Morgunblaðið - 26.04.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBUAÐIÐ MIÐVIKUÐA'GÚR 26.! APRÍL 1989 !
Afinæliskveðja:
Oddur Olafsson
fv. alþingismaður
Kveðja frá Öryrkjabanda-
lagi Islands
Oddur Ólafsson, fyrrum alþingis-
maður og yfirlæknir á Reykja-
llundi, heiðursformaður Öryrkja-
bandalags íslands, er áttræður í
dag, 26. apríl. Fatlaðir íslendingar
iíta til þessa aldna heiðursmanns
með virðingu og þakklæti og árna
honum heilla á þessum tímamótum.
Þegar maður, sem er rúmlega
helmingi yngri en Oddur, sest niður
og ætlar að rita til hans stutta af-
mæliskveðju er nokkur vandi á
höndum, því að hvar á að bera nið-
ur? Yfirleitt er hægt að rekja í stór-
um dráttum æviferil aldinna af-
mælisbarna og fara fjálgum orðum
um það sem þau hafa afrekað og
óska þeim notalegs ævikvölds, en
Oddi er hins vegar þannig farið að
ekki er hægt að rita um hann slíka
minningargrein því að maðurinn er
enn frjór í hugsun, ötull í starfi og
frumkvöðull hvers kyns málefna
sem til heilla mega horfa fyrir
íslenskt samfélag.
Oddur Ólafsson er þekktastur
fyrir störf sín í þágu fatlaðra á
undanfömum áratugum. Ungur að
árum varð hann fyrir þeirri reynslu
að veikjast af berklum. En hann lét
ekki bugast heldur hófst handa
ásamt öðrum berklasjúklingum og
stofnaði Samband íslenskra berkla-
sjúklinga, SÍBS, sem var fyrsta
öryrkjafélag sem stofnað var á Is-
landi. Var það vissulega tímamóta-
skref sem Oddur og félagar hans
stigu árið 1938 því að á þeim ámm
vom helst stofnuð líknar- og styrkt-
arfélög sem vissulega komu ýmsum
þörfum málum áleiðis. En Oddur
skildi og hefur ætíð haldið því fram,
að sigur vinnist aldrei í nokkru
máli taki þeir, sem eiga hagsmuna
að gæta, ekki höndum saman um
að leysa vandamál sín.
Það er ánægjulegt til þess að
hugsa að Oddur og samherjar hans
skyldu hafa þá víðsýni til að bera
að breyta samtökum sínum þegar
sigur hafði unnist á berklaveikinni
hérlendis, þannig að nú starfa innan
vébanda SÍBS. sjúklingar, sem búa
við hvers kyns mein í brjósthoii.
Þannig em einkenni félaga sem em
í framsókn en hafa ekki staðnað í
starfí.
Ef telja ætti upp öll þau mál sem
Oddur hefur komið nálægt og
snerta hag fatlaðra á íslandi yrði
það ærið langur listi. Hér skal minnt
á að uppbyggingu Reykjalundar,
sem er ein virtasta endurhæfíngar-
stofnun á Norðurlöndum, kannanir
sem stjómvöld létu gera á högum
öryrkja á 6. áratug þessarar aldar,
stofnun Öryrkjabandalags íslands
1961 og stpfnun Hússjóðs Öryrkja-
bandalags íslands árið 1966. Öddur
varð reyndar fyrsti formaður Ör-
yrkjabandalags íslands við stofnun
þess og gegndi því embætti í 6 ár.
Árið 1983 varð hann varaformaður
þess, en ákvað að gefa ekki kost á
sér til endurkjörs 1985. Árið 1986,
þegar Öryrkjabandalag íslands
varð 25 ára sagði Oddur sæti sínu
í stjóm þess lausu. En aðalfundur
bandalagsins kaus hann þá einróma
heiðursformann þess og situr því
Oddur enn fundi stjórnar banda-
lagsins og hefur áhrif á málefni þau
er hann telur nokkru skipta.
Oddur hefur verið formaður
stjórnar Hússjóðs Öryrkjabanda-
lags Islands frá stofnun hans árið
1966 og barist manna harðast fyrir
því að leysa brýnan húsnæðisvanda
öryrkja. í könnun, sem gerð hafði
verið á högum fatlaðra í Reykjavík
kom fram að þeir bjuggu yfirleitt
í húsnæði sem almennt var talið
óíbúðarhæft. Oddur áleit því að eitt
brýnasta hagsmunamál þessa hóps
væri að koma upp sómasamlegum
íbúðum handa því. Var fengin lóð
við Hátún í Reykjavík þar sem síðar
risu um 200 íbúðir. Síðar var byggt
fjölbýlishús við Fannborg í Kópa-
vogi.
Rekstur Öryrkjabandalags ís-
lands og Hússjóðs Öryrkjabanda-
lagsins var ætíð mjög erfiður. Þótt
hússjóður nyti mikillar velvildar
stjórnvalda var þó fátt um opinbera
styrki. Árið 1984 kom þáverandi
formaður Öryrkjabandalagsins, Vil-
hjálmur Vilhjálmsson, fram með
hugmynd að tekjuöflun fyrir banda-
lagið, en hann hafði haft einhver
kynni af lottótekjum í Bandaríkjun-
um. Þegar var hafist handa við að
afla málinu fylgis á meðal þing-
manna og stóð mikil orrahríð á
Alþingi um þetta mál vorið 1985.
Oddur var þá í þinghúsinu hvenær
sem hann gat því við komið og það
var ekki síst fyrir atfylgi hans og
virðingu þingmanna fyrir honum
að íslensk getspá varð að veruleika
og lottóinu var hleypt af stokkunum
á haustmánuðum 1986. Oddur hef-
ur nú séð þann draum sinn rætast
að Öryrkjabandalagið og þar með
Hússjóður þess fengi fastan tekju-
stofn sem veija mætti til fram-
kvæmda í þágu öryrkja.
Fleiri velferðarmál mætti nefna.
Oddur lagði talsvert á sig til þess
að fá inn í ný umferðarlög ákvæði
sem tryggja hag fatlaðra og beitti
þar samböndum sínum innan allra
þingflokka.
Eitt af mestu framfaramálum
sem Öryrkjabandalag íslands hefur
átt þáttj á seinni árum er stofnun
Starfsþjálfunar fatlaðra, en Rauði
krossinn ásamt fleiri samtökum
átti þar mestan hlut að máli árið
1983. Þegar Öryrkjabandalagið og
Rauði krossinn ákváðu að leita sam-
starfsryið félagsmálaráðuneytið um
rekstur þessarar stofnunar boðaði
þáverandi félagsmálaráðherra,
Alexander Stefánsson, til fundar
með embættismönnum ráðuneytis-
ins, fulltrúum Rauða krossins og
Öryrkjabandalags íslands. Ráð-
herra tók þá sérstaklega fram að
hann vildi fá Odd Ólafsson til skrafs
og ráðagerða, því að flestir vildu
hlíta hans úrskurði.
íslendingar hafa löngum átt erf-
itt með að fylkja sér að baki forystu-
manna sinna og flestir þeir sem
komið hafa einhverju áleiðis al-
menningi til hagsbóta hafa þurft
að beijast harðri baráttu til að ná
málum sínum fram. Oddur Ólafsson
hefur stundum orðið að heyja harða
baráttu innan samtaka sinna og á
pólitískum vettvangi til að fá um
þokað ýmsum þörfum málum, en
árangurinn er ótvíræður: Á flestum
sviðum hafa orðið miklar framfarir.
í málefnum fatlaðra á undanförnum
áratugum og Oddur Ólafsson situr
nú í öndvegi sem formaður Hús-
sjóðs Öryrkjabandalags Islands,
heiðursformaður Öryrkjabandalags
íslands og forseti SÍBS, einna mikil-
virkustu samtaka sem vinna að
hagsmunamálum fatlaðra á íslandi.
Oddur var reyndar kjörinn forseti
SÍBS síðastliðið haust og var haft
á orði að menn hefðu viljað yngja
upp í forsetaembættinu. Þetta gátu
menn sagt þótt fráfarandi formaður
væri nokkru yngri en Oddur og
þessu hefði verið óhætt að halda
fram þótt kornungur maður hefði
setið í forsetaembættinu á undan
Oddi.
Þegar Oddur Ólafsson sat á Al-
þingi íslendinga höfðu menn á orði
að þar ættu fatlaðir sinn fulltrúa.
Síðan hann hætti þingstörfum hefur
enginn einn þingmaður talist slíkur
fulltrúi. Þetta sýnir og sannar að
einstakir stjómmálaflokkar skipta
litlu þegar um velferðarmál fatlaðra
er að ræða heldur skiptir mestu að
einstakir þingmenn, hvaðan úr
flokki sem þeir em, láti sig þessi
málefni varða.
Öryrkjabandalag íslands sendir
heiðursformanni sínum, Oddi Ólafs-
syni og fjölskyldu hans ámaðarósk-
ir á þessum heiðursdegi og lítur
björtum augum til áframhaldandi
starfa Odds að heiila- og hamingju-
málum á ókomnum framkvæmda-
árum.
Arnþór Helgason,
formaður stjórnar
Oryrkjabandalags íslands.
Öðlingsmaðurinn Oddur Ólafs-
son, fyrrv. yfirlæknir á Reykja-
lundi, alþingismaður og núverandi
formaður SIBS er 80 ára í dag.
Þrátt fyrir háan aldur heldur hann
sínum leiðandi starfskröftum og vel
sé svo sem lengst.
Oddur er án efa einn af mætustu
mönnum okkar samtíðar þótt hann
hafi ekki hugmynd um það sjálfur,
sem einmitt er aðalsmerki mikil-
menna. Hann þótti hæfilega alvar-
legur ungur maður, en hugsjónir,
og á ég þar við praktískar hugsjón-
ir, voru honum í blóð bornar.
Eftir að hann, sem sérfræðingur
í vinnulækningum, kom frá Banda-
ríkjunum og gerðist liðsmaður í
Sambandi íslenskra berklasjúkl-
inga, var fyrst farið að hlusta á og
taka mark á þeim merka félagsskap
sem skapaðist og þróaðist í sjúkra-
rúmum norðanlands og sunnan. Sá
félagsskapur átti marga mikilhæfa
menn í sínum röðum, en ég tel að
það mikla og þjóðfélagslega mikil-
væga starf sem þar hefur verið
unnið, kristallist í mannkostum og
persónu Odds.
Eins og Eimskip var á sínum
tíma, í samgöngumálum, nefnt
óskabarn þjóðarinnar, var hið sama
heiti yfirfært á Reykjalund í endur-
hæfingarmálum sjúkra. Enda hefur
Oddur hlotið margvísleg virðingar-
og viðurkenningartákn fyrir sitt
einstæða lífsstarf, bæði ínnlend og
erlend, því orðstír hans hefur borizt
víða.
Þegar undirritaður veiktist af
berklum rúmlega tvitugur, virtist
útlitið heldur ískyggilegt. En þótt
það kunni að hljóma mótsagna-
kennt reyndist það mér fremur til
heilla en hitt. Mér opnaðist óþekkt-
ur heimur, sá nýjar víddir á lífinu
og kynntist manni eins og Oddi, sem
ég met mestan og sannastan er ég
hef hitt á lífsleiðinni. Jafnframt
eignaðist ég marga af mínum beztu
vinum, sem eru nú flestir látnir, á
þeim mörgu ánægjulegu árum sem
ég starfaði að málum berklasjúkl-
inga, fyrst við Vöruhappdrættið og
síðar í stjórn Reykjalundar.
Þótt ævintýrið um SÍBS og
Reykjalund rísi líklega hæst á ævi-
ferli Odds, er það þó aðeins hluti
af því sem hann hefur komið í verk.
Atorka hans og fijór hugur hefur
verið með eindæmum.
Hann var hvatamaður að Múla-
Iundi, vinnustofum öryrkja, og
Múlabæ, dagstofnun aldraðra, í
samstarfi við aðra aðila. Og hann
var aðalhvatamaður að stofnun
Öryrkjabandalags íslands og þeirri
merku starfsemi sem fram fer á
vegum þess og þeim miklu bygging-
um sem til þurfti og var formaður
þess í mörg ár.
Auk alls þessa varð hann al-
þingismaður fyrir Reykjaneskjör-
dæmi fyrir Sjálfstæðisflokkinn og
hlaut þá glæsikosningu þar sem
allar pólitískar flokkslínur riðluðust,
sem eitt sér lýsir hinum almennu
vinsældum Odds. Á Alþingi kom
hann fram mörgum góðum málum
öryrkjum og öidruðum í hag.
Án efa er enn margt óupptalið
sem þessi ótrúlegi maður hefur
komið í verk og þyrfti heila bók til
að koma því sómasamlega til skila.
Er vonandi að ævisaga Odds
Ólafssonar verði skráð.
Við hjónin óskum Oddi áfram-
haldandi heilla, að hann megi njóta
starfskrafta sem lengst og eiga
verðskuldað fagurt ævikvöld.
Ragnheiði, börnum þeirra og fjöl-
skyldu allri sendum við kveðjur og
ámaðaróskir. Svo og Evu, systur
Odds, sem dvelur á Reykjalundi í
góðu yfirlæti og samfagnar Oddi
bróður.
Baldvin Jónsson
P.S. Stjórn Sjómannadagsráðs
hefur beðið mig að flytja Oddi virð-
ingar- og árnaðaróskir á þessum
tímamótum og sérstakar kveðjur
frá formanni hennar, Pétri Sigurðs-
syni, fyrrv. alþingismanni.
„Skilaðu kveðju til doktors Ólafs-
sonar“ voru skilnaðarorð John
McClements, míns gamla yfirlæknis
á Bellevue-sjúkrahúsinu í New
York, er ég hélt heim frá sérnámi
1982. Oft hafði hann minnst kynna
þeirra Odds, sem reyndar voru ör-
stutt, meðan báðir sóttu eitthvert
berklaþingið í Bandaríkjunum á
fjórða áratug aldarinnar. Er ég
sagði honum frá SÍBS, Reykjalundi
og þingmennsku Odds, færðist
gjarnan Ijómi yfir andlitið um leið
og hann sagði eitthvað á þessa leið
„ég fann það alltaf á mér að þessi
maður væri einstakur eldhugi og
að honum myndi takast sitt ætlun-
arverk".
Ekki ætla ég mér að tíunda hér
liðin afreksverk Odds og félaga
hans enda flestum kunn. Oddur er
fyrir mér miklu fremur maður
framtíðar en fortíðar og þrátt fyrir
háan aldur, er honum enn í dag
tamara að horfa fram á veginn en
að líta um öxl. Til dæmis um fram-
sýni Odds, kom hann að máli við
mig fljótlega eftir að ég hóf störf
á Reykjalundi og bað mig endilega
að vinna að því, að fá til landsins
vélar sem framleiddu súrefni úr
andrúmsloftinu, fyrir sjúklinga í
heimahúsum. Oddur var þá hátt á
áttræðisaldri, nýkominn úr náms-
ferð til Bandaríkjanna, þar sem
hann hafði kynnt sér þessa nýjung.
Islendingar urðu þannig fyrstir
þjóða í Evrópu til að nýta sér þessa
tækni og sannaðist þar, á þessum
síðustu og verstu tímum, gildi
námsferða lækna.
Störf Odds á öðrum sviðum en
snúa að Reykjaiundi og SÍBS þekki
ég að takmörkuðu leyti, en veit þó
að þar hafa verið í fyrirrúmi óeigin-
girnin, hjálpsemin og baráttan fyrir
hagsmunum lítilmagnans.
Enn er hann að þessi síungi öld-
ungur og gerir okkur sem yngri
erum skömm til. Á hálfrar aldar
afmælis SÍBS á síðasta ári tók hann
við stjórnartaumunum í félaginu
sem hann átti svo mikinn þátt í að
skapa, ekki til að slá af og hægja
för, heldur til að sækja fram með
fræðslu, fundarhöldum og ferðalög-
um í anda baráttumannsins Odds
Ólafssonar.
í dag þegar Oddur stendur á
áttræðu óska ég honum og fjöl-
skyldu hans til hamingju og vona
jafnframt, að við megum áfram
njóta hans ótrúlegu starfsorku.
Björn Magnússon
Þeim fækkar íslendingunum sem
stigu æskuspor á sauðskinnsskóm.
Þá snerist hugur ungviðisins um
áttæringa eða útilegumenn sem
kynnu að leynast í heiðinni fyrir
ofan bæinn, eins og nú er hugsað
um tölvur og tækni.
Þegar Oddur Ólafsson fæddist
fyrir 80 árum voru Iifnaðarhættir
þjóðarinnar norður við heimskauts-
baug allir aðrir en á hröðum líðandi
dögum tækninnar. Hann ólst upp á
einu mesta stórbýli á Suðurnesjum,
útvegsbænum Kalmanstjörn. Til
náttúrunnar sóttu ábúendur björg
í bú. Fiskurinn í sjónum og fuglinn
í bjarginu var það sem náttúran sá
íbúunum fyrir sér til lífsviðurværis.
Stundum var náttúran hörð við
matþega sína þótt öðrum stundum
léki hún við þá. Þeir gátu ekki
mótað náttúruna en hún mótaði þá
og stælti.
Það var ofur eðlilegt að piltinn,
sem var afkomandi dugandi sjó-
sóknara og útvegsbænda í báðar
ættir, langaði mest til að verða sjó-
maður. En hann fæddist í byijun
þeirrar aldar sem menn voru farnir
að eygja möguleika á að fræðast
og gefa andlegu atgervi kost á að
taka flugið.
Ugglaust hefur það orðið
íslenskri þjóð til ómetanlegra heilla
að Oddur Ólafsson valdi þá braut
sem hann hefur gengið. Það er
ekki síður til heilla að hvergi sést
hann mæðast á þeirri göngu. Þess
vegna gleðjumst við í dag.
Ungur læknastúdent veiktist
hann af berklum sem á þeim tíma
jafngilti allt of oft dauðadómi. En
Oddur var ekki einn þeirra sem lúta
þurfti í lægra haldi. Þvert á móti,
og frá upphafi tók hann virkan
þátt í því sem mannlegur máttur
megnaði gegn þeim hræðilega sjúk-
dómi sem kallaður var Hvíti dauði.
Fremstur í flokki í samtökum
berklasjúklinga hefur hann verið
allt frá stofnun SÍBS fyrir rúmum
fimmtíu árum. Svo mikill er áhug-
inn og krafturinn í þessum síunga
baráttumanni að á 50 ára afmæli
samtakanna síðastliðið haust var
hann kjörinn formaður þeirra og
stýrir þeim nú styrkri hendi.
Sá sem þessar línur skrifar er
alinn upp á heimili þar sem berkla-
veiki hafði sett sín spor. Allt frá
bernsku heyrði ég foreldra mína,
Rannveigu og Guðmund, tala um
Odd Ólafsson sem velgjörðarmann-
inn, samstarfsmanninn eða forystu-
manninn sem allt lagði í sölurnar
fyrir málstaðinn, fyrir lítilmagnann.
A þeim tímum sem baráttan stóð
sem hæst var ekki spurt um vinnu-
tíma, hlunnindi eða laun og þannig
vinnur Oddur enn í dag.
Dytti mörgum manninum það í
hug á líðandi dögum lífsgæðakapp-
hlaups að láta torfengið leyfi til að
kaupa bíl á sicömmtunartímum
ganga til góðgerðarsamtaka svo að
þau gætu haldið eitt glæsilegasta
happdrætti allra tíma? Dytti yfir-
lækni í hug að sætta sig og fjöl-
skyldu sína við að búa í kennslu-
stofu og elda við prímus á meðan
verið væri að byggja spítalann
hans? Tæki nokkur að sér allt í
senn að sjá um byggingu, stjórna
vinnuheimíli og vera læknir stórrar
stofnunar?
Það er ekki skrýtið þótt allir
þeir sem starfa með Oddi Ólafssyni
hrífist með og virði þennan dóttur-
son og nafna mannsins sem hvað
mestan þátt átti í stofnun og vel-
gengni SÍBS og var frumkvöðull
að stofnun Öryrkjabandalags ís-
lands.
Það mætti lengi telja allt það sem
óvenjulegt er og fróðlegt um ævi
og starf Odds Olafssonar en víst
er að hann hefur ekki staðið einn.
Það var reyndar frú Ragnheiður
sem varð að gera sér að góðu
prímusinn forðum og hún hefur
staðið með sínum elskulega eigin-
manni í gegnum þykkt og þunnt í
meira en hálfa öld.
Ég veit að öll íslenska þjóðin
hugsar í dag hlýtt til velgjörðar-
manns síns, mannsins sem ólst upp
á sauðskinnsskóm en hefur nú
síðast staðið fyrir tölvuvæddu lottói
um Iand allt öryrkjum til ómælds
gagns.
Eg tek undir með foreldrum
mínum sem sögðu það hafa verið
mikla gæfu að fá að kynnast Oddi
Ólafssyni. Við sendum honum inni-
legar hamingjuóskir í dag. Megi
fjölskylda hans og þjóðin öll njóta
krafta hans sem lengst.
Leó E. Löve
í dag er foringi okkar og vinur
Oddur Ólafsson, formaður SlBS,
80 ára.
Á sl. hausti, eða í október, fagn-
aði SIBS 50 ára afmæli sínu og
sigurgöngu með þeim glæsilega
árangri sem við blasir með Reykja-