Morgunblaðið - 14.07.1989, Blaðsíða 31

MORGUl'ÍBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1989
Sigurbjörg Ólafs-
dóttir — Minning
Fædd 24. júní 1914
Dáin 7. júlí 1989
Hið sígilda viðfangsefni bók-
menntanna er hetjan. Menn skynja
hetjuna að sjálfsögðu með misjöfn-
um hætti, en það eru þó ekki marg-
ir Islendingar sem gera sér þá mynd
af hetjunni að hún lifi hljóðlátu
hversdagslífi, því síður að hún sé
kona.
Okkur er tamt að horfa á hið
ytra borð. Menntun, staða, auður,
völd, allt það sem skrumskæling
ijölmiðlunar dagsins upphefur.
Sjaldan er hins íslenska alþýðu-
manns getið. Hver er maður, hver
er Guði þóknanlegur? Er það sá sem
hefur mikið umleikis og auglýsir
sjálfan sig eða hinn sem aldrei
kemst á síður blaðanna en fórnar
sér öllum fyrir velferð annarra?
Ég var óharðnaður unglingur
þegar ég hitti Sigurbjörgu Ólafs-
dóttur fyrst. Hún hafði boðað mig
á heimili sitt einn kaldan dag um
haust til að tilkynna mér að dóttir
hennar væri barnshafandi af mínum
völdum. Þegar ég kvaddi dyra á
tröppunum í Hlíðargerði 4, skalf ég
eins og hrísla, bæði vegna þess að
ég hafði sjaldan til Reykjavíkur
komið og stóð ógn af þessari borg
og eins vegna hins að ég átti von
á rækilegri yfirhellingu. Sjaldan hef
ég orðið eins undrandi og ánægður
og þegar þau Sigurbjörg og Guð-
mundur opnuðu arma sína og buðu
mig velkominn í sitt hús. Og þannig
hefur það verið æ síðan. Eitt stórt
hlýtt faðmlag. Aldrei styggðaryrði
eða áfellisdómur, aðeins ást og
umhyggja fyrir börnum, mökum og
afkomendum. Hin stóra hugsjón
hjónanna var: Hvernig getum við
fórnað okkur í þágu þeirra?
Sigurbjörg Ólafsdóttir var fædd
í Tjarnargötu 6 í Reykjavík, en það
hús er nú horfið, 24. júni 1914,
dóttir hjónanna Guðbjargar Guð-
mundsdóttir, f. 26. júlí 1874, og
Ólafs Þorvarðarsonar, f. 8. janúar
1873. Foreldrar Guðbjargar voru
Birgitta Ólafsdóttir og Guðmundur
Magnússon og bjuggu þau í Höfn-
um. Ólafur var sonur Þorvarðar
Jónssonar í Brekkubúð á Álftanesi,
f. 2. maí 1826.
Sigurbjörg var yngst 10 barna
þeirra Guðbjargar og Ölafs. Eru þau
nú öll látin utan Óskar Dagbjartur,
fyrrum brunavörður i Reykjavík.
Hann má nú sjá á eftir síðasta systk-
ini sínu. Lengi má manninn reyna.
Föður sinn missti Sigurbjörg árið
1918, þá aðeins þriggja ára gömul.
Fimm börn Guðbjargar voru þá í
ómegð. Það var mikið á eina konu
lagt á tímum atvinnutregðu og fá-
tæktar að framfleyta þessum barna-
hópi, enda öryggi ekkna og barna
ekkert á þeim tíma. En Guðbjörg
bar sinn kross óbuguð, vann myrk-
ranna á milli, einkum við þvotta
fyrirfólksins og annan þrældóm,
oftast með yngstu dótturina sér við
hlið. Það urðu þó ýmsir til að rétta
ekkjunni ómetanlega hjálparhönd
og fór þar fremstur í flokki Indriði
Einarsson skáld, sem m.a. lagði
Guðbjörgu til aðgangseyri tveggja
sýninga á leikritinu Nýársnóttinni
sem sýnt var í Iðnó um þetta leyti.
Sigurbjörg Ólafsdóttir kynntist.
því fátæktarbasii þessara ára af eig-
in raun. Hennar hlutskipti í upp-
vextinum var að halda í blauta og
kalda hönd þvottakonunnar, sem
erfiðaði réttindalaus frá morgni til
kvölds, og hjálpa síðan til eftir því
sem aldur og kraftar leyfðu. En síst
var Sigurbjörg að sýta vinnuna, sem
litið var á sem blessun þess tíma.
Hún gekk til hennar með sitt góða
skap og þá barnslegu gleði sem
henni var eðlislæg. Þótt ótrúlegt
megi virðast leit Sigurbjörg oft aft-
ur til æskuáranna með leiftrandi
augnaráði og bros á vör.
Sigurbjörg var ung þegar hún
eignaðist sitt fyrsta barn, Inga
Bergmann Karlsson, 24. janúar
1931. Skömmu síðar kynntist hún
þeim manni sem átti eftir að verða
lífsförunautur hennar og stoð og
stytta í lífinu til hinsta dags, Guð-
mundi Brynjólfssyni þá verka-
manni, en lengst af bílstjóri á Þrótti.
Guðmundur fæddist 13. ágúst 1915
í Reykjavík, sonur hjónanna Brynj-
ólfs Gíslasonar sjómanns frá
Skrautási í Hrunamannahreppi og
Guðrúnar Hannesdóttur frá Skipum
í Stokkseyrarhreppi.
Þau Guðmundur og Sigurbjörg
hófu búskap í Bergstaðastræti 17 í
maí 1932. Ýmsum þótti það óráð
hjá Guðmundi að taka svona ungur
saman við sér eldri stúlku sem auk
þess átti barn fyrir. En Guðmundur
var viss í sínu vali, enda er það álit
allra sem til Sigurbjargar þekktu
að hún hafi borið af öðrum ungum
konum sakir fegurðar og yndis-
þokka. En hamingjan er ekki fólgin
í fríðleik einum saman. Fleira þarf
til farsældar í sambúð. Þau Guð-
mundur og Sigurbjörg féllu þegar
mjög vel hvort að öðru. Hann stað-
fastur sem klettur, áræðinn og vilja-
sterkur, hún rómantísk og fús af
einlægni og trúfestu að fylgja ást-
vini sínum á vit hins ókunna.
Sigurbjörgu var ekki brugðið þótt
þröngt væri í búi fyrstu árin á Berg-
st'aðasræti 17, síðar á Bergstaða-
stræti 33 og frá 1940 á Hverfisgötu
76b. Kröpp kjör voru hennar líf.
Að hennar dómi var lífsnautnin ekki
fólgin í gulli og ytri gæðum heldur
var spurt: Er hægt að hafa sæmi-
legt í matinn? Eru börnin heilbrigð
og þokkalega til fara?
„Ó, ég hafði yndi af að dansa,“
sagði Sigurbjörg svo oft við mig og
maður sá hana fyrir sér sem fiðrildi
í faðmi Guðmundar í fjörugum
polka. Og eitt er víst að þrátt fyrir
fátækt áttu þau hamingjuríka daga.
Og börnin komu eitt af öðru, níu
talsins og tíu með Inga sem Guð-
mundur gekk í föður stað með ljúfu
geði. Þau hjónin bjuggu við mikið
barnalán. Þó bar á einn skugga.
Son sinn Gísla misstu þau árið 1936,
en hann fæddist 28. ágúst 1934.
Þau börn Sigurbjargar sem nú
fylgja henni til moldar eru auk Inga
sem áður er talinn: Bryndís fædd
3. júlí 1933, Jón Vilberg fæddur 27.
september 1935, Ágúst fæddur 25.
desember 1936, Guðrún Hulda fædd
17. júní 1938, Ólöf Guðbjörg fædd
15. október 1939, Hrafnhildur fædd
15. janúar 1941, Birgitta Kolbrán
fædd 2. mars 1943 og Sævar Örn
fæddur 20. september 1948.
Ófáar sögur foreldra og barna
bera því vitni að ævinlega iðaði
Hverfisgata 76b, sem nú er því
miður urðuð, af lífi og fjöri þessa
tápmikla barnahóps, þótt herbergin
væru aðeins tvö. Veruleg umskipti
á efnahag þeirra hjóna má rekja til
ársins 1942 er Guðmundur eignaðist
sinn fyrsta vörubíl og gekk í Þrótt.
í framhaldi af því urðu þau hjónin
með áræði og eljusemi ein af frum-
byggjum Smáíbúðahverfisins, þar
sem hver maður stóð með skóflu
og hamar að byggingu síns eigin
húss, en nágrannar hlupu síðan til
hjálpar hver með öðrum eftir því
sem kunnátta og kraftar stóðu til.
Það var því eins og að koma í höll
þegar ijölskyldan flutti í Hlíðargerði
4 þar sem hjónin bjuggu í velsæld
þar til öll börnin voru komin til
manns. Þá fluttu þau í Feilsmúla
11 og sátu þar tvö saman að sínu
til síðasta dags. Var þá afar kært
með þeim hjónum.
í Fellsmúlanum var ætíð gest-
kvæmt og gott að koma enda mikil
rausn að fornum islenskum sið. Og
þar á heimili sínu fékk frá Sigur-
björg hægt andlát í svefni aðfara-
nótt 7. júlí sl. Engan sem notið
hafði samvista við Sigurbjörgu
síðustu vikurnar gat órað fyrir ör-
lögum hennar. Hún hafði verið venju
fremur ánægð og kát og vil ég í
því sambandi minnast tveggja at-
burða sem vörpuðu birtu á líf henn-
ar. Fyrst skírnarathöfn í Þingvalla-
kirkju 16. júní, þegar dótturdóttir
hennar, Guðbjörg Eva, var skírð og
síðan 75 ára afmælishóf hennar
sjálfrar hinn 24. júní, sem hún naut
til hlítar með afkomendum og vin-
um. Sú stund gladdi hennar góða
hjarta.
Sjálfur á ég Sijgurbjörgu mikla
skuld að gjalda. Eg gat fyrr hins
fyrsta faðmlags. Frá þeirri stundu
áttum við Hrafnhildur skjólshús í
Hlíðargerðinu, og ekki aðeins það,
Hermann Jónsson
frá Sæbóli - Miiming
9. maí síðastliðinn var ástkær
faðir minn, Hermann Jónsson,
færður til hinstu hvíldar.
Hann fæddist 14. júlí 1919 og
hefði því orðið sjötugur í dag. Af
því tilefni langar mig til að minnast
hans nokkrum orðum.
Faðir minn var frá Sæbóli í Að-
alvík, en móðir mín, Þórunn Finn-
bjarnardóttir, er frá Miðvík í Að-
alvík.
Þau giftust 16. desember 1945.
Fyrstu hjúskaparár sin bjuggu þau
fyrir vestan, en fluttu suður til
Reykjavíkur 1949, um það leyti sem
Aðalvík fór í eyði. Ég get imyndað
mér að það hafi verið þung spor
að fara frá öllu sínu með tvö ung-
börn, mig undirritaða og bróður
minn, Jón. En faðir minn var þann-
ig gerður að það var aldrei um
uppgjöf að ræða.
Fyrst fluttum við á heimili afa
og ömmu, Jóns Hermannssonar og
Elinóru Guðbjartsdóttur, en það
voru foreldrar föður mins. Þar vor-
um við í tæp tvö ár á meðan faðir
minn reisti okkur heimili. Hann
keypti lítinn sumarbústað í Blesu-
gróf og stækkaði hann og þangað
fluttum við.
Þar fæddust Sigriður, systir mín.
og Finnbjörn, bróðir minn. Á þess-
um árum vann faðir minn við smíðar
hjá Trésmiðjunni Víði. Árið 1954
flutti faðir minn litla húsið okkar
neðar í Blesugrófina og var það
alltaf kallað Sjónarhæð. Þar fædd-
ust tveir yngstu bræður mínir, Her-
mann og Oddur.
Enn stækkaði faðir minn húsið,
þvi nú vorum við systkinin orðin
sex. Þetta voru erfið ár hjá foreldr-
um mínum því faðir minn var búinn
að vera magasjúklingur og þurfti
að gangast undir mikinn uppskurð,
en móðir mín var alltaf heima og
það var notalegt fyrir okkur börnin.
En faðir minn gafst ekki upp þó
ætla megi að hleðslusteinarnir hafi
verð honum ærið þungir á meðan
hann var að ná sér eftir veikindin.
Um þetta leyti skipti hann um
vinnu og hóf störf hjá Barnavinafé-
laginu Sumargjöf við snúðar og lag-
færingar á barnaheimilum.
Faðir minn var þúsund þjala
smiður og lék allt í höndum hans,
þó hann hefði ekki tækifæri til að
mennta sig, en neyðin kennir naktri
konu að spinna, eins og sagt er,
og hann átti ófá handtökin á heimil-
um okkar systkinanna.
Það kom að því að faðir minn
heldur önnuðust þau hjónin Katrínu
dóttur okkar meira og minna fyrstu
árin, þannig að hún var jafnt þeirra
sem okkar. Allt þetta var Sigur-
björgu og Guðmundi svo eðlilegt og
sjálfsagt að um það þurfti aldrei orð
að hafa. Ekkert skyldi til sparað að
leggja sínum lið.
Sigurbjörg var yndisleg mann-
eskja. Hún var í senn barnslega ein-
læg unglingsstúlka og víðsýn ver-
aldarkona. Það tekur sinn toll að
ala 10 börn en þrátt fyrir það var
Sigurbjörg fíngerð og fáguð til
hinstu stundar. Mér varð oft star-
sýnt á fagurgerðar hendur hennar
og spurði sjálfan mig, hversu má
það vera að þessar hendur hafi þol-
að þvotta, sauma og annað harð-
rétti? Væri Sigurbjörg að alast upp
í dag hefði lífshlaup hennar eflaust
orðið með öðrum hætti. Hún hafði
til að mynda yndi af að ferðast hin
síðari árin. Oft köm hjá henni upp
úr þurru: „París er töfrandi," eða:
„Hugsa sér fegurð svissnesku vatn-
anna.“ Þannig lét hún sig dreyma
þótt hún yndi glöð og ánægð við sitt.
En fyrst og síðast var hugsun
Sigurbjargar og Guðmundar hjá
börnunum og þeirra niðjum. Allt
þeirra líf hafði það að leiðarljósi að
koma þeim á legg, styðja og styrkja
eftir efnum og getu. Sjaldan voru
þau glaðari en þegar húsið fylltist
af barnabömum og barnabarna-
börnum. Þessum ósköpum fylgdi oft
ærandi hávaði, en engin áhrif virtist
það hafa á húsráðendur í Fellsmú-
lanum. Mér þótti líka stundum
kyndugt að standa Sigurbjörgu að
því að kaupa jólagjafir handa börn-
unum um mitt sumar., En þar fór
hin hagsýna húsmóðir sem hugði
gott til glóðarinnar að draga nýti-
legt til búsins þegar færi gafst.
Enda var marga að gleðja.
Hver er hetja ef ekkýmanneskja
á borð við Sigurbjörgu Ólafsdóttur?
Hún heyr sína lífsbaráttu i hljóði
og lítur á það sem sina helgustu
skyldu að koma stórum barnaskara
til manns. Öllu skal til kosta, heilsu,
kröftum, síðasta eyri og allri sálar-
orku að mega skapa afkomendum
tryggara líf en hennar sjálfrar. En
Sigurbjörg Ólafsdóttir var ekki að-
eins hetja, heldur líka göfug og góð
kona.
Harmur okkar allra er stór. Og
mikið er nú lagt á hinn góða dreng
Guðmund Brynjólfsson að þurfa að
kveðja konu sína á þessum sumar-
degi eftir næstum sextíu ára ástríka
sambúð. Megi ylur minninganna
hlýja honum um hjartarætur um
ókomin ár. Við biðjum honum Guðs
blessunar í þein-i vissu að hann
eflist í þessari raun eins og jafnan
áður.
Við Hrafnhildur og dæturnar
kveðjum Sigurbjörgu ömmu með
keypti bíl og þá var hann óspar á
að fara með okkur út fyrir bæinn,
þó ekki væri alltaf Iangt farið, en
hann var náttúruunnandi og kunni
að meta fallega landið okkar.
Oft dvaldi hugurinn heima á
æskuslóðunum. Hann unni Aðalvík-
inni mikið og talaði oft um hana.
Þá kom kátínuglampi í augun og
hann varð svo glaður og hress.
Faðir minn var einn níu systkina
og reistu þau sér og sínum afkom-
endum glæsilegt sumarhús á æsku-
slóðunum og heitir það Jónshús,
31
dýpsta trega. Hún gaf okkur allt
sem hún gat. Megi hún hvíla í Guðs
friði.
Baldur Óskarsson
Hún hafði stórkostlegan og sér-
stakan persónuleika að geyma. Hún
var engum öðrum lík og menn tóku
eftir henni þar sem hún fór. Ástæð-
an var ekki sú að hún reyndi að
láta á sér bera heldur var það
lífsgleðin, hálturmildin og fjörið sem
vakti athygli manna. Hún fór í gegn-
um lífið á léttu nótunum. Þrátt fyr-
ir það átti hún sína erfiðu tíma eins
og aðrir, sínar sorgir, leyndar óskir
og þrár en lífsgleðin var samt ávallt
fremst í för, líka daginn sem hún
lést.
Þetta var hún amma mín, Sigur-
björg Ólafsdóttir. Konan sem kom
til dyranna eins og hún var klædd,
konan sem þorði að vera hún sjálf.
Hún var stolt, dugleg og kjarkmikil
en umfram allt heiðarleg gagnvart
sjálfri sér og öðrum. Iiún breytti
samkvæmt sinni sannfæringu og
sagði það sem henni fannst, og
leyfði sér að vera á annarri skoðun
en þeirri sem þótti hæfa hveiju
sinni. Réttlætiskenndin var rík og
hún sá falsið þar sem það fór. Hún
var vön að segja: „Þessa manneskju
sá ég út á einni nóttu.“ Yfirleitt
hafði hún rétt fyrir sér. Og eins og
með aðrar sérstakar persónur, þá
var hún ekki allra. Hún vildi velja
sína samferðamenn sjálf. Og fyrir
það fólk var stórt rými í hjarta henn-
ar.
Heimili ömmu var yfirleitt fpllt
af lífi og fjöri. Hún hafði pláss fyr-
ir alla sem henni þótti vænt um.
Flestir sem þekktu hana sóttust eft-
ir samvistum við hana og þráðu
nærveru hennar. Ég, dótturdóttir
hennar, var ein af þeim. Ég vildi
helst hvergi vera nema hjá henni
ömmu minni. Hún tók ávallt glöð á
móti mér og vísaði mér veginn, öll
mín fyrstu uppvaxtarár. Eftirlifandi
eiginmaður hennar, Guðmundur
Brynjólfsson — afi minn — var og
er ennþá jafnþýðingarmikil persóna
í mínu lífi og amma mín, og ég mun
ávallt vera þakklát fyrir hans til-
vist. Hafi ég einhvern tíma komist
í kynni við hinn hreina tón lífsins,
þá er það á þeirra heimili — i húsi
afa míns og ömmu. Nú er Sigur-
björg farin sinn veg, en minningin
um hana mun ávallt lifa. Ef til vill
mun persóna hennar hafa enn sterk-
ari áhrif á mig nú og um ókomna
framtíð, heldur en á meðan hún
lifði. Ég er sífellt að gera mér betur
grein fyrir hversu eftirsóknarverða
persónueiginleika og mannkosti hún
hafði að geyma.
Fyrir mína hönd og allra sem
elskuðu hana.
Katrín Baldursdóttii-
eftir afa mínum sem enn er á lífi
á nítugasta og fimmta aldursári.
Faðir minn fór þangað á hverju
sumri á meðan heilsa leyfði og
þangað ætluðu hann og móðir mín
með fjölskyldu sína, okkur sex,
maka okkar og fimmtán barnabörn,
til að halda upp á sjötugsafmælið.
Og það verður farið. Enginn vafi
er á því að hann verður þar með
okkur, glaður og með glampa í
augum, ekki síst vegna þess að
yngsti bróðir minn ætlar að gifta
sig á Stað, en það heitir kirkjustað-
urinn í Aðalvík og verður giftingin
á afmælisdaginn.
Síðustu æviár sín vann faðir minn
á Borgarspítalanum sem vaktmað-
ur.
Árið 1983 komu upp þau veik-
indi sem nú hafa lagt hann að velli.
Einnig í þessu síðasta stríði stóð
faðir minn sig eins og hetja. Hann
heyrðist aldrei kvarta.
Með mér og föður mínum var
sérstök vinátta, sem gerir það að
verkum að í mínum huga verður
skarðið enn stærra og sakna ég
hans mjög.
Þessum orðum var aldrei ætlað
að verða ævisaga, en þau eru örfá
minningarbrot frá bernsku minni
og er stiklað á stóru gegnum heila
mannsævi.
Elsku mamma mín og systkini,
makar og börn, tökum bjartsýni
hans okkur til fyrirmyndar.
Guð styrki okkur öll.
Helga Ingibjörg Hermannsdóttir