Morgunblaðið - 11.02.1989, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐÍÐ LAUGÁRDÁGUR 11. FÉBRÚÁR 1989
Endurskoðun
útvarpslaga
Nú dugir ekki
annað en kjósa
eftirHa.ra.ld Ölafsson
Vegna frétta um, að mennta-
málaráðherra hafi skipað nefnd til
að endurskoða útvarpslögin nr.
86/1985, og ummæla ráðherra, sem
skilja mætti svo, að ekkert hafí ver-
ið unnið að endurskoðun laganna
vil ég taka fram eftirfarandi:
Nokkru áður en Sverrir Her-
mannsson lét af embætti mennt-
málaráðherra vorið 1987 skipaði
hann nefnd þriggja manna til að
endurskoða téð lög. í nefndinni voru
Haraldur Ólafsson dösent, Vilhjálm-
ur Þ. Vilhjálmsson lögfræðingur og
Knútur Hallsson, ráðuneytisstjóri,
og var hann formaður nefndarinn-
ar. Nefndin hélt allmarga fundi og
ræddi við marga aðila, bæði þá sem
standa í útvarpsrekstri, og sérfræð-
inga í útvarps- og ijarskiptatækni.
Að loknum ítarlegum umræðum
um hvert einasta atriði laganna
varð nefndin sammála um að leggja
til ýmsar breytingar á gildandi út-
varpslögunum. Voru breytingatil-
lögur þessar afhentar núverandir
menntamálaráðherra fáeinum dög-
um eftir að hann tók við embætti.
Helstu breytingatillögur nefndar-
innar voru þessar:
1. í 3.gr., l.mgr. er lagt til að
orðin „á afmörkuðum svæðum" falli
niður. Er það gert í samræmi við
túlkun og framkvæmd útvarps-
fréttanefndar á þessu ákvæði. Þýðir
breytingin að ekki er sérstakiega
veitt leyfi til útvarpsrekstrar á ein-
hveijum afmörkuðum svæðum.
2. Við 5.gr. er bætt ákvæði er
segir, að loftnetskerfi fjölbýlishúsa,
svo og loftnetskerfi fyrir bæi og
bæjarhluta, þar sem dreift er við-
stöðulaus dagskrá ætlaðri almenn-
ingi frá innlendum og erlendum út-
varpsstöðvum teljist ekki til út-
varpsstöðva í skilningi laganna.
3. Lagt er til að ákvæðum um
Menningarsjóð útvarpsstöðva verði
breytt á þann veg, að heiti hans
verði Menningarsjóður útvarps,
gjald til hans lækkað úr 10 af hundr-
aði álags á auglýsingar í 5 af hundr-
aði. Þá er lagt til, að menntamála-
ráðherra skipi alla þrjá stjómar-
mennina.
Létt er þeirri kvöð af Ríkisútvarp-
inu og menningarsjóði, að hlutur
Ríkisútvarpsins af rekstrarkostnaði
Sinfóníuhljómsveitar íslands skuli
greiðast af menningarsjóðsgjaldinu.
Er það skoðun nefndarmanna, að
ríkissjóður skuli einn bera kostnað
af hljómsveitinni.
4. Felld er niður sú skylda
Ríkisútvarpsins að senda út tvær
hljóðvarpsdagskrár árið um kring.
Þess í stað er Ríkisútvarpinu veitt
heimild til þess.
5. Æviráðningu útvarpsstjóra er
breytt í tímabundna ráðningu.
6. Tekið er af skarið um, að hlut-
verk útvarpsráðs skuli vera fólgið í
því, að vera ráðgefandi um hversu
haga skuli útvarpsefni í höfuðdrátt-
um.
7. Útvarpsráðsmönnum er fjölgað
í 9.
8. Deildum Ríkisútvarpsins og
framkvæmdastjórum er fjölgað úr 3
í 4, en nú hefir í framkvæmd verið
bætt við einni deild, tæknideild, og
forstöðumaður hennar gerður að
framkvæmdastjóra, en eins og sakir
standa er ekki heimild fýrir slíku í
núgildandi lögum.
9. Ráðning framkvæmdastjóra og
deildarstjóra verði tímabundin.
10. Þá er lagt til, að sett verði í
lögin ákvæði er banni að skerða
megi tekjustofn af aðflutningsgjöld-
um með lánsíjárlögum eða hliðstæð-
um hætti.
Nefndarmenn voru sammála um,
að breyta ætti í fyrra horf ákvæðum
um að Tryggingastofnun ríkisins
greiði afnotagjöld elli- og lífeyris-
þega, sem njóta undanþágu frá
greiðslu afnotagjalda. Ennfremur
að undanþága frá söluskatti vegna
auglýsinga skuli ná til allra fjöl-
miðla jafnt.
Haraldur Ólafsson
„Að loknum ítarleg’um
umræðum um hvert
einasta atriði laganna
varð nefhdin sammála
um að leggja til ýmsar
breytingar á gildandi
útvarpslögunum. Voru
breytingatillögur þess-
ar afhentar núverandi
menntamálaráðherra
fáeinum dögum eftir að
hann tók við embætti.“
Þetta voru veigamestu breyting-
ar, sem nefndin lagði til að gerðar
yrðu á lögunum. Breytingartillög-
umar miða að því að efla Ríkisút-
varpið fjárhagslega og eins hvað
varðar yfirstjóm þess og möguleika
til að bregðast við nýjum viðfangs-
efnum. Þá er tekið mið af nýjungum
í fjarskiptatækni og breyttum að-
stæðum í fjölmiðlum.
Þessir pefndarstörf eru hér rifjuð
upp til að minna á, að nú þegar
hafa ráðherra verið afhentar mótað-
ar tillögur um breytingar á gildandi
útvarpslögum.
Höfundur er dósent.
eftir Halldór Blöndal
Sl. mánudag gerði forsætisráð-
herra grein fyrir stefnu ríkisstjórnar-
innar í efnahagsmálum. Fyrirfram
hafði verið gumað af því, að það
yrði meiriháttar viðburður, — e.t.v.
stjómarsáttmáli nýrrar ríkisstjórnar
með Borgaraflokknum. En eftir því
sem leið á helgina fór að dofna yfir
yfirlýsingagleði einstakra ráðherra
og á mánudagsmorgun var svo kom-
ið, að stjómarandstöðunni var til-
kynnt, að Steingrímur myndi tala
einn ráðherra. Jafnframt var beðið
um að umræðum yrði haldið innan
naumra tímamarka. Eftir því sem
lengra leið á ræðu forsætisráðherra
for þingheimi smátt og smátt að
verða ljóst, að boðskapurinn var ekki
langrar messu virði. Efnahagsráð-
stafanir ríkisstjórnarinnar eru hvorki
fugl né fiskur.
Ástæðan fyrir giftuleysi ríkis-
stjómarinnar er umfram allt sú, að
ekki var til hennar stofnað vegna
málefna. Þó hafði það verið mál-
efnaágreiningur fyrst og fremst sem
olli því, að Þorsteinn Pálsson baðst
lausnar í september sl. Eins og sjáv-
arútvegsráðherra rifjaði réttilega
upp sl. mánudag höfðum við Sjálf-
stseðismenn talið verulega gengis-
fellingu nauðsynlega til þess að rétta
stöðu sjávarútvegsins, en á það vildu
þeir Jón Baldvin og Steingrímur
Hermannsson ekki fallast eins og
þjóðin sá og heyrði í beinni útsend-
ingu á Stöð 2.
Eftir að þeir tvímenningarnir
höfðu hlaupið þannig á sig var þeim
auðvitað pólitísk nauðsyn að ná sam-
stöðu við Alþýðubandalagið, sem
raunar hafði verið undirbúið á bak
við tjöldin nokkrum vikum áður. Það
sem dró þá Jón Baldvin og Ólaf
Ragnar að Steingrími Hermannssyni
var sú staðreynd, að hvomgur þeirra
treysti sér í haustkosningar. Skoð-
anakannanir höfðu gefið vísbendingu
um, að hvorugur A-flokkanna stóð
til sigurs og þeir tvímenningamir tók
þau skilaboð alvarlega.
Stjórnarmyndunarviðræðurnar
„Eins og nú standa sak-
ir dugir ekki annað en
rjúfa þing og efiia til
kosninga. Samsetning
þingsins er með þeim
hætti, að dugandi og
samhent ríkisstjórn
verður ekki mynduð.
Það er búið að sýna
sig.“
vom stuttar og eftir því innihaldslitl-
ar. Fyrstu aðgerðir ríkisstjórnarinnar
vom svo sem engar. Afgreiðsla fjár-
laga einkenndist af meiri skattagleði
en elstu menn muna. Og síðan um
áramót hefur gengi krónunnar verið
fellt tvisvar og þriðja gengisfellingin
verið boðuð fyrir páska. Lífskjörin
halda áfram að versna jafnt og þétt,
en framundan er verðhækkunaralda
sem á máli viðskiptaráðherra heitir
því fína nafni „umþóttun“ eftir verð-
stöðvun. Eftir sem áður hafa bæði
forsætis- og sjávarútvegsráðherra
lýst yfir, að enn sé gengi krónunnar
of hátt skráð, þannig að það er of-
viða útflutningsatvinnuvegunum og
stefnir í meiri viðskiptahalla en áð-
ur. Þegar svo illa tekst til er eðlilegt
að þreytu sé farið að gæta hjá ein-
stökum stjórnarþingmönnum sem
ýmist lýsir sér í uppgerðar galsa eða
pirringi. Og ágreiningsefnin halda
áfram að hrannast upp, stór og smá.
Við skilyrði eins og þessi reynir
mjög á þingið og þó sérstaklega á
þá þingmenn, sem em í stjórnarlið-
inu. Ástæðan er sú, að jafnveikar
ríkisstjórnir og þessi og sjálfum sér
sundurþykkar hafa tilhneigingu til
þess að fela vandann fyrir stuðnings-
mönnum sínum á Alþingi til þess að
vekja ekki upp deilur og umræður
meðal einstakra stjórnarþingmanna,
sem auðvitað hafa mismunandi sjón-
armið og reynslu fyrir utan það að
vera úr ólíkum flokkum. Þetta lýsir
sér m.a. í því, að ráðherramir reyna
Áskorun til fréttamanna:
I guðs bænum hættið að
misnota stjóramálamenn!
eftir Pál Skúlason
Siðferðileg fmmregla Immanu-
els Kants hljóðar svo í einni mynd
sinni: „Komið aldrei fram við
nokkra manneskju, hvorki sjálfa
þig né aðra, eingöngu sem tæki,
heldur líka ævinlega sem takmark
í sjálfu sér.“ Þessi fmmregla er
einn homsteinn nútíma réttarríkis.
í slíku ríki skal fólk virða reisn og
gildi manneslq'unnar hvemig sem
komið er fyrir henni, hver sem
staða hennar er eða verðleikar. Sú
virðing fyrir manneslq'unni sem hér
er um að ræðá á sem sé ekkert
skylt við virðingu fyrir stöðum
manna, menntun eða öðmm verald-
legum atriðum. Hin siðferðilega
virðing, sem bera skal fyrir mann-
eskjunni, er órofa tengd því sem
við köllum í daglegu tali sjálfsvirð-
ingu. Menn lítilsvirða sjálfa sig með
því að virða ekki manneskjuna hver
sem hún er og hvað sem hún hefur
gert.
Brot á þessari siðferðilegu fram-
reglu verður oftast með þeim hætti
að fólk er misnotað á þann veg að
ekki er gerður greinarmunur á
persónu þess og hlutverkunum eða
stöðunum sem það gegnir. Mann-
eskjan er lögð að jöfnu við hlut-
, verkin sem hún Ieikur eða er látin
leika, ef ekki knúin til að leika i
lífinu. Húsmóðirin er bara húsmóð-
* ■ ----------- --------------
ir, kennarinn bara kennari, frétta-
maðurinn bara fréttamaður.
Og svo tekið sé dæmið sem blas-
ir við í fjölmiðlum, ekki síst sjón-
varpsstöðvunum: stjórnmálamað-
urinn er ekki virtur sem manneskja
heldur farið með hánn sem pólitíska
fígúm eingöngu. Ekki bara í ára-
mótaskaupinu, heldur alla daga
vikunnar. Honum er varpað eins
og hverri annarri brúðu inni í sviðs-
ljósið í tíma og ótíma, stillt upp við
vegg og látinn hafa skoðanir á öll-
um sköpuðum hlutum, látinn síend-
urtaka það sem hann hefur áður
sagt, svo er reynt að espa hann
og egna eins og frekast er unnt,
honum att út í þras og þrætur —
uns áhorfendur fyllast samúð eða
andúð á fyrirbærinu. Og svo er
samúðin eða andúðin mæld í skoð-
anakönnunum sem eiga að vera til
vitnis um vilja og þá væntanlega
líka sjálfstæða hugsun kjósenda.
Og þessi leiksýningu og lang-
flestum tilbrigðum sínum stjómið
þið fréttamenn! Með þessu hátta-
lagi emð þið að misnota þetta
ágæta fólk sem hefur lagt sálu sína
og sóma í það að annast rekstur
okkar sameiginlegu mála. Þið látið
það blátt áfram aldrei í friði; glögg-
skyggn maður sagði mér að hann
þekkti innihald fataskápa nokkurra
stjórnmálamanna út í hörgul, svo
oft hefði hann borið þá augum í
sjónvarpi; hann sagðist samt ekk-
„Svo tekið sé dæmið
sem blasir við í fjöl-
miðlum, ekki síst sjón-
varpsstöðvunum:
stjórnmálamaðurinn
er ekki virtur sem
manneskja heldur far-
ið með hann sem
pólitíska fígúru ein-
göngu. Ekki bara í
áramótaskaupinu,
heldur alla daga vik-
unnar.“
ert vita um það hvers konar mann-
eskjur þeir væm: manneskjuna í
þeim hefði hann bara alls ekki séð;
þessir menn fengju aldrei að vera
þeir sjálfir. „Ætli það fari ekki svo
að þeir týni sjálfum sér endan-
lega,“ sagði þessi góði maður.
Þið fréttamenn eigið ykkur þijár
afsakanir. Fyrsta afsökunin er sú
að það séu stjórnmálamennirnir
sjálfir sem vilji láta nota sig svona;
þeir gangist svo upp í hlutverkum
sínum að þeim líði hvergi vel nema
helst í beinni útsendingu þar sem
þeir ráðskast með landsins gagn
og nauðsynjar, slíta stjórnarsam-
Páll Skúlason
starfí eða mynda stjórn. Þetta er
vond afsökun. Börn vilja stundum
fá að leika sér daginn út og daginn
inn og ata sig aur og drallu í tíma
og ótíma. En þeim á auðvitað ekki
að líðast það. Auk þess er engin
ástæða til að halda að þetta sé ein-
lægur vilji stjómmálamanna; miklu
fremur er þetta freisting sem sum-
ir þeirra eiga bágt með að standast.
Önnur afsökunin er sú að al-
menningur, kjósendumir, vilji að
stjómmálamenn séu sífellt hafðir
að skotspóni svo hægt sé að hafa
vakandi auga með því sem þeir
aðhafast eða til að henda gaman
að þeim. Ég leyfi mér að efast um
þetta; almenningur er ekki fáviti;
hann samanstendur af hugsandi
veram sem hefur hver sínar hug-
myndir um lífið og tilverana og sem
myndar sér skoðanir á marga ólíka
vegu. Svokallaðar „skoðanakann-
anir“ era ein áhrifarík leið til að
mydna skoðanir með fólki. Fólk
gerir sér upp og era gerðar upp
skoðanir. Almenningsálitið er auk
þess annað en samtíningur skoð-
ana. Það er ákveðin siðferðileg
skoðun eða afstaða sem ríkjandi
er á ákveðnum tímá til ákveðinna
mála. Og ég leyfi mér að fullyrða
að almenningsálitinu á íslandi sé
ofboðið með því hvemig stjóm-
málamenn era misnotaðir, einkum
í sjónvarpi. Stundum er þetta svo
voðalegt að það mætti ætla að
stjórnmálamennimir sjálfír væm
að hafa almenning að fífli. Þessi
afsökun er því síst skárri þeirri
fyrst nefndu.
Þá er það síðasta afsökunin. Hún
er sú að þið vitið ekki alveg hvað
þið erað að gera, hafið hreinlega
ekki áttað ykkur á mikilvægi ykkar
og ábyrgð í samfélaginu. Þessi af-
sökun er sennilega fullgild. Hún
er eina skýringin á háttalagi ykkar
sem mér virðist að megi færa fram
sem vissa afsökun. Ef þetta er rétt,
þá eigin þið umsvifalaust að reyna
að bæta ráð ykkar og flytja okkur
raunveralegar fréttir af gangi
stjórnmálanna. Ég skora því á ykk-
ur að láta stjómmálamennina í friði
við að vinna sín störf og segja
okkur svo frá því hvemig þeir raun-
veralega fara að því. Og þið þurfið
líka að fræða okkur meira og betur
um það hvernig stjórnmál ganga
fyrir sig úti í hinum stóra heimi.
Þá fyrst — þegar þið hafið axlað
ábyrðina sem fylgir störfum ykkar
— er von til að almenningur á ís-
landi farið að skilja sín eigin stjóm-
mál og þá er heldur aldrei að vita
nema hann taki líka upp á því að
leiða þau til betri vegar.
Höfundur er prófessor í heim■
speki.