Morgunblaðið - 21.01.1989, Blaðsíða 26

MÓRGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1989
Gísli Jónsson, Víði-
völlum - Minning
Fæddur21. nóvember 1917
Dáinn 11. janúar 1989
í dag kveðja vinir og vandamenn
Gísla Jónsson bónda á Víðivöllum.
Þessi Qölmenni hópur hefur kynnst
þessum ágæta manni á ýmsum
tímaskeiðum.
Hann ólst upp með duglegri og
sómakærri fjölskyldu, sem hafði
sterkar þjóðlegar rætur. Heimahag-
amir voru ávallt skagfírskir. Þetta
umhverfí mannlífs og náttúrufars
nægði honum til þess að gera hveija
stund mikilvæga.
Eins var um hann og marga aðra
menn á hans aldri að hann fór á
mis við mikla skólamenntun, efni
og aðstæður settu mönnum skorð-
ur. Staðgóða undirstöðumenntun
fékk hann þó á héraðsskólanum að
Laugum í Reykjadal. Hann öðlaðist
á þessum tíma góðan skilning á
ýmiss konar tæknilegum viðfangs-
efnum, svo sem vél- og rafmagns-
fræði. Hann var einnig mjög hand-
laginn sem kom sér vel fyrir verð-
andi bónda.
Af bókmenntalegum áhuga ber
Islendingasögumar hæst, þar var
hann náma fróðleiks og sögusviðið
lá skýrt fyrir. Margs konar þjóðlegt
lesefni, jafnt úr fortíð sem nútíma,
var honum einnig hugleikið.
Að námi loknu hóf Gísli að starfa
með frændum sínum við búskap á
Víðivöllum. Meðfram landbúnaðar-
störfum leitaði hann fanga með
tímabundinni vinnu utan heimahag-
anna, það var gert til þess að drýgja
afkomuna og víkka sjóndeildar-
hringinn.
Þegar frændi hans, Gísli Sig-
urðsson, féll frá árið 1948, tók hann
við búrekstri á Víðivöllum og hófst
með því hið eiginlega ævistarf.
Undirritaður kynntist Gísla fyrir
tæpum 29 áram en þá kvæntist
hann Unni móður minni og flutt-
umst við þá búferlum, ásamt Guð-
björgu systur minni, norður að Víði-
völlum. Þá hafði Gísli unnið ötullega
að mikilli uppbyggingu á jörðinni,
§árhús og fjós vora fullbúin, stórt
og myndarlegt íbúðarhús var vel á
veg komið.
Mikil og góð tengsl hófust við
íjölskyldu og vini móður minnar
sem entust honum ævilangt. Sama
gilti um hans stóra frændgarð, hann
reyndist öllum venslamönnum og
vinum hinn traustasti.
Böm Gísla og Unnar era þijú,
Halldóra, Gísli Sigurður og Hólm-
fríður, öll era þau efnisfólk.
Gísli var alla tíð mjög félagslynd-
ur maður, starfaði m.a. í hrepps-
nefnd um árabil og tókst á hendur
ýmis fleiri trúnaðarstörf í þágu
sinnar sveitar. Söngmaður var hann
mikill, kraftur og einlægni ein-
kenndu stíl hans. Hann var virkur
kórfélagi með karlakórarrt Skag-
firðinga um áratuga skeið, auk þess
sem hann söng í kirkjukóram allt
frá unglingsáram til æviloka. Hann
var mjög áhugasamur um ferðalög
og þekkti land sitt vel, enda hafði
hann víða komið. Hann fór einnig
í tvær vel heppnaðar utanlands-
ferðir, þá fyrri til Norðurlanda.
Seinni ferðin var farin til Kanada
á síðastliðnu sumri og var sú ferð
honum sérlega ánægjuleg.
Þótt oft hleypti hann heimdrag-
anum varð aðdráttarafl heimahag-
anna öllu öðra sterkara, þegar flar-
veran dróst á langinn, því hann var
fæddur og ól aldur sinn í umhverfi
sem hann var fullkomlega sáttur
við.
Öllum ættingjum og vinum, sér
í lagi eiginkonu hans, votta ég mina
dýpstu samúð á þessari stundu.
Benedikt Björnsson Bjarman
Fyrirdráttur á Víðivöllum hófst
með því að sagt var, oft upp úr
þurru: „Ætli sé ekki best að slq'ót-
ast onað Vötnum." Hestar voru
sóttir og þrír menn riðu úr hlaði
og reiddi einn strigapoka sem í var
varpa. Annars höfðu menn ekkert
meðferðis utan góðan tíma og
ágætt skap. Riðið var yfír eystri
kvíslina, vestur Steinsstaðahólma
og vestur undir Reykjatungu. Þegar
kom að álitlegum stað í vestri
kvíslinni var stigið af baki, netið
greitt og það þótti boða gott að
pissa áður en farið var í dráttinn.
Að þessu loknu tók sá sem reið
fyrir sinn enda vörpunnar, sté á bak
og reið út í strauminn. Landmaður
gaf út netið og greip sinn enda
þess þegar þar kom sögu. Síðan var
listin að fá góðan poka á vörpuna
og þessir tveir menn urðu að vera
býsna samtaka. Sá stjómaði sem
reið fyrir og bar landmanni að fara
í einu og öllu að fyrirmælum hans.
Ef menn urðu varir snera maður
og hestur strax til lands og þess
freistað að ná físknum. Það gat oft
orðið mikið at{ einkum þó ef lax
var í netinu. A þennan hátt vora
drættimir famir, einn af öðrum.
Þriðji maður var kallaður hesta-
maður og skyldi hann teyma hest
sinn og landmanns á eftir félögum
sínum. Þau umskipti urðu á hlut-
verki strigapokans að eftir að búið
var að bleyta netið var það bundið
aftan á hnakk og strigapokinn hafð-
ur undir físk. Iðulega var farið í
fyrirdrátt á kvöldin og oft var liðið
á nótt þegar heim kom. Þá var eft-
ir að gera að afla og koma honum
fyrir í geymslu. Að því loknu var
sest að kaffídrykkju og stundum
vora tinstaupin dregin fram, eink-
um ef menn höfðu blotnað.
í fyrirdrætti fór Gísli Jónsson
fyrir öðram.
Gísli bóndi á Víðivöllum hafði
gaman af skemmtunum en þó er
vafasamt að hann hafi haft af þeim
meiri ánægju en fyrirdrætti. Þar
var hann allt í senn veiðimaður,
félagi og þulur. Þeir sem vora svo
heppnir að komast með Gísla í fyrir-
drátt nutu þess að fylgjast með
veiðimanninum í eðlilegu umhverfí,
fundvísum á álitlega veiðistaði og
bestu vöðin jafnt á björtum degi
sem um niðdimma nótt að haust-
lagi. Þeir nutu félagans í léttu
skapi, og þeir tóku aldrei eftir því
að hann var foringi. Þeir nutu frá-
sagna Gísla, lýsingum á fyrirdrátt-
um í gamla daga/þularins sem var
svo fróður og lífsreyndur að hann
nennti ekki að hafa áhyggjur af
líðandi stund — ekki í fyrirdrætti.
Og þeir nutu þess að sitja að veisl-
um Unnar í lok ferðar.
Vinátta við Gísla var ein sam-
felld hátíð. Borgarbörn í sveit á
Víðivöllum eiga honum margt að
þakka og munu halda minningu
hans lifandi.
Unni frænku, bömum og öllum
aðstandendum vottum við djúpa
samúð. Við sameinumst í minning-
unni um góðan dreng.
Halldóra Sveinsdóttir,
Sigurður Konráðsson
Glóðafeykir er á sínum stað,
Mælifellshnjúkur, Eyjamar og
Eilífs^all, þó finnst mér Skaga-
flörður hafa breytt um svip við frá-
fall Gísla á Víðivöllum.
Það er eins og það hafí molnað
úr Skagafjarðarmynd minni. Marg-
ar góðar minningar koma fram í
hugann, ógleymanlegar minningar,
sem ég ætla að safna í minninga-
sjóðinn og fella inn í myndina. Það
era minningar frá heimsóknum til
Unnar og Gísla á Víðivöllum, frá
sólbjörtum sumardögum þegar Gísli
sýndi mér stóðið niðri við Héraðs-
yötn eða uppi í íjalli, lýsti fyrir mér
Örlygsstaðabardaga eða fór með
gamlar vísur, því hann var fróður
um margt. Það era minningar frá
ferð yfir Héraðsvötn, úr afmælis-
veislum, frá sumarkvöldum við söng
og gleði með frændum og vinum
þegar „þokubönd blíð sveipuðu vor-
gróna hlíð“ og það var „enginn tími
og ekkert rúm“.
Það hefír stundum verið sagt um
Skagfirðinga að þeir væru gleði-
menn. Ég vona að Skagfirðingum
takist að halda þeim eiginleika, sem
mér fannst einkenna Gísla Jónsson,
að geta „haldið gleði hátt á loft“
jafnvel þótt á móti blési, því eins
og segir í Hávamálum: „Glaður og
reifur/skyli gumna hverr/uns sinn
bíður bana.“
Ég vil þakka Gísla ógleymanleg-
ar stundir. Ég og ijölskylda mín
vottum Unni, börnunum og skyld-
fólki hans innilega samúð.
Skúlí Br. Steinþórsson
Nú á dögum berast okkur flestar
fréttir af vinum og vandamönnum
í gegnum síma. Miðvikudagsmorg-
uninn 11. þ.m. barst mér þannig
óvænt andlát úr Skagafírði. Gísli
frændi á Víðivöllum hafði látist um
morguninn.
Mér varð fyrst hugsað til Unnar
konu hans og bama þeirra. Gísli
fallinn frá, þessi glaði, trausti og
knái heimilisfaðir. Bóndinn á Víði-
völlum, söngmaðurinn og gleðimað-
urinn. Hinn dæmigerði Skagfírðing-
ur, gestrisinn, raungóður og höfð-
ingjadjarfur.
Gísli á Víðivöllum var tengdur
mér á marga vegu. Móðir hans var
Amalía Sigurðardóttir, dóttir
kunnra sæmdarhjóna á Víðivöllum.
Næsti bær við Víðivelli er Mikli-
bær. Þar ólst móðir mín upp og
Víðivallafólk var mesta vinafólk
Miklabæjarfólks og mikill sam-
gangur á milli bæjanna.
Í fyllingu tímans kom ungur,
fríður og annálaður söngmaður
handan yfír Vötnin og bað einnar
heimasætunnar á Víðivöllum. Þetta
var Jón Amason, föðurbróðir minn,
og var brúðkaup hans og Amalíu
lengi rómað. Seinna kom faðir
minn, Sveinn, yfír þessi sömu vötn
og fékk einnar heimasætunnar á
Miklabæ.
Amalía og Jón bjuggu fyrst á
Vatni á Höfðaströnd og þar fædd-
ust böm þeirra fjögur og var Gísli
þeirra yngstur. Seinna fluttu þau í
Víðivelli. Þar veiktist Jón af botn-
langabólgu á besta aldri og lá bana-
legu lengi vetrar á sjúkrahúsinu á
Sauðárkróki hjá vini sínum, Jónasi
lækni Kristjánssyni. Engin tök voru
á því að skera hann upp því að þá
þekktust hvorki sulfalyf né pen-
isilin. Ung heyrði ég sögur af því
hversu hetjulega hann bar sig í
þessum veikindum, því að vel vissi
hann að hveiju dró, þar eð hann
hafði iðulega aðstoðað Jónas við
aðgerðir.
Eftir að Jón dó var Amalía áfram
rneð bömin á Víðivöllum og þar
ílentist Gísli þegar móðir hans gift-
ist aftur og flutti að Víðimýri.
Gísli var með móðursystkinum
sínum, Gísla og Lilju á Víðivöllum
og Helgu, konu Gísla Sigurðssonar,
eftir að þau giftust.
Víðivellir hafa langa hríð verið
rausnargarður. Raunar varð þar
stórbrani snemma á þessari öld og
brann þar mestallur gamli bærinn
utan stór, gömul baðstofa. Bærinn
var byggður upp aftur og húsa-
kynni hin glæsilegustu. Skagfírð-
ingar tóku þar gjama á móti fyrir-
mönnum, til dæmis einu sinni sjálf-
um kónginum. Þótti okkur, krökk-
unum, það mikil stórmerki og dáð-
umst að stofunum þar sem myndir
af konungsheimsókn prýddu veggi.
Það þótti mér sjálfgefíð að Gísli
Jónsson tæki við búskap á Víðivöll-
um þegar gamla fólkið féll frá. í
huga mér vora Víðivellir og Gísli
svo nátengdir og ég held að hann
hefði hvergi unað annars staðar.
Gaman var að eiga þennan
frænda á Víðivöllum þegar maður
var bam og unglingur sumarparta
í Skagafirði. Allir þekktu þennan
góða dreng, hann Gísla yngri, og
allir glöddust þegar þeir töluðu um
hann. í þá daga sá ég hann iðulega
við heyskap á Víðivöllum, velríðandi
um sveitina á sunnudögum, við fyr-
irdrátt í Héraðsvötnum á kvöldin,
syngjandi með karlakómum á hér-
aðsmótum og dansandi manna mest
á böllunum.
Það vantaði ekkert nema konuna
sem tæki við búinu með honum á
Víðivöllum. Um Gísla mátti svo
sannarlega segja „að allar vildu
meyjamar eiga hann“. En þá bregð-
ur svo við að Gísli kvongast fyrrver-
andi mágkonu minni, Unni Gröndal
úr Reykjavík. Unnur hafði búið með
okkur á Akureyri og hún var meira
en mágkona, hún varð eins og ein
af systranum á heimilinu. Allt í einu
var Gísli frændi minn líka orðinn
hálfgerður mágur minn.
Gísli Jónsson var lánsmaður í
hjónabandi sínu og hann og Unnur
héldu uppi fomri rausn á Víðivöll-
um. Reykjavíkurmærin varð ein af
mestu sómakonum sinnar sveitar.
Skömmu áður en Gísli og Unnur
fóra að búa saman á Víðivöllum
varð þar annar stórbrani. Enn
brann allt nema gamla, stóra bað-
stofan. í fyrsta skipti er ég heim-
sótti Gísla og Unni bjuggu þau í
baðstofunni ásamt Dóra, elsta bami
sínu, og Benedikt og Guðbjörgu,
bömum Unnar og bróður míns.
Það var ótrúlegt að sjá hve Unn-
ur hafði komið sér vel og fallega
fyrir í þessari gömlu baðstofu sem
sviðnað hafði af tveim stórbranum.
Þau hjón vora þá að byggja stórt
og glæsilegt hús sem þau fluttu
fljótlega í og þar átti margur gest-
urinn eftir að þiggja góðan beina
og njóta glaðværðar og gestrisni
húsráðenda.
Unnur og Gísli áttu fjögur böm
saman, en misstu eitt fárra vikna
gamalt. Auk þeirra ólust upp hjá
þeim böm Unnar frá fyrra hjóna-
bandi. Ég hefí aldrei þurft að inna
þau eftir því hvort Gísli frændi
þeirra hafi ekki verið þeim notaleg-
ur. Ég veit að þó að þau séu löngu
orðin fullorðin og flutt að heiman
og eigi heimili fjarri Víðivöllum,
fara þau alltaf með skyldulið sitt
þangað heim hvenær sem færi
gefst. Það segir mér meira en nokk-
ur orð um tengsl þeirra við þann
stað.
Við hjónin höfum átt gleðistundir
með Unni og Gísla bæði á Víðivöll-
um, hér á Reykjavíkursvæðinu og
á erlendri grand. Þær stundir vora
kannski ekki eins margar og maður
hefði gjama viljað, en allar lifa þær
jafnskýrt í endurminningunni.
í haust komu þau hjón hingað
til Reykjavíkur til að fylgja til graf-
ar vini og sveitunga, Gunnari
Bjömssyni frá Sólheimum. Þá
heimsóttu þau okkur og áttu með
okkur eina kvöldstund. Kvöldið var
gott og notalegt, þó að söknuður
yfír fráfalli þessa sameiginlega vin-
ar skyggði á gleði okkar. Er við
kvöddumst var haft á orði að hitt-
ast næst á Víðivöllum og taka þar
gleði okkar á ný og við hlökkuðum
til þess fundar. Af þeim fundi getur
aldrei orðið, en mikið voram -við
lánsöm að hafa þau hjá okkur þetta
kvöld.
Víðivellir era enn á sinum stað
og Unnur er þar ekki ein. Dóttir
þeirra Gísla og maður hennar höfðu
fyrir nokkra tekið þar við miklum
hlutabúsins. Enn situr Víðivallafólk
staðinn og á vonandi eftir að gera
garðinn frægan langa hríð.
Unnur mín, mér verður tíðhugsað
til þín þessa daga og hefði fegin
viljað vera hjá þér í dag ef ég hefði
átt heimangengt. Við hér á Smiðju-
veginum sendum ykkur samúðar-
kveðjur og móðir mín biður Guð að
blessa þig. Ég veit að þú ert ekki
ein þó að enginn komi í Gísla stað.
Bömin þín, tengdaböm og bama-
böm standa um þig vörð, svo og
ættingjar, sveitungar og vinir.
Minningin um góða, glaða manninn,
sem virtist í blóma lífsins, hlýtur
alla tíð að ylja þér um hjartarætur.
Við hin munum ávallt minnast hans
sem mannsins sem allir glöddust
yfír þegar hans var getið.
Steinunn Bjarman
Við rismál 11. janúar sl. hringdi
síminn á heimili okkar hjóna. Unnur
Gröndal mágkona á Víðivöllum var
í símanum til að láta okkur vita,
að þá um morguninn hefði eigin-
maður hennar, Gísli Jónsson, orðið
bráðkvaddur.
An þess að gera boð á undan sér
hafði maðurinn með ljáinn, óvænt
og snöggt, bundið enda á hamingju-
ríkan lífsferil Gísla bónda og þar
með ástúðlegt hjónaband þeirra
Unnar. Stilling og jafnvægi Unnar,
þegar hún flutti þessi sorgartíðindi,
báru vott um sálarstyrk sem sumum
er gefínn en öðram ekki, þegar
mest á reynir.
Sagt er að vegir Guðs séu órann-
sakanlegir og lítt tjáir, þegar svona
er komið, að velta vöngum yfír rétt-
læti eða ranglæti tilverannar. Engu
að síður staldrar hugurinn við þessi
sorgartíðindi í fjölskyldu okkar við
þá tilhugsun, að nú þegar Dóra
dóttir þeirra Unnar og Gísla og
hennar maður, Sigurður Kristjáns-
son, höfðu að mestu leyti tekið við
búrekstrinum á Víðivöllum, mættu
þau Víðivallahjónin njóta saman
margra góðra og hamingjusamra
lífdaga með eril og áhyggjur bú-
skaparins að baki. Ævikvöldið virt-
ist enn fjarlægt. Nú var kominn
tími til að njóta uppskerannar af
farsælu ævistarfi, njóta samvista
við afkomendur og fjölskyldu og
halda áfram að skoða heiminn. En
þannig átti þetta ekki að verða.
Gísli var 71 árs er hann lést.
Þau Unnur giftust 19. apríl 1960
og bjuggu alla sína búskapartíð á
Víðivöllum.
Ævisaga Gísla verður ekki rakin
hér. En með sanni má segja að
honum og Unni lánaðist að skila
þeirri fomfrægu kostajörð, Víðivöll-
um, vel byggðri til næstu kynslóðar.
Þau hjón vora einkar félagslynd
og gegndu margvíslegum trúnaðar-
störfum. Pullyrða má, að Gísla verði
sárt saknað af ættingjum og vinum
heima í héraði, ekki síður en af fjöl-
skyldu okkar sunnan heiða.
Mörg af systkinabömum Unnar
og rejmdar fleiri böm áttu því láni
að fagna að fá að dveljast sumar-
langt á Víðivöllum á yngri áram.
Allur þessi hópur á ljúfar og
ánægjulegar minningar um Víði-
vallahjónin og dvölina þar.
Gísli var vel greindur, athugull
og minnugur. í allri framkomu var
hann ljúfmannlegur og hýr, en
ákveðinn í skoðunum, þegar því var
að skipta. Á góðum stundum var
hann hrókur alls fagnaðar, söng-
maður góður og léttur í lund. Minn-
umst við hjónin nú margra gleði-
stunda á Víðivöllum með þeim Gísla
og Unni, þar sem við ásamt fleiram
úr Qölskyldunni fengum notið 'gest-
risni og félagsskapar þeirra hjóna.
Auk Dóra, sem eins og áður var
greint frá hefur tekið við búrekstri
á Víðivöllum ásamt eiginmanni
sínum, Sigurði, eignuðust þau Unn-
ur og Gísli þijú böm, þau era Gísli
Sigurður, kvæntur Karólínu Gunn-
arsdóttur, Hólmfríður Amalía,
hennar maður er Matthías Þorleifs-
son. Er þá ótalið bam, sem þau
misstu í frambemsku. Frá fyrra
hjónabandi á Unnur tvö böm, Bene-
dikt og Guðbjörgu. Bamaböm
þeirra era 7, en eitt er látið. Sár
harmur er nú kveðinn að þessum
hópi öllum.
Kæra Unnur, því miður mun ég
verða fjarverandi, þegar útför Gisla
fer fram þann 21. janúar nk. Þessi
fátæklegu kveðjuorð eru til þess
ætluð að flytja þér og þínum hlut-
tekningu mína og um leið til að
minnast Gisía okkar, þessa heiðar-
lega og góða drengs.
Guð veri með honum.
Sveinn Björnsson