Morgunblaðið - 14.07.1989, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1989
arinnar voru hermenn á eftirlaunum
og bæklaðir hermenn og þeir höfðu
lítinn áhuga á því að verjast, svo
að múgurinn þrengdi sér inn og lét
greipar sópa og á örskömmum tíma
hafði hann sankað að sér 32 þúsund
byssum.
Sjónarvottar að þessum atburð-
um undruðust það mest hversu
þetta gekk fljótt fyrir sig og einnig
að hersveitirnar, sem safnað var
saman í næsta nágrenni Parísar,
voru ákveðnar í því að.ráðast ekki
tii atlögu gegn byltingarmönnum.
Liðsforingjarnir töldu að þær
myndu gera uppreisn ef skipun
bærist um árás. Með töku Invalide
hafði borgarvörðurinn og borgar-
stjórn Parísar þegar náð yfirhönd-
inni.
Bastillan tákn skelfingar
Um svipað leyti og manngrúinn
flykktist að Invalide var annar hóp-
ur á leiðinni til Bastillunnar. Bast-
illan var reist af Karli V Frakkakon-
ungi um 1370 sem virki við Sainte-
Antoine-borgarhliðið. Hernaðar-
gildi virkisins rýrnaði með tímanum
og skáldið Claude Le Petit orti á
17. öld um kastalann: „Til hvers
er þessi forni veggur í dýkinu? Er
þetta vatnsveituskurður, kjallari
eða froskatjörn?" Og svarið kom:
„Þetta er Bastillan, sannarlega er
þetta Bastillan. Það er nóg tii þess
að allir skjáifi af skelfingu." Og
hann lýkur þessu kvæði: „Kastali
án varnariiðs, gagnslaust virki sem
leitast við að vera dyblissa." Örlög
þessa skálds urðu þau, að hann álp-
aðist til að yrkja tviræðar vísur um
einhvern af konungsættinni og var
því brenndur á Gréve-torgi 1. sept.
1662, en Gréve-torg var opinber
aftökustaður í hjarta Parísar. Ba-
stillan var ferhyrnd bygging með
átta turnum og 30 metra háum
múrum. Umhverfis var dýki, sem
var fyllt vatni úr Signu, en þetta
vor var dýkið þurrt. Meðan Bast-
illan var virki var hún oft notuð sem
þar tvisvar, tæpt ár í fyrra skiptið
og í tólf daga í síðara skiptið. For-
vitnilegasti fanginn var vafalítið
„maðurinn með járngrímuna“ sem
var sakaður um njósnir og gagnn-
jósnir. Hann hét Mattioli og dvaldi
þarna 1698-1703. Hann var reynd-
ar aldrei með jámgrímu, gríman
var úr flaueli. Ymsir frægir menn
voru taldir hafa dvalið í Bastill-
unni, svo sem Diderot og Mirabeau,
en þeir voru fangar um tíma í Vin-
cennes-kastala sem var annað ríkis-
fangelsið. Aðbúð fanganna á 18,
öld var mun skárri í þessu fangelsi
en í flestum öðrum og menn gátu
lesið og skrifað og áttu aðgang að
bókakosti.
Þessi ískyggilegi kastali var tákn
harðstjórnar og gerræðisstjórnar
og hryllingssögurnar sem gengu
um það sem átti að fara fram inna’n-
dyra voru ógnvekjandi, þótt þær
væru fjarri öllum sanni. Andstyggð-
in á þessari vistarveru kom einkum
til af því að konungur gat látið
grípa menn eða konur, sent í Bast-
illuna án þess að tilgreina ástæður
og haldið þeim þar eins lengi og
hann vildi. Þetta var undanfari út-
listana Kafka löngu síðar og var
framkvæmt í mun stærri stíl þegar
tók að líða á 20. öld.
Taugaveiklaður virkisstjóri
Um klukkan hálfellefu fyrir há-
degi kom fyrsta sendinefnd borgar-
stjórnarinnar að portum Bastillunn-
ar og krafðist vopna. Aftur var
þessa farið á leit klukkustund síðar.
Fjöldinn sem umkringdi kastalann
bjóst við hinu versta. Virkisstjórinn,
de Launey, hafði styrkt varnirnar
undanfarna daga og fengið nokkurn
liðsauka 7. júlí, 32 svissneska her-
menn. Varnarliðið voru alls 82 her-
menn á eftirlaunum. Vopnabirgðir
voru miklar í kastalanum, þar á
meðal failbyssur, og veggir hans
voru þykkir og port örugg. Hæfur
varðstjóri hefði því átt auðvelt með
að veijast, en de Launey var það
Lúðvík XVI
Mirabeau
var að slægjast, og hengdi þá. Til-
ganginum með stofnun borgarvarð-
liðsins varð náð, að vernda borgar-
ana fyrir rænandi og stelandi rusl-
aralýð og skjóta hirðinni í Versölum
skelk f bringu.
En þetta nægði ekki til að skapa
einhverja öryggiskennd meðal efn-
aðri hluta borgaranna og einkum
meðal víxlara og kaupsýslumanna.
Þeir álitu að ríkisgjaldþrot væri
yfirvofandi og kauphöllinni var lok-
að. Eina von þessa hóps var, að
Necker yrði aftur kallaður til starfa.
Verðbréf höfðu hríðfallið 12. og 13.
júlí og með því framhaldi yrðu þau
verðlaus innan nokkurra daga.
Og hinn minnisverði dagur 14.
júlí rann upp. Hin nýja borgarstjórn
hafði setið á fundi alla nóttina og
ráðgast um hvað skyldi gera tii að
tryggja ró og jafnframt til að veija
borgina árásum hersins og neyða
konung til þess að afturkalla upp-
sögn Neckers. Varðstjóri Invalides
hafði hafnað kröfum kjörmann-
anna, borgarstjórnarinnar, kvöldið
áður um vopn og taldi sig bíða fyrir-
skipana frá Versölum. Eldsnemma
þennan morgun flykktist stór hópur
manna að Invalide og krafðist þess,
að vopn yrðu afhent. Varnarlið hall-
dvalarstaður göfugra gesta og
varðstjóra, staðan var heiðursstaða.
Richelieu kardínáli gerði Bastilluna
að ríkisfangelsi, það er að segja
ætlað þeim föngum sem höfðu gert
sig seka um þá tegund lögbrota sem
m.a. mátti flokka undir „feloni“,
drottinssvik, sem var einhver alvar-
legasti glæpur sem framinn varð
og jafnaðist á við „blasfemi“,
guðníð. Konungarnir gátu gefið út
handtökutilskipun „lettres de cac-
het“ án undangenginnar rannsókn-
ar eða dóms og auk þessara teg-
unda brota komu fleiri til, t.d. trú-
villa, falsanir sem snertu valdstjóm-
ina og sakir sem vafasamt var að
opinbera. Engin ákvæði fylgdu um
varðhaldstímann, hann gat staðið í
nokkra daga og til lífstíðar. Á dög-
um Lúðvíks XIV var farið að fang-
elsa ósvífna blaðaskrifara og deilu-
ritahöfunda í Bastillunni, einnig
galdrakuklara og kvenfólk sem
hafði orðið uppvíst að kukli. Það
var á dögum Lúðvíks XIV sem far-
ið var að halda nöfnum fanga leynd-
um. Þetta varð m.a. til þess að
sveipa fangelsið óhugnaði og auka
á skelfinguna sem fylgdi nafninu
Bastillan. Einhver frægasti fangi í
Bastillunni var Voltaire sem dvaldi
ekki. Hann var taugaveiklaður og
kunni lítt til hernaðar, hvarflandi
og skelfingu lostinn þegar múgur-
inn þyrptist að. Það fór allt í handa-
skolum. Samningar um uppgjöf
stóðu til, en þá lét varðstjórinn hefja
skothríð á umsátursliðið. Þá var
ekki að sökum að spyija. Frönsku
varðliðarnir drógu fallbyssur að
virkinu og þá virtist de Launey öll-
um lokið. Hann gafst upp gegn því
að fá grið fyrir sig og menn sína.
Áður en til þess kæmi hafði hann
hótað að sprengja kastalann í loft
upp. Hann hafði látið flytja miklar
púðurbirgðir í kjallara kastalans og
ef af því hefði orðið hefði ekki að-
eins kastalinn farið heldur stór hluti
næsta nágrennis, púðurbirgðirnar
voru um 15 tonn. Þótt margt benti
til þess að varðstjórinn væri ekki
starfi sínu vaxinn þá sá hann fram
á, að þótt hann verði kastalann, þá
gat vörnin aðeins varað í einn eða
tvo daga vegna vistaleysis. í skot-
hríðinni frá kastalanum féllu upp
undir hundrað umsátursmanna og
fjöldi særðist.
Ráðist inn í kastalann
Múgurinn réðist nú inn í kastal-
ann, varðliðsmenn voru dregnir út
og það var með naumindum að full-
trúar borgarstjórnar gátu forðað
flestum þeirra undan, en de Launey
og sex aðrir voru handteknir af
frönsku varðliðunum. Hrópin „A
mort“ kváðu við, en liðsforingjarnir
úr borgarvarðliðinu reyndu að
vernda hann fyrir árásum og haldið
var með hann til ráðhússins. Á leið-
inni var honum misþyrmt og sví-
virðingarnar dundu á honum. Þegar
nálgaðist ráðhúsið var hann að
dauða kominn eftir barsmíðar og
ófáar hnífsstungur, einhver rak
byssusting í kvið hans og síðan var
hann margstunginn og loks skotinn,
líkið var dregið að göturennunni.
Þegar de Launey var fallinn hróp-
aði einhver: „Þjóðin krefst þess, að
höfuð hans verði sýnt almenningi,
svo að mönnum megi vitnast sök
hans.“ Atvinnulaus kokkur, Desnot
að nafni sem de Launey hafði spark-
að í í stimpingunum, stóð þar hjá,
honum var rétt sverð, en hann tók
hníf og skar höfuðið af varðstjóran-
um. Auk varðstjórans voru sex aðr-
ir líflátnir. Höfuð þeirra voru fest
á spjótsodda og borin um stræti
borgarinnar, við mikil fagnaðar-
læti. Fangarnir sjö sem leystir voru
úr Bastillunni voru bornir um stræt-
in og hylltir.
Það var um fimmleytið 14. júlí
sem varðlið Bastillunnar gafst upp
og klukkustund síðar hófst sigur-
gangan, þar sem höfuð varðstjórans
og feiri voru borin í fararbroddi.
Hverjir voru sigurvegarar?
Hveijir unnu Bastilluna? I júní-
mánuði árið eftir þessa atburði voru
954 einstaklingar heiðraðir með titl-
inum „vainqueur de la Bastille“,
sigurvegari Bastillunnar. Vitað er
um atvinnu eða samfélagsstöðu 661
af þessum 954. Hluti þeirra var úr
Saint-Antoine-hverfínu og flestir
voru handverksmenn, tilheyrðu
þjónustugreinunum, einnig voru
nokkrir borgarar, kaupmenn, verk-
stæðiseigendur og meðal þeirra var
Santerre ölbruggari, 80 hermenn
og liðsforingjar úr borgarvarðliðinu
og franska varðiiðinu, meðal þeirra
voru borgarar, þar á meðal banka-
skrifarar og víxlarar. Borgarar,
handverksmenn, daglaunamenn og
öreigar voru sigurvegarapnir. Þeir
tóku Bastilluna. Auk þessa hóps
sigurvegara var mikill manngrúi
umhverfis kastalann. Þennan dag
sameinuðust Parísarbúar til varnar
yfirvofandi árás „konungshollra"
hersveita gegn stjórn sem var á
góðri leið með að rústa fjárhag
ríkisins og gegn hungrinu og rang-
læti sérréttinda og mismununar.
Parísarbúar? íbúafjöldinn var rúm
600.000 og skiptist þannig: Aðals-
menn 5.000, klerkar 10.000, borg-
arar 120.000 og iðnaðar- og þjón-
ustustéttir, handverksmenn, smá-
kaupmenn og daglaunamenn auk
betlara og flækinga um 500.000.
Hagsmunir meginhluta þessara
íbúa fóru saman. Almúginn var
hungraður og atvinnuleysi var mik-
ið. Hann krafðist brauðs og þess
að vera talinn til fijálsborinna
manna. Borgararnir kröfðust jafn-
réttis á við forréttindastéttirnar og
allir kröfðust frelsis og afnáms
„harðstjórnar" og gerræðis. 620
þúsund Parísarbúar stóðu saman
þennan dag gegn óvinsælli stjóm
og með valdatöku borgarstjórnar
og stofnun borgarvarðliðs voru af-
skipti ' konungsstjórnarinnar öll.
Bailly, forseti þingsins, var valinn
borgarstjóri og Lafayette, frelsis-
hetjan úr frelsisstríði Norður-
Ameríkumanna, varð stjórnandi
þjóðvarðliðsins.
Bastillan var rifín næstu daga.
Konungur kallaði hersveitir sínar
frá París og nágrenni og Þjóðþing-
inu var borgið. Borgarstjórnin í
París og Þjóðþingið höfðu sigrast á
tilraunum hirðar og konungs að
bijóta byltingu í burðarliðnum.
Áhrif töku Bastillunnar voru
gífurleg, Frakkland logaði, þjóðin
reis upp og krafðist brauðs, frelsis
og jafnréttis. 1880 var 14. júlí,
Bastilludagurinn, lýstur þjóðhátíð-
ardagur franska lýðveldisins.
Höfundur er rithöfundur.
23
Sr. Pálmi Matthíasson
BústaðaprestaJkalI:
Sr. Pálmi
Matthías-
son settur
í embætti
Sr. Pálmi Matthíasson verður
settur inn í embætti sóknarprests
Bústaðaprestakalls við guðsþjón-
ustu sunnudaginn 16. júlí kl. 11
árdegis. Dómprófastur, sr. Guð-
mundur Þorsteinsson, annast inn-
setningu hans.
Stundarfjórðungi fyrir guðsþjón-
ustuna verður tónlistarflutningur
Guðrúnar Jónsdóttur söngkonu við
undirleik Bryndísar Pálsdóttur á
fiðlu, Guðna Þ. Guðmundssonar á
orgel og Gunnars Gunnarssonar á
flautu. í guðsþjónustunni syngur
Ingveldur Olafsdóttir stólvers, Guð-
jón Leifur Gunnarsson og Guðmund-
ur Hafsteinsson leika á trompeta og
kór Bústaðakirkju syngur undir
stjórn Guðna Þ. Guðmundssonar.
Það er von sóknamefndar að íbúar
sóknarinnar og velunnarar kirkjunn-
ar fjölmenni til guðsþjónustu á þess-
um tímamótum þegar nýr prestur
tekur við Bústaðaprestakalli.
(Fréttatilkynning)
Island ger-
ist aðili að
Ferðamála-
ári Evrópu
Samgönguráðherra hefur
ákveðið að ísland verði aðili að
Ferðamálaári Evrópu árið 1990,
sem Evrópubandalagið og EFTA-
ríkin ætla að standa að í samein-
ingu. Markmiðið með Ferðamála-
árinu er að vekja athygli á sívax-
andi mikilvægi ferðaþjónustunnar
sem atvinnugreinar í öllum lönd-
um Evrópu og þýðingu hennar í
efhahags- og félagslegu tilliti í
framtíðinni, en jafnframt að móta
nýjar leiðir og áherslur í ferða-
þjónustunni, segir í frétt frá sam-
gönguráðuneytinu.
Skipuð hefur verið þriggja manna
landsnefnd átaksins hér á landi og
eiga sæti í henni Birgir Þorgilsson
ferðamálastjóri, sem jafnframt er
formaður nefndarinnar, Árni Þór
Sigurðsson hagfræðingur í sam-
gönguráðuneyti og Haukur Ólafsson
sendiráðunautur í utanríkisráðu-
neyti. Verkefni landsnefndarinnar er
m.a. að sjá um undirbúning og fram-
kvæmd ferðamálaárs, kynna þetta
átak meðal aðila í ferðaþjónustu og
koma á framfæri hugmyndum um
nýjungar. Þá mun landsnefndin einn-
ig hafa með höndum samskipti og
samstarf við stjórnarnefnd átaksins,
sem er samstarfsnefnd EB og EFTA
og hefur-aðsetur í Brussel, en stjórn-
amefndin tekur stefnumarkandi
ákvarðanir um framkvæmd ferða-
málaársins. íslenska landsnefndin
hefur hafið störf og mun kynna hug-
myndir sinaf>um skipulagningu árs-
ins hé.r á landi á haustmánuðum.