því hvaða horfur væm á
verðbreytingum búvara miðað við
að niðurgreiðslur verði samkvæmt
fjárlagatölum. í svari Þjóðhags-
stofnunar kemur fram að 220 millj-
ónir króna vanti í fjárlögin til þess
að niðurgreiðslur haldi raungildi
sínu miðað við árið 1988. í þessu
felst, segir Þjóðhagsstofnun, að
öðm óbreyttu að landbúnaðarvömr
þurfa að hækka um nálægt því 1,5%
umfram verðlagsbreytingar til þess
að mæta þessari lækkun niður-
greiðslna.
Þessi tvö dæmi úr svömm við
fyrirspumum mínum sína að ríkis-
stjómin getur ekki gert hvort
tveggja í senn, að halda því fram
að hún hafí samþykkt raunhæf fíár-
lög og að markmiðin um lækkun
verðbólgu standist. Og ríkisstjómin
getur heldur ekki haldið því fram
að hún hafí samþykkt raunhæf fíár-
lög og geti jafnframt tryggt rekstur
útflutningsatvinnuveganna án
gengisbreytingar.
Þó að hér sé aðeins vikið að
tveimur atriðum liggur í augum
uppi að stjómarstefnan hefur leitt
þjóðina inn í blindgötu og hún verð-
ur að snúa við af þeirri braut sem
hún er á. Það sýnir best ráðleysi
ríkisstjómarflokkanna að ráðherr-
amir skuli hvorki hafa rætt þessi
efni á Alþingi né á fundum sínum
úti um landið síðustu daga.
Vörugjald, samkeppnis-
hæfiii og Stöð 2
í fréttum Stöðvar 2 miðvikudags-
kvöldið 11. janúar sl. var því haldið
fram að ummæli mín í umræðu-
þætti kvöldið áður um áhrif nýrra
skatta ríkisstjómarinnar á sam-
keppnishæfni iðnfyrirtækja hefðu
ekki við rök að styðjast.
Ég sagði í þættinum að mér hefði
verið tjáð að iðnfyrirtæki á Sel-
fossi, sem hefði gert tilboð í verk
á vegum ríkisins á móti erlendum
aðila, hefði verið með Iægsta tilboð-
ið fyrir áramót, en eftir skatta-
hækkanir ríkisstjómarinnar hefði
tilboðið verið hærra en erlenda til-
boðið. Ég sagði að þetta sýndi að
athugasemdir samtaka atvinnulífs-
ins við skattahækkanimar væra
réttmætar. Þær skekktu samkeppn-
isstöðu íslensks atvinnulífs.
Af ummælum framkvæmda-
stjóra umrædds fyrirtækis í frétta-
tíma Stöðvar 2 daginn eftir mátti
ætla að vörugjaldslækkunin í fyrra
hefði skekkt samkeppnisstöðuna.
Ég fór þess vegna strax daginn
eftir á fund eiganda fyrirtækisins
og kannaði málið frekar. í Ijós kom
að stjómendur þess misskildu fyrst
hvemig vöragjaldið legðist á. Röð
tilboðanna mun því ekki hafa
breyst, en eftir stendur meginatrið-
ið í fullyrðingu minni og samtak.-y
atvinnuveganna, að fíárbinding
vegna hráefniskaupa erlendis
raskar samkeppnisstöðu þessa fyr-
irtækis eins og annarra íslenskra
fyrirtækja í sömu aðstöðu. Það var
þetta og almenn skattahækkun á
atvinnufyrirtækin sem ég var að
leggja áherslu á og sú fullyrðing
stendur óhögguð.
Vöragjaldsbreytingin sem ríkis-
stjóm mín framkvæmdi fyrir ári fól
í sér lækkun og afhám vöragjalda.
Hún raskaði því í engu samkeppnis-
stöðu íslenskra fyrirtækja. Eini
hugsanlegi möguleikinn á því að sú
breyting hafi raskað samkeppnis-
stöðu er sá að eitthvert fyrirtæki
hafi ekki fyrir þá breytingu greitt
vöragjald eins og lögin sögðu til um.
Ég er mjög ánægður með það
að Stöð 2 skuli kanna hvort stað-
hæfingar stjómmálamanna stand-
ist. Hitt ber svo vott um óvönduð
vinnubrögð að Stöð 2 neitaði að
gera grein fyrir athugasemd sem
ég sendi frá mér af þessu tileftii.
Ég hef einnig undir höndum at-
hugasemd frá Landssambandi iðn-
aðarmanna, sem Stöð 2 fékk í hend-
ur en gerði ekki grein fyrir.
í ýtarlegu máli gerir Landssam-
band iðnaðarmanna þar grein fyrir<
því óhagræði fyrir íslenskan iðnað
sem vöragjaldsbreytingin nú f byij-
un þessa árs hefur í for með sér.
Kjami þessa máls er sá, að lækkun
og afnám vöragjalda fýrir ári fól í
sér hagræðingu fyrir iðnaðinn, en
hækkun vöragjalda nú og fíárbind-
ing vegna vöragjalda á hraéfnis-
kaup, eykur óhagræði og skekkir
samkeppnisstöðu íslensks iðnaðar.
Þetta mál sýnir því í hnotskum
ólíka afstöðu Sjálfstæðisflokksins
annars vegar og Alþýðubandalags-
ins hins vegar til atvinnulífsins. .
Höfundur er formaður Sjál/stæð-
isfíokksins.
Stefnumörkun og þjóðfélagsvald
eftír Guðmund H.
Garðarsson
Einu sinni sagði góður vinur
minn við mig: „Það er tilgangs-
Iaust að taka upp gagnrýnin skrif
gegn skoðunum leiðarahöfunda
dagblaðanna. Flestir líta þeir á
sig sem æðstu presta nútfmans f
túlkun viðhorfa um hvað til heilla
horfir. Ein og ein grein frá ein-
hveijum einstaklingi „úti f bæ“
er eins og að stökkva vatni á
gæs. Á móti hverri einni grein
koma fleiri leiðarar, ritstjóra-
hugleiðingar í sérstökum helgar-
greinum og ef ekki vill betur,
óbeinar athugasemdir í ýmsum
sérþáttum f blöðum o.s.frv."
Ofurvald fjölmiðlanna
blaða, sem birtist í ýmsum myndum,
sem og skipulögð ófrægingarskrif
þeirra um pólitfska andstæðinga.
Hvorki Morgunblaðið né DV
ástunda ófrægingarskrif um per-
sónur manna. I því felst m.a. styrk-
ur lýðræðisins í landinu. Morgun-
blaðið hefur lagt sérstaka rækt við
það að halda leiðaraskrifum sínum
á málefnalegum grandvelli. Hið
sama má segja um Reykjavíkur-
bréf. DV hefur á síðustu áram tek-
ið miklum framföram í þessum efn-
um, en á fyrstu áram blaðsins vora
því miður of mikil brögð að því að
ákveðinn ritstjóri blaðsins átti það
til að ráðast óvægilega að mönnum,
sérstaklega stjómmálamönnum, ef
honum líkaði ekki athafnir þeirra
og skoðanir. Helgarbréf DV era oft
með skemmtilegasta lestrarefni
dagblaðanna.
Morgunblaðið og DV
En hvað sem þessu líður era ein-
hliða áhrif þessara tveggja dag-
blaða gífurlega mikil í uppeldi og
skoðanamyndun landsmanna. Leið-
araskrif og sérstök helgarskrif
(Reykjavíkurbréf Mbl. og helgar-
síða DV) hafa gífurleg áhrif á hugs-
anlega afstöðu manna og þar með
þróun mála í landinu. Framhjá þess-
ari staðreynd verður ekki gengið.
Ábyrgð þeirra, ritstjóra þessara
blaða, er því mikil og þeim mun
meiri þegar haft er í huga, að hér
er aðeins um 3 menn að ræða á
Mbl. og 4 menn á DV eða aðeins
7 manns. Hugsanlegt er, að ein-
hveijir fleiri komi við sögu leiðara-
skrifa Mbl., þar sem þeir era ekki
merktir.
En hvað sem því líður er hér svo
sannarlega um fámennisvald að
ræða í skoðanamyndun, þegar haft
er í huga, að daglega er þessum
tveim dagblöðum dreift í um 60-
“'.000 ..............
Svar Ellerts B. Schram, ritstjóra
DV, á dögunum á Stöð 2 varðandi
fyrram þingmennsku hans annars
vegar og ritstjórastarfsins hins veg-
ar um völd og áhrif á Alþingi eða
hjá DV var því skiljanlegt, þegar
hann sagði eitthvað á þá leið, að
þar væri ólíku saman að jafna að
tjá sig sem ritstjóri DV, með ör-
uggri vissu um að boðskapurinn
kæmist beint í æð svo til daglega
til tugþúsunda lesenda, eða tala á
Alþingi yfir auðum stólum. Það er
svo undir hælinn lagt, hvað fjöl-
miðlamir láta áfram ganga til þjóð-
arinnar í þeim efnum.
Stefiiumörkun
Það sem að framan er skrifað
er nokkuð langur formáli að megin-
efni þessarar greinar, sem er að
fjalla um leiðara í Mbl. 14. janúar
sl. undir fyrirsögninni „Stefnu-
mörkun til lengri tíma". Þetta var
einkar áhugaverður leiðari. Efni
hans og umfíöllun býður upp á
mikla möguleika til alhliða umræðu
um nálgun mála í íslensku þjóð-
félagi. Ekki eingöngu út frá sjónar-
miði stjómmálanna eða almennra
hugleiðinga leiðarahöfundar, heldur
einnig út frá því grandvallarsjónar-
miði, sem snýr að öllum íslending-
um, um hvert við íslendingar viljum
stefna sem þjóð. Við þeirri spum-
ingu er ekkert einhlítt svar. Mat
manna um möguleika lands og þjóð-
ar í heimi harðnandi samkeppni og
þverrandi auðlipda heimsins er afar
mismunandi. Ýmsir era helteknir
af algjörri efnishyggju og era svart-
sýnir á möguleika þessarar þjóðar,
sem býr við takmarkaðar auðlindir,
borið saman við vestræn iðnað-
arríki, sem velflest búa enn að upp-
söfnuðum auði frá þeim tíma er þau
vora heims- og nýlenduveldi.
Bandaríki Norður-Ameríku hafa
sérstöðu. Þrátt fyrir tímabundna
hnignun dollarans er auðlegð og
skapandi kraftur Bandaríkjanna og
Kanada með þeim hætti að ekkert
fær stöðvað áframhaldandi þróun
til aukinnar velmegunar í þessum
löndum.’ Samanburði lítillar þjóðar
við efnahagsframfarir þessara
þjóða hlýtur ætíð að vera ákveðin
takmörk sett. Frá þjóðemislegu
sjónarmiði getur hann verið hættu-
legur svo framarlega sem íslend-
ingar vilja halda áfram að þróa hér
á landi frjálst og sjálfstætt þjóðríki.
Að þekkja sitt umhverfí
Höfundur þessarar greinar efast
ekki um vilja meiri hluta þjóðarinn-
ar í þeim efnum. Þar af leiðir að
vegna skiljanlegra takmarkana
250.000 manna þjóðar, er býr við
takmarkaðar auðlindir og í umtals-
verðri fjarlægð frá öðram þjóðum,
verða Islendingar að meta stöðu
sína og möguleika út frá því um-
hverfi sem þeir lifa í. Jafnframt
hljóta þeir að endurmeta möguleika
sína út frá sjónarmiði þróunar í
atvinnu- og viðskiptaháttum, sem
hafa fært þjóðir heims nær hver
annarri og breytt samskiptaformum
og afstöðu til vemdunar þjóðemis
og þjóðlegrar menningar.
Okkur íslendingum er að vissu
leyti meiri vandi á höndum við
stefnumörkun til lengri tíma í þróun
atvinnu- og efnahagsmála heldur
en nágrannaríkjum okkar. Á það
bæði við í sögulegum skilningi sem
og í ljósi þeirrar þróunar sem nú á
sér stað í íslenzku þjóðlífí. Umræða
síðustu mánaða hefur á ótvíræðan
hátt leitt í ljós, að íslendingar í
heild hafa mjög fjarlægst upprana
sinn, án þess að gera sér fullkom-
lega hugmynd um hvar þeir era
raunveralega staddir. Kemur þetta
einkar skýrt fram í háttalagi ýmissa
stjómmálaforingja, sem leggja höf-
uðáherslu á pólitískar leiksýningar,
í stað þess að treysta grandvöll
íslensks atvinnu- og efnahagslífs,
sem er rétt staða útflutnings-
atvinnugreinanna, þ.e. þeirra at-
vinnugreina, sem máli skipta við
myndun og spamað gjaldeyris-
tekna. í þeim efnum skipta utanrík-
isviðskiptin og út- og innflutnings-
verslun höfuðmáli, sem og sam-
göngur, ferðaiðnaður og almennur
samkeppnisiðnaður.
Hæpnir stjórnmálamenn
í leiðara Morgunblaðisins 14.
janúar sl. segir í upphafí:
Þjóðin er að byija að fá ofnæmi
fyrir stjómmáiamönnum. Of mikið
af fréttaflutningi fjölmiðla snýst um
stjómmál og stjómmálamenn. Þeir
era nánast daglega í sjónvarpi, út-
varpi og dagblöðum með hvers kjms
jrfirlýsingar en virðast ekki ná tök-
um á þeim störfum, sem þeir hafa
tekið að sér. íslenskt þjóðlíf snýst
ekki bara um stjómmál og þátttak-
endur í þjóðmálabaráttunni. Það er
orðið tímabært að beina kastljósinu
að öðram þáttum samfélagsins."
Kaldlynd viðhorf
Þótt höfundur þessarar greinar
sé þessa stundina þátttakandi í
stjómmálum getur hann heils hugar
tekið undir þessi orð. Sem þátttak-
andi í atvinnulífinu í um þijá ára-
tugi vill hann vekja athygli á að
þar era víða fyrir mun hæfari menn
til að fjalla um einstaka þætti
íslensks þjóðlífs heldur en ýmsir
þeir bóklærðu stjómmálamenn, sem
nú ríða húsum á íslandi. Það er oft
raun að hlusta á suma þessara
stjómmálamanna fjalla um málefni
íslenskra atvinnuvega. Eigi skortir
orðaflaum og mælsku. En raun-
veraleikinn — rekstur fyrirtækj-
anna og brauðstrit fólksins — er
jafn fjarri þeim og draumur og
veraleiki. Þetta era innantómar
klisjur manna, sem ekkert þekkja
til atvinnulífsins. Þeir fjalla um
þessi mál, um sameiningu fyrir-
tækja, hagræðingu, betri vinnu-
brögð eins og ekkert hafi verið gert
í þessum efnum. Þetta era atriði,
sem eru í stöðugri umfjöllun úti í
atvinnulífinu. Kaldljmd viðhorf
hinna hámenntuðu sósíalísku for-
ingja Alþýðubandalagsins og Al-
þýðuflokksins, þeirra Jóns Baldvins
Hannibalssonar og Ólafs Ragnars
Grímssonar, til þess fólks, sem
starfar úti í atvinnulífinu hafa ekki
farið framhjá nokkram manni. Það
birtist m.a. í aukinni skattheimtu,
þjmgri álögum á fólk og óskil-
greindum og illa rökstuddum kröf-
um um sameiningu fyrirtækja með
þar af leiðandi atvinnuleysi.
Dæmi: Árásir Ólafs Ragnars á
bankamenn lýsa vel innræti þessa
menntaða, velsetta prófessors, sem
nú gegnir embætti fjármálaráð-
herra. I starfsemi þessa fólks sér
prófessorinn möguleika til að spara
fleiri milljarða króna. Á mæltu
máli þýðir það uppsagnir hundraða
starfsmanna.
Víða má betur gera
Öragglega má víða hagræða í
rekstri, sameina fyrirtæki og spara,
en það á ekki aðeins við í atvinnulíf-
inu. Hvað um hið opinbera? Hvað
um fræðslukerfið? Hvað um Há-
skóla íslands? — Hvemig nýtast
íslensku þjóðinni fjárfestingar í
þessum greinum? Hvemig er dag-
legum rekstri háttað? Vinnutíma?
Vinnuskyldu? Og síðast en ekki síst:
Hvemig nýtist nemendum sjálfum
námið? Er námið í samræmi við
íslenskar aðstæður eða stefnir það
að útflutningi þúsunda íslendinga
til útlanda til starfa í samræmi við
nám og væntingar?
Þetta era örfáar spumingar sem
snúa að einum mikilvægasta þætti
Guðmundur H. Garðarsson
„Þótt höfundur þessar-
ar greinar sé þessa
stundina þátttakandi í
stjórnmálum getur
hann heils hugar tekið
undir þessi orð. Sem
þátttakandi í atvinnu-
lífinu í um þrjá áratugi
vill hann vekja athyg-li
á að þar eru víða fyrir
mun hæfari menn til að
fjalla um einstaka þætti
. íslensks þjóðlífs heldur
en ýmsir þeir bóklærðu
stjórnmálamemij sem
nú ríða húsum á Is-
landi. Það er oft raun
að hlusta á suma þess-
ara stjórnmálamanna
Qalla um málefni
íslenskra atvinnuvega.“
íslensks þjóðlífs hvað varðar
framtíð og búsetu þeirra þúsunda
íslendinga, sem era við háskólanám
heima fyrir og erlendis.
Er það ekki verðugra verkefni
fyrir okkur stjómmálamennina að
hefía m.a. umræður um þetta efni
frekar en að efna til ómerkilegra
leiksýninga, þar sem upphafning
formanna stjómmálaflokka, s.s.
Alþýðuflokksins og Alþýðubanda-
lagsins, er í hávegum höfð en mál-
efnin og raunveraleikinn látinn lönd
og leið?
Tímabær athugasemd
Það er hárrétt hjá Morgunblaðinu
að það er orðið tímabært að beina
kastljósinu að öðram þáttum sam-
félagsins en upphafningu og sýnd-
armennsku í stjómmálum. Ýmsir
þessara manna hafa á liðnum áram
öðram fremur haft sérstakt lag á
ví að hagnýta sér Morgunblaðið.
ljós hefur komið af máli Morgun-
blaðsins að megnið af því sem ýms-
ir stjómmálamenn, sem hafa verið
mikið á ferðinni í fíölmiðlum, höfðu
fram að leggja í umræðunni var
lítið annað en „innantómt skvald-
ur“.
Þessi grein er hugsuð sem inn-
gangur að frekari skrifum um
langtímastefnumörkun í málefnum
lands og þjóðar. Eigi er víst að allt
það, sem sagt verður verði í anda
ritstjómar Morgunblaðsins. En þá
rejmir á það hvort blaðið er vanda
sínum vaxið og gegni lýðræðislegri
skyldu sinni um að öllum sé gert
jafnt undir höfði, þ.e. að aðstöðu-
munur verði ekki notaður þeim
skoðunum í hag, sem era þóknan-
legar ritstjóm blaðsins. Með þessu
er ekki verið að gefa f skjm að
hætta sé á þeirri tilhneigingu hjá
blaðinu, nema síður sé.
í upphafí erfiðrar umræðu er
mikilvægt að aðilar átti sig á því
hveijar era eðlilegar leikreglur, og
að allir hafi sama svigrúm til tján-
ingar.
Höfundur er alþingismaður Sjilf-
stæðisflokks fyrir Reykjavíkur-
kjördæmi.
I stuttu máli sagt: Ofurvald
þeirra, sem ráða yfir fjölmiðlum,
er svo mikið, að þeir sem utan við
standa era raunveralega áhrifalaus-
ir þegar til lengri tíma er litið, þar
sem þeir hafa ekki sömu möguleika
til endurtekningar á skoðunum
sínum og td. ritstjóramir.
Því miður felst ákveðinn sann-
leikur í þessari skoðun vinar míns.
Að vísu má segja, að í Reykjavík
séu 5 dagblöð. Þess vegna sé unnt
að koma skoðun sinni víða á fram-
færi. En málið er ekki svona ein-
falt. Tvö þessara dagblaða hafa
yfirburðastöðu f dreifingu og era
þar af leiðandi, „markaðsráðandi",
ef nota mætti það hagfræðilega
hugtak. Þessi blöð era Morgun-
blaðið og DV. Hið fyrra mun vera
komið hátt f 50.000 eintök á dag,
en hið sfðara milli 30-40.000. Hin
dagblöðin, Alþýðublaðið, Tíminn og
Þjóðviljinn, eru algjör flokksblöð og
þjóna þeim stjómmálaflokkum, sem
að þeim standa, í einu og öllu. Þessu
til staðfestingar nægir að benda á
flokkslega foringjadýrkun þessara