Morgunblaðið - 14.07.1989, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1989

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
14.1Ú1Í
ennan dag fyrir 200 árum
var ráðist á Bastilluna í
París. Tákn spilltra og
grimmdarlegra stjórnarhátta.
Frakkar gerðu daginn að þjóð-
hátíðardegi sínum 1880. Nú
er þess minnst með margvís-
legum hætti í Frakklandi og
víða annars staðar, að tvær
aldir eru liðnar frá frönsku
stjómarbyltingunni. Áhrifa
hennar gætti langt út fyrir
Frakkland og má sjá glögg
merki þess í stjórnarháttum
okkar.
Móðurinn sem rann á
frönsku byltingarmennina náði
til allra þátta þjóðlífsins. Þeir
vildu með sínum hætti hafa
hreint borð, byija á nýjum
grunni og ryðja öllu hinu
gamla úr vegi. Eitt gleggsta
dæmið um þetta er, að þeir
skiptu mánuðum í þrjár tíu
daga vikur og tóku upp ný
nöfn á dögum og mánuðum.
Almenningur sætti sig illa við
breytingar af þessu tagi og
þær urðu skammlífar. Hins
vegar hefur annað er snertir
daglegt líf okkar lifað lengur
og má þar nefna metrakerfið.
Bretar telja það til marks um,
hve lítil áhrif byltingin hafði á
þá, að þeir hafa ekki enn al-
mennt tileinkað sér það mæli-
einingakerfi. Einnig er sagt,
að hefði áhrifa stjórnarbylting-
arinnar gætt meira í Bretlandi
en raun ber vitni, myndi vera
stuðst við hlutfallsreglur við
útreikning á fylgi í kosningum
þar en ekki einmenningskjör-
dæmi. Hlutfallskosningar eru
taldar endurspegla þjóðarvilj-
ann betur en reglurnar um ein-
menningskjördæmi.
Kjörorð byltingarmannanna
var: Frelsi, jafnrétti og
bræðralag. Breski heimspek-
ingurinni A.J. Ayer, sem er
nýlega látinn, minnti á það í
síðustu greininni sem hann
skrifaði en hún íjallaði um
frönsku byltinguna og birtist
í breska vikuritinu Spectator,
að orðin jafnrétti og bræðralag
vísuðu til kristinna hugtaka;
við værum öll jöfn sem börn
Guðs. Hins vegar hefði kenn-
ingunni aldrei verið hrundið í
framkvæmd, nema ef til vill í
frumkristninni og í fámennum
samfélögum. Til þessara hug-
taka eru sóttar hugmyndaleg-
ar forsendur velferðarþjóðfé-
laga eins og okkar. Stjórnar-
hættir okkar mótast af við-
leitni til að finna meðalveg á
milli frelsis og jafnréttis. I
kommúnistaríkjunum hefur
frelsinu hins vegar verið fóm-
að fyrir það, sem þar er kallað
jafnrétti. Raunar hafa komm-
únistar skrumskælt kjörorð
frönsku byltingarinnar og
spillt merkingu þess.
Frakkar leggja höfuðkapp á
að minnast byltingarinnar með
sem glæsilegustum hætti. í
dag hittast leiðtogar 30 ríkja
í París og á morgun hefst þar
fundur sjö helstu iðnríkja
heims. Frakkar hafa skipað sér
í röð fremstu þjóða og þaðan
hafa borist og berast menning-
ar- og hugmyndastraumar til
allrar heimsbyggðarinnar. Þeir
þykja eigingjarnir í alþjóða-
samstarfi og vilja nýta allar
reglur til hins ýtrasta sér í
vil. Á hinn bóginn hafa þeir
áttað sig á því, að áhrif þeirra
eru meiri í nánu samstarfi við
aðra heldur en ef þeir standa
einir og sér. Þeir em burðarás
innan Evrópubandalagsins og
vilja sem nánasta Evrópu-
samvinnu en taka aðeins þátt
í stjórnmálasamstarfi Atlants-
hafsbandalagsins, vilja ekki
alfarið treysta á sameiginlegar
varnaráætlanir. Þeir eiga
þriðja mesta kjarnorkuherafla
heims og sýna mikið raunsæi
í umræðum um varnar- og
öryggismál eins og best hefur
sést á málflutningi Francois
Mitterrands, forseta Frakk-
lands. Þeim er kappsmál að
halda sínum hlut í breytilegum
heimi og hefur tekist það bæri-
lega.
Frönsku stjórnarbyltingar-
innar væri ekki minnst í dag
með hátíðarhöldum nema
vegna þess að hún hefur haft
varanleg og heillavænleg
áhrif. Hér skal dregið í efa,
að árið 2117 verði nokkrir til
að halda upp á byltingu bolsév-
ikka í Rússlandi með sama
hætti — jafnvel ekki einu sinni
árið 2017. Miklu líklegra er
að þjóðirnar sem nú búa við
alræði kommúnismans eigi eft-
ir að fikra sig til þeirra stjórn-
arhátta sem við njótum í lýð-
ræðisríkjunum. Þar sjái menn
að marxísk skýring og fram-
kvæmd á kjörorði frönsku bylt-
ingarinnar eigi ekki við rök
að styðjast og bijóti beinlínis
í bága við það sem felst í hin-
um fögru orðum: Frelsi, jafn-
rétti og bræðralag.
Fyrsti Bastilludagurinn:
Ráðist á tákn h
stjómar og gen
eftir Sig-laug
Brynleifeson
Mirabeau greifi héit ræðu á Þjóð-
þinginu 23. júlí 1789, þar sem hann
fjallar um ástæðurnar fyrir bylting-
unni í París rúmri viku áður. Hann
telur frumorsökina vera „hrun við-
urkennds valds“. Astæðan fyrir
þessu hruni var hik og stefnuleysi
konungs og tilburðir hans til þess
að sætta andstæðar fylkingar, af-
sláttur hans við kröfum Þriðju stétt-
ar og ónógar uppiýsingar um holl-
ustu hersins. Frumástæðurnar ónóg
landbúnaðarframleiðsla. Mikili hluti
franskra bænda, sem töldu um 80-
90% þjóðarinnar, bjó á svo rýrum
skikum að nægði þeim vart til fram-
færslu, því að kvaðir, landskuldir
og leigur voru þeim þungur baggi.
Rikisskuldirnar voru gífurlegar og
hirðhaldið í Versölum gleypti dijúg-
an hluta ríkisteknanna. Stéttaþing-
ið hafði beinlínis verið kvatt saman
til þess að leita ráða til að forða
ríkisgjaldþroti. Málin snerust á
þann veg, að fulltrúar Þriðju stéttar
tóku sér frumkvæði um löggjöf og
stjórnun og tilraunir konungs til
þess að ná aftur frumkvæðinu virt-
ust byggjast á valdbeitingu hersins,
sem reyndist ótryggur og beinínis
andsnúinn tilraunum konungs til
þess að ná frumkvæði og fyrri völd-
um.
Þegar konungur tók að kveðja
hersveitir, sem álitnar voru trygg-
ar, til Versala og enn frekar til
stöðva í næsta nágrenni Parísar,
þá þóttust þingmenn sjá að stefnt
væri að því að leysa upp þingið og
tryggja „frið óttans“ (Mirabeau) í
París. Það hafði komið til alvar-
legra óeirða í París 28. apríl, Rév-
eillon-óeirðanna. Ráðist var á eignir
auðugs verkstæðiseiganda og rænt
og stolið öllu steini léttara. Þá hafði
franska varðliðið hlýtt fyrirskipun-
um og ekki borið á _ óhollustu
óbreyttra liðsmanna. í þessum
óeirðum féllu um 300 manns. Þegar
kemur fram í júnímánuð tekur að
bera á hunguróeirðum og 28. júní
hófst uppreisn franskra varðliða-
sveita í París, gegn yfirmönnum
gínum. Það tók að bera á ókyrrð
innan franska hersins um þessar
mundir, vegna þess að aðallinn
hafði þá og lengi vel haft einkarétt-
indi á liðsforingja- og herforingja-
stöðum innan hersins. Þriðja stétt
var útilokuð, þetta vakti eðlilega
mikil sárindi.
Palais-Royal, setur hertogans af
Orleans, var samkomustaður and-
stæðinga konungsveldisins, þar
hópuðust saman áróðursmenn og
ræðumenn sem veittust harkalega
að hirðinni í Versölum. Lögregla
Parísar gat ekkert aðhafst, því að
setur hertogans var ekki hluti lög-
sagharumdæmis Parísar. í þessu
hverfi voru helstu tískubúðir borg-
arinnar og veitingastaðir og svæði
þar sem ræðumenn máttu tala að
vild. Menn vissu einnig afstöðu her-
togans og menn vissu að hann
studdi kröfur Þriðju stéttar og dag-
ana 5.-9. júlí þyrptust Parísarbúar
til Palais-Royal til að hlusta á
hvatningarræður og áskoranir full-
trúa Þriðju stéttar og þingsins um
að búa sig undir átök við „þær er-
lendu hjarðir" (Mirabeau 15. júlí)
sem konungur virtist nú stefna til
Parísar. Vinsælasti maður landsins
um þessar mundir var fjármálaráð-
herrann, Necker. Hann hafði reynt
að koma á einhveiju samkomulagi
við konung og hirðina, en mistekist
Ráðist á Bastilluna.
og var sviptur embætti og skipað
að fara úr landi 11. júí.
Uppreisn gegn tollum
og brauðverði
Fréttin um brottrekstur Neckers
barst til Parísar að morgni 12. júlí.
Fólk flykktist til Palais Royal og
þaðan héldu kröfugöngur um stræti
borgarinnar, hópar mynduðust við
Tuileri-höll og þar gerði konunglega
þýska herfyikið árás á kröfugöngu-
menn. Klukkan 10 um kvöldið
stefndu svissneskar hersveitir inn á
Champs-Elysées, en hurfu þaðan
sökum náttmyrkurs. Átök urðu
milli frönsku varðliðanna og þýsku
sveitanna í Tuileri-görðunum og
með tilstyrk almennings. Skömmu
eftir miðnætti yfirbugaði múgurinn
varðliðið sem gætti ráðhússins og
tók að ræna skotfærum og vopnum.
Klukkan 1 aðfaranótt mánudagsins
13. júlí var kveikt í 40 af 50 toll-
stöðvum við borgarhliðin. Tollstöðv-
arnar voru mjög illa séðar af íbúun-
um, allir tollar hækkuðu vöruverðið
og um tollhliðin fór aðalfæðan,
brauðið. Sljórnin hafði náið eftirlit
með flutningi á korni og brauði til
borgarinnar og lögreglan átti að
fylgjast með að bakarar bökuðu
þær brauðtegundir sem þeim bar
skylda til að baka. Talið var að
Parísarbúar þyrftu um eina milljón
brauða á dag og stjórnin taldi það
skyidu sína að sjá borgarbúum fyr-
ir þessu magni með ýmiss konar
ráðstöfunum. Bakarar voru fjöl-
margir í borginni, en auk þess voru
brauð flutt til borgarinnar og seld
á mörkuðum.
íkveikjurnar voru fyrst og fremst
uppreisn gegn tollum og hækkandi
brauðverði, en það hafði ekki verið
eins hátt í heila öid og það var að
morgni 14. júlí.
Klukkan sex að morgni 13. júlí
réðst múgur á Saint-Lazare-
klaustrið, en álitið var að þar væru
miklar kornbirgðir geymdar. Munk-
arnir þurftu að brauðfæða um 500
manns og auk þess fátæklinga og
betlara sem beiddust beininga við
klausturdyrnar. Kornbirgðum
klaustursins var rænt, vínföngum
Necker
og öðrum matvælum, einnig silfur-
munum og bókum, húsgögn voru
brotin og einkamunum íbúanna
stolið. Þeir sem stóðu að ránum og
þjófnaði í klaustrinu voru einkum
smáborgarar, svo sem smákaup-
menn og handverksmenn, einnig
daglaunamenn og flækingar. Auk
þess nutu þeir aðstoðar franskra
varðliða og atvinnuleysingja úr út-
borgum Parísar.
Um áttaleytið þennan morgun
komu kjörmenn Parísar, þeir sem
höfðu kosið fulltrúa á Stéttaþingið,
saman í ráðhúsinu og stofnuðu til
borgarvarðliðs, því að upplausn og
stjórnleysi ríkti. Lögreglan réð ekki
við neitt og frönsku varðliðarnir
gegndu ekki lengur skyldum sínum
sem verðir laga og réttar. Eftir nón
þennan dag sendu kjörmennirnir
fulltrúa sína til Invalides,' en þar
var annað aðalvopnabúr borgarinn-
ar, hitt var Bastillan, og kröfðust
vopna fyrir hið nýstofnaða borgar-
varðlið. Um kvöldið leituðust fyrstu
deildir hins nýstofnaða borgarvarð-
liðs við að koma á einhverri reglu
í borginni. Þá um kvöldið og næsta
dag handtók þessi nýja lögregla
þjófa og flækinga, sem höfðu stund-
að iðju sína þar sem eftir einhveiju